"O μακαρίτης Ματτία Πασκάλ", μυθιστόρημα γραμμένο το 1904 με τη ζωντάνια και τη θεατρικότητα του Σικελού νομπελίστα, αποδεικνύεται μέσα από την αναζήτηση της προσωπικής του ταυτότητας ένας διαχρονικός ήρωας.
Ποιος είναι ο Ματτία Πασκάλ; Είναι αυτός που θέλει ο ίδιος να είναι, ή εκείνος που οι κοινωνικές συνθήκες έχουν δημιουργήσει; Και η ζωή του; Είναι επιλογή δική του, ή το δημιούργημα μιας σειράς τυχαίων γεγονότων;
Ο Ματτία Πασκάλ ανακαλύπτει τη μάσκα που του έχει επιβληθεί και προσπαθεί να ζήσει θάβοντάς την. Παλεύει ανάμεσα στο "εγώ" του παρελθόντος και στο "εγώ" του παρόντος. Αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε δυο σκιές, προσπαθώντας να δώσει σάρκα και οστά σ\' εκείνη που θα νιώσει ως την πιο αληθινή. Η μοίρα και η τύχη γίνονται άλλοτε το αντίβαρο που εξισορροπεί τα πάντα, άλλοτε ο σκόπελος που τον ταλανίζει και άλλοτε η σανίδα σωτηρίας προς την ελευθερία.

"Και πάνω απ\' όλα θα φροντίζω αυτή μου την ελευθερία: θα διασκεδάζω σε δρόμους ίσιους και πάντοτε καινούργιους, και δεν θα φορέσω ποτέ κάποιο βαρύ ρούχο. [...] Θα δώσω στον εαυτό μου σιγά-σιγά μια καινούργια μόρφωση, θα μεταμορφωθώ μελετώντας με αγάπη και υπομονή, ούτως ώστε, στο τέλος, να μπορώ να πω όχι μόνο πως έζησα δύο ζωές, μα πως υπήρξα δύο άνθρωποι".