Σε μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία οι ευρυμαθείς στοχαστές, οι άνθρωποι του πνεύματος αλλά και οι ειδικοί επιστήμονες αισθάνονται την ανάγκη να καταθέσουν σε ένα κείμενο τους προβληματισμούς τους για τα τεκταινόμενα στον ευρύτατο πολιτισμικό χώρο και να "δοκιμάσουν" να τα προσεγγίσουν αιτιολογικά. Δικαιούνται με άλλα λόγια να γράψουν ένα δοκίμιο διακινώντας ελεύθερα τις ιδέες τους.
Από το άλλο μέρος όμως οι παιδαγωγοί δικαιούνται να επιλέξουν από το πλήθος των δοκιμιακών κειμένων όσα κατά την παιδαγωγική τους κρίση μπορούν να λειτουργήσουν, στο μέτρο που τους αναλογεί, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του μελλοντικού πολίτη. Δικαιούνται με άλλα λόγια να επιλέξουν κείμενα που θα προβάλλουν τις διαχρονικές αξίες της δημοκρατίας, της ελευθερίας, του ανθρωπισμού. Αυτά είναι τα κείμενα του "δίκαιου λόγου", του λόγου που θα διακινεί την υπέρτατη των αξιών, τη δικαιοσύνη, σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το παρόν βιβλίο αναλύει και τα δύο αυτά κεφάλαια και προσφέρει επαρκές θεωρητικό υλικό για την πληρέστερη κατανόησή τους, απαντώντας συγχρόνως στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου.