Στο ανά χείρας δοκίμιο προσπάθησα να μιλήσω για τον Βολταίρο με ακρίβεια, εντός του ιστορικού του ορίζοντα, χωρίς διάθεση αποθέωσης ή παρωδίας, χωρίς να εξετάσω τους σύγχρονους προβληματισμούς, συσχετίζοντας πάντα τις ιδέες και τις θέσεις του Βολταίρου με τα δεδομένα της εποχής του.
Η επιρροή που άσκησε ο Βολταίρος στον αιώνα του και στον 19ο αιώνα είναι μεν αναμφισβήτητη, αλλά αδύνατον να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Βρίσκει και αντλεί σίγουρα από την εποχή του τις περισσότερες από τις προτάσεις και τις υποδείξεις του, και σε πολλές περιπτώσεις η επιρροή του είναι αυτή ενός κομιστή που θέτει τη μεταδοτική δύναμη του πάθους του και τη σαγηνευτική δύναμη του ταλέντου του στην υπηρεσία των ιδεών που υπηρετεί και των οποίων δεν είναι ο γεννήτορας. Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τη δράση του από το συλλογικό ρεύμα των καιρών και από άλλες ατομικές προσπάθειες που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση.
Ίσως στην εποχή του χρησίμευσε κυρίως για να καθορίσει την ατζέντα της κοινής γνώμης. Για τις κωδωνοκρουσίες και τα πυροτεχνήματα των γραπτών του συγκέντρωνε όλα τα πνεύματα και έκανε όλες τις δυνάμεις να συγκλίνουν προς τον ίδιο στόχο. Έβαζε σε τάξη και συντόνιζε τις προσδοκίες που μοιραζόταν με τους συγκαιρινούς του – και δεν είναι διόλου εύκολο να αποφασίσει κανείς αν ήταν ο στρατηγός του στρατού της προόδου ή ο τυμπανιστής του.

Gustave Lanson