Μια γυναίκα περιπλανιέται στην Ευρώπη του μεσοπολέμου, γεύεται κάθε στιγμή, δημιουργεί εφήμερες σχέσεις, σκανδαλίζει τα σαλόνια κι όλα αυτά έχοντας αφήσει τον άντρα της και την κακοποιητική του συμπεριφορά πίσω στην Ελλάδα. Όλα αυτά θα αλλάξουν όμως με τη μικρασιατική καταστροφή και με την αδιάφορη γι’ αυτήν τη συμφορά στάση των ανθρώπων που συναναστρέφεται, με αποτέλεσμα να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και να αγωνιστεί για την ευαισθητοποίηση του κόσμου όσο κινδυνεύει η Ανατολική Θράκη.

Μια υπέροχη, σαγηνευτική και λεπτοδουλεμένη ιστορία από τον μετρ της γραφής και της έρευνας Φρέντυ Γερμανό, ο οποίος στήνει με επιδεξιότητα τα πιο σημαντικά πιόνια της ευρωπαϊκής και όχι μόνο ιστορίας σε μια σκακιέρα γεμάτη κινδύνους, ανταλλάγματα, προδοσίες και αίμα. Μια γυναίκα-μύθος, η Τερέζα Δαμαλά, ψευδώνυμο μιας προσωπικότητας που επηρέασε όσο καμία άλλη λογοτέχνες, πολιτικούς και διπλωμάτες σε Ελλάδα, Τουρκία, Γαλλία, Ιταλία, γεύεται πρωτόγνωρες εμπειρίες, καθορίζει και επηρεάζει ανθρώπους και τύχες. Μοντέλο του Πάμπλο Πικάσο, έρωτας ζωής του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, αποκούμπι του Μπαζίλ Ζαχάρωφ, αξέχαστο φλερτ του Ίωνα Δραγούμη, τόσα κι άλλα τόσα που πηγάζουν από μια γυναίκα ρευστή αλλά με αρχές, ευεπηρέαστη αλλά σταθερή στις αποφάσεις της, διασκεδαστική και επιφανειακά ελαφρόμυαλη αλλά με ένα παρελθόν που δε θα ξεχάσει ποτέ. Με διαρκή πρωθύστερα και αδιάλειπτα ταξίδια στο χτες και στο σήμερα ξεδιπλώνεται μια πολύπλευρη προσωπικότητα γεμάτη αντιθέσεις που ζει στα άκρα αλλά δεν κωφεύει στις σειρήνες του μικρασιατικού μετώπου. Το βιβλίο ξεκινάει με το Παρίσι της δεκαετίας του 1920, είμαστε δηλαδή σε μια εποχή και σε μια πόλη γεμάτη ατελιέ ανερχόμενων ή καταξιωμένων ζωγράφων που πατούν στα κουφάρια του περασμένου πολέμου. Η Τερέζα ήδη έκλεψε την καρδιά του Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο πριν δυο χρόνια και του Ίωνα Δραγούμη πριν πέντε. Κατάγεται από την Αδριανούπολη και την ενοχλεί η αδιαφορία του Παρισιού και της Ευρώπης για τις σφαγές στη Μικρά Ασία, για κάτι που κατ’ αυτούς γίνεται μακριά τους. Κάποτε ήταν μια όμορφη γυναίκα, «έτοιμη να γευτεί τη γλύκα της ζωής και να κάνει τρέλες…», τώρα όμως όλος ο κόσμος είναι μια τρέλα! Παντρεμένη αλλά δε διστάζει να φλερτάρει, το σκάει μακριά από την υποτακτική και πειθήνια στάση του άντρα της απέναντι στις χειροδικίες και στη λεκτική κακοποίηση που υφίσταται η γυναίκα του από τον ταγό του, Ιωάννη Μεταξά και ζει σημαντικές στιγμές, ώσπου γνωρίζει τον έρωτα στα μάτια και στα χέρια του Έρνεστ Χέμινγουεϊ.

Πότε έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση, πότε έχουμε ρεαλιστικούς διαλόγους με σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής και καλλιτεχνικής ελληνικής και όχι μόνο σκηνής, ένα κείμενο-ποταμός, με μια ασταμάτητη παρέλαση προσωπικοτήτων που γνωρίζουν, ερωτεύονται, κυνηγούν, νουθετούν, συμβουλεύονται την Τερέζα. Γεγονότα που θα μπορούσαν ν’ αλλάξουν τη γνωστή ροή των εξελίξεων, επιστολές και ημερολόγια που χάθηκαν σε ταξίδια ή μετακομίσεις, χαρακτήρες που θα μπορούσαν να είχαν πλαστεί αλλιώς, η ιστορία της Ευρώπης και της Μεσογείου δοσμένη με άλλο τρόπο και με παρασκηνιακές αναπάντεχες διασυνδέσεις, τις οποίες η μαγική και ρεαλιστική γραφή του Φρέντυ Γερμανού ενορχηστρώνει με τέτοιο τρόπο που ένιωθα τα γεγονότα να συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μου και διαπίστωνα πως όσα ξέρω, όσα έμαθα στο σχολείο και μεταγενέστερα ίσως να έγιναν με αφορμή αυτά που ξεδιπλώνονται στο βιβλίο και όχι με τα επίσημα αίτια! Το κείμενο εμπλουτίζουν μαρτυρίες και αφηγήσεις σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως της Μελίνας Μερκούρη, της Μαίρης Χέμινγουεϊ και άλλων που συμπληρώνουν με άριστο τρόπο τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στο βιβλίο και επηρεάζουν τον χαρακτήρα της Τερέζας.

Με άφθαστη δεξιοτεχνία μπλέκεται η φαντασία με την πραγματικότητα όσο τα συναρπαστικά γεγονότα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες. Ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Εθνικός Διχασμός, ο Ίωνας Δραγούμης, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος που «ήξερε περισσότερα για τις κρεβατοκάμαρες των φίλων του από όσα ήξερε για το μέλλον της Μικράς Ασίας» (σελ. 30), ο Μπαζίλ Ζαχάρωφ με τα μικρασιατικά κύτταρα «που δεν είχε πολύ στενές σχέσεις με την ηθική», η Σάρα Μπερνάρ, τώρα «μια χούφτα κόκαλα, μια μανιασμένη γριά που κάποτε ήταν η μαγική ιέρεια της Ευρώπης», η μαντάμ Γκρες όπου στο σαλόνι της γραφόταν η ιστορία της Ευρώπης («το μπορντέλο της Ρωμιάς»), ο Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο, ποιητής και πολέμαρχος, ο Μπενίτο Μουσολίνι, η Μιστενγκέτ και πολλοί άλλοι αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στο βιβλίο και στη ζωή της Τερέζας, όσο εκείνη αγωνίζεται να ξεχάσει και να ξεχαστεί αλλά στη συνέχεια να επιβιώσει.

Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος, οπότε και πέφτει το μικρασιατικό μέτωπο και κινδυνεύει η Ανατολική Θράκη, η Τερέζα, που πλέον βαρέθηκε ό,τι ζούσε και ό,τι ποθούσε, φεύγει για την Κωνσταντινούπολη με τον έρωτα της ζωής της, τον δημοσιογράφο τότε και συγγραφέα αργότερα Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Εκεί γνωρίζουμε ακόμη περισσότερο αυτόν τον άνθρωπο που εστάλη ως ανταποκριτής καναδικής εφημερίδας στην Ανατολική Θράκη για να καταγράψει τις θηριωδίες και τα κύματα των προσφύγων, οπότε μέσα από τα κείμενά του διαπιστώνουμε αντικειμενικά τα λάθη που οδήγησαν στην καταστροφή: «Ο πόλεμος ήταν μια ιδεολογία γι’ αυτόν τον νέο άντρα κι όλοι όσοι πολεμούσαν σαν τους Έλληνες φαντάρους ήταν οι τελευταίοι ιδεολόγοι ενός κόσμου που ξεπουλιόταν για τα πετρέλαια της Μοσούλης ή για το κάρβουνο της Σιλεσίας» (σελ. 163). Η Τερέζα και ο Έρνεστ ζουν έναν απαγορευμένο πλέον έρωτα, αφού εκείνος στο μεσοδιάστημα που χάθηκαν παντρεύτηκε κι οι ευτυχισμένες τους στιγμές αντιδιαστέλλονται με τον φόβο και την αγωνία της επικείμενης άφιξης του Μουσταφά Κεμάλ, που καταστρατηγεί την ουδετερότητα της Κωνσταντινούπολης. Τα κείμενα του Χέμινγουεϊ είναι γροθιά στο στομάχι, φέρνουν δάκρυα στα μάτια των ξένων αλλά και του αναγνώστη: «Τριάντα δύο χιλιόμετρα κάρα!» ο απολογισμός της αποχώρησης μετά το τελεσίγραφο του Κεμάλ για εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Τι θα απογίνουν τελικά οι δύο εραστές; Θα γλυτώσουν από τον κίνδυνο; Θα γυρίσουν στους συζύγους τους; Πώς θα χειριστούν το πάθος που τους έχει κυριεύσει;

Η «Τερέζα» είναι η ιστορία μιας γυναίκας που την κυνηγάει ο άντρας της και ταυτόχρονα μιας ηπείρου που την κυνηγάει η Ιστορία, σε μια εποχή όπου «ο κόσμος άλλαζε… με βίαιες πινελιές, σαν ιμπρεσιονιστικός πίνακας» (σελ. 121). Ένα πλάσμα που μπορεί να έζησε ως το μεδούλι τον έρωτα και τις απολαύσεις, δεν έπαυε όμως να είναι ευαίσθητη: «Δεν άντεχε πια να βλέπει γύρω της αυτούς τους μεσόκοπους χειρουργούς, που είχαν κόψει το 1916 την Ελλάδα στη μέση και τώρα έκοβαν με την ίδια ευκολία ανθρώπινες ζωές» (σελ. 88). Είναι η μυθιστορηματική βιογραφία ενός υπαρκτού προσώπου, μιας γυναίκας από την Αδριανούπολη που επηρέασε τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, μιας περιζήτητης και σκανδαλώδους νεαρής που αναστάτωσε την Ευρώπη ρουφώντας άπληστα κάθε πτυχή του έρωτα και της ευζωίας («Ακόμα και οι αμαρτίες της είχαν μια αγιότητα», σελ. 241). Παρελθόν και παρόν, αλήθεια και μύθος, όλα άριστα δεμένα σε μια ιστορία που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον και καταγράφει τις παρασκηνιακές εξελίξεις των σημαντικότερων ιστορικών γεγονότων του μεσοπολέμου με τέτοιο τρόπο που κόβει την ανάσα. Το κείμενο είναι γραμμένο από τον άνθρωπο που κατάφερε να φέρει στο φως την επί εβδομήντα πέντε χρόνια κρυφή, ανείπωτη επαφή του Ίωνα Δραγούμη με την Πηνελόπη Δέλτα, «η πιο ωραία σελίδα της ζωής τους», με απόλυτο σεβασμό στην ψυχολογία και στα συναισθήματα των ηρώων, γνωρίσματα και αρετές που συναντάμε και σε αυτό το μυθιστόρημα. Στο Υστερόγραφο μάλιστα ο Φρέντυ Γερμανός δίνει το συναρπαστικό χρονικό της συγγραφής του βιβλίου, τα εμπόδια που συνάντησε για τη διασταύρωση των στοιχείων, τις ψηφίδες που μάζευε υπομονετικά από ανθρώπους και βιβλιοθήκες ώστε να συγκροτήσει και να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα.

Κλείνοντας, θα κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στην αισθητική του βιβλίου, το οποίο κινείται στους τόνους του γκρι και του μπεζ, με τον φάκελο στον οποίο αναγράφεται το όνομα της ηρωίδας στο εξώφυλλο να χωρίζει και τα μέρη του βιβλίου ενώ το χρώμα του κυριαρχεί στις αριστερές πρώτες σελίδες. Η γκρίζα θαμπάδα του εξωφύλλου συνάδει με τη θολή ταυτότητα της Τερέζας κι όλα αυτά συγκροτούν ένα άρτιο αποτέλεσμα ήδη πριν ξεκινήσει κανείς το διάβασμα. Ο σχεδιασμός οφείλεται στην Ελένη Κυριακίδου και οι επιλογές της ταιριάζουν απόλυτα με το εκδοτικό παρελθόν και με το περιεχόμενο του βιβλίου. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1997 και τώρα ξαναβγαίνει σε φροντισμένη έκδοση και με επίμετρο του καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Δημήτρη Κόκκορη. Ένα ιστορικό μυθιστόρημα που έχει ακόμη λόγο ύπαρξης στα ράφια και στις ζωές μας.