Ανάμεσα στα παραμελημένα από την ελληνική κριτική, και επί έναν και πάνω αιώνα άφαντα στην εκδοτική μας πιάτσα, αριστουργήματα που ξεπήδησαν από τα βιώματα της Επανάστασης είναι και το μικρού μεγέθους μυθιστορήματα Άλι-Χουρσίντ μπεης (Αλή Χουρσήδ μπεης. Επεισόδιον της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1882) του Κωνσταντινουπολίτη Βασίλειου (Βασίλειου-Μιλτιάδη) Νικολαΐδη (ίσως 1815 ή 1817-1903). Σε πείσμα της προσκόλλησής του στην καθαρεύουσα, αυτό το μείζον αφηγηματικό έργο που διαθέτει χάρη και χιούμορ μεγαλύτερα από εκείνα ομόλογων έργων (του Πιτσιπιού, του Ξένου, του Βικέλα) φαντάζει γοητευτικό. Ίσως γιατί συνθέτει με πρωτότυπο τρόπο στοιχεία καταρχήν αντιφατικά: ο πραγματικός αυτοβιογραφικός πυρήνας (η ιστορία ενός ορφανού του τουρκικού πογκρόμ της Πόλης και σκλαβωμένου παιδιού των σφαγών της Χίου που χαρίζεται σε ανατολίτη πασά και ανατρέφεται ως μουσουλμάνος στο χαρέμι του στη μικρασιατική Μαγνησία, προτού εξαγοραστεί από τη χήρα μητέρα του και γνωρίσει επώδυνα τον χριστιανισμό, την ελληνική παιδεία και έναν καινούργιο πατριωτισμό) συνδυάζεται με, ή αλλοιώνεται από, το ιστορικό μυθιστόρημα και το μυθιστόρημα διαμόρφωσης· από την άλλη, ο προβεβλημένος από την αρχή ιδεολογικός άξονας (η ανάκτηση ή, ορθότερα, η απόκτηση εθνικοθρησκευτικής ταυτότητας-αυτογνωσίας) κινείται πλάι σ\' έναν ισότιμο, και ίσως πιο ενδιαφέροντα για σημερινούς αναγνώστες, ερωτικό άξονα (την τραυματική αισθηματική αγωγή του πρωταγωνιστή).