Μιχάλης Φακίνος-Ρετούς- εκδόσεις Καστανιώτη

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ο πεζογράφος Μιχάλης Φακίνος φέρνει στο αναγνωστικό κοινό το νέο του βιβλίο «Ρετούς», από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Δύσκολος πεζογράφος για τον απλό αναγνώστη, αφού κάθε βιβλίο του θέλει τουλάχιστον δυο αναγνώσεις για να μπεις στη φιλοσοφία του. Αν και το βιβλίο έχει μόνο 165 σελίδες, κλείνει μέσα του τόσο συμβολισμό και βαθιά νοήματα που θα χρειαστεί να ανατρέχετε στις σελίδες του, για να γίνει κτήμα σας και να το αγαπήσετε. Μετά το «Πέτρινο 8», που είμαι ευγνώμων για τη συνέντευξη που μου είχε δώσει, σε τούτο το βιβλίο προσπάθησα να μπω στον ρόλο της ηρωίδας του Ρετούς και να βιώσω μαζί της τη μοναχικότητα στα χρόνια του κορονοιού. Δυο χρόνια πέρασαν, είναι επίκαιρο το βιβλίο, αφού και σήμερα πολλοί συμπολίτες μας αναβιώνουν την απομόνωση. Επιστρέφοντας στη μηχανή του χρόνου, συντροφεύω νοερά τη Ρετούς, στο σπίτι της στην Κυψέλη, στο δώμα της στην ταράτσα. Μια γυναίκα που το πραγματικό της όνομα είναι άγνωστο. Δεν μας το ανακοινώνει ο συγγραφέας. Το Ρετούς είναι ψευδώνυμο που της το έδωσε ο θείος Τέλης, ο φωτογράφος γιατί από μικρή ρετουσάρισε τις Παναγίες, τα πρόσωπα που από ασπρόμαυρα τα έδινε χρώμα. Άφηνε τη φαντασία της αχαλιναγώγητη.

Η Ρετούς είναι μια γυναίκα μόνη, όπως πολλές άλλες που έβλεπε τον κόσμο από την ταράτσα της, άκουγε πολιά και ζώα που ήταν ελεύθερα αφού οι άνθρωποι ήμασταν φυλακισμένοι. Η Ρετούς έπαιζε σκάκι με τον αόρατο αντίπαλο, τον Χρόνο. Παίζει με τις λέξεις ο Μιχάλης Φακίνος, με τη μνήμη, με τον καθρέφτη. Βλέπει το είδωλό της και πισωγυρίζει στο παρελθόν. Φέρνει τα αόρατα όπως την αδελφή της, η οποία αυτοκτόνησε τον θείο Τέλη ο οποίος της έμαθε σκάκι και στη συνέχεια ως φωτογράφος της έμαθε πώς να ρετουσάρει τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες, και άλλους που έφυγαν από τη ζωή και τους κάνει πρωταγωνιστές, που συμπλέουν μαζί της στο σκοτεινό τούνελ των αναμνήσεων. Κάνει την Παναγιά επαναστάτρια. Μήπως έτσι ονειρευόταν την ίδια τον εαυτό της; Πώς αλήθεια μπορείς να δώσεις στον παρελθόντα χρόνο το πινέλο; Ρετουσάρεται η μνήμη όταν είναι άσχημη; Μπορεί να ομορφύνει ότι άσχημο πέρασε στην ιστορία σου; Όλα τα μπορεί η μνήμη αρκεί να την κρατήσεις ζωντανή. Η Ρετούς κρατά ημερολόγιο, «σκεφτόταν τι να γράψει στο τέλος της ημέρας στο ημερολόγιο, μιας μέρας που έμοιαζε ίδια με τη χτεσινή, τη προχτεσινή, κανένα συμβάν, τίποτε άξιο λόγου, μα και ανάξιο, τίποτε, κι έσκυψε από τα κάγκελα και κοίταξε κάτω στον δρόμο από το ύψος της ταράτσας». πίνει καφέ στην ταράτσα, καπνίζει και πηγαίνει στον ψυχολόγο της. Να τη βοηθήσει αποδομώντας τον εαυτό της, να φέρει στο προσκήνιο τα όνειρα και τις επιθυμίες της. Κάποτε λέγαμε πως στην Ελλάδα δεν θα χρειαστούμε ψυχολόγο κι αυτές είναι αμερικάνικες εφευρέσεις. Μα έγινε κι εδώ πραγματικότητα αφού απομονώθηκε ο κόσμος, κλείστηκε στον εαυτό του, οι φιλίες σχεδόν χάθηκαν. Η αρρώστια του κορονοιού φταίει; «Πού πήγανε οι άνθρωποι; Πού κρύφτηκαν; Και η γειτονιά μοιάζει μαραζωμένη…». Μέσα στη μοναξιά της αναδύει από το σκοτεινό παρελθόν τα παιδικά μαθητικά της χρόνια, τους συμμαθητές και τα φλερτ, τους δασκάλους της, τα συναισθήματα που είχε κάποτε και χάθηκαν. Τα έκλεψε ο χρόνος, ο φανταστικός της αντίπαλος στη σκακιέρα της ζωής. Ο Μιχάλης Φακίνος μας θυμίζει λέξεις που δεν συνηθίζουμε να λέμε, όπως ονειροπαγίδα, ονείρωξη, ονειρώδης, ονειροπωλείο, ή δημιουργεί δικές του όπως το ονερόνειρο. Αλλά μας φέρει στη μνήμη το Μπέργκαμο, τη Βραζιλία, την Ινδία που γέμιζε κάπνα από τις πυρές που καίνε τους μολυσμένους νεκρούς. Ο τελάλης του έρχεται να μας ξυπνήσει για να μη μας καλύψει η λήθη. Και πώς να τα ξεχάσεις τα σελοφάν που σκέπαζαν τα φέρετρα, τους δυο-τρεις συγγενείς που συνόδευαν και τις αστρονομικές στολές των ανθρώπων που κουβαλούσαν τα φέρετρα; Υπερρεαλιστής, σκοτεινός, μυθικός άλλοτε, δεν εκτυλίσσει την ιστορία όπως έγινε αλλά εκεί που ήθελε αυτός να οδηγήσει την ιστορία. Εκτός από μερικές πινελιές της πραγματικότητας που βιώσαμε όλοι μας, όπως οι νεκροί, οι ασθενείς, διεισδύει στους χαρακτήρες που χρησιμοποιεί, τους αποδομεί και τους περιθωριοποιεί στον δικό του σκοτεινό κόσμο. Εφευρίσκει συμβολισμούς όπως το μπουκάλι με τα μηνύματα που όμορφα έχουν σχεδιάσει οι εκδόσεις Καστανιώτη αλλά και χαρακτήρες τόσο δυνατούς όπως τον τελάλη του θανάτου που κάθε βράδυ πραγματοποιεί προσκλητήριο νεκρών, διασωληνωμένων και νοσούντων από τον ιό αλλά και τον παράξενο Κωπηλάτη που στέλνει με drone τα γράμματά του διπλωμένα μέσα σε γυάλινα μπουκάλια. Ακόμη και τον παλιατζή που πήγαινε στη γειτονιά της για να μαζέψει όλα τα παλιά αντικείμενα και τον ανταμώνουμε συχνά στη ροή της ιστορίας. Δεν είναι τυχαία η τοποθέτησή του στο μυθιστόρημα. Αυτός ο ιός επέδρασε περισσότερο στην ψυχή των ανθρώπων. Ακόμη και σήμερα μετά από δυο χρόνια βιώνουμε τα απόνερα του οικιακού εγκλεισμού που δυστυχώς δεν σταματά εδώ. Η μοναξιά, η έλλειψη επικοινωνίας θα μας ακολουθούν για πολλά ακόμη χρόνια, γιατί έτσι το θέλησαν κάποιοι μεγάλοι τούτης της γης.

Είναι συγκλονιστική η ευφυΐα του αν και όσοι έχουν διαβάσει τον Φακίνο το έχουν διαπιστώσει και στα προηγούμενα βιβλία του. Αν και γεννημένος το 1940, ο Φακίνος μας εκπλήσσει ακόμη μια φορά λογοτεχνικά για την ευχέρεια του στο να γράφει για το μέλλον και να αναλύει τόσο ουσιαστικά τη μεταμοντέρνα εποχή και την ανθρώπινη ύπαρξη. Το μυθιστόρημα Ρετούς θα το απολαύσετε λογοτεχνικά, θα σας αφήσει τη πικρή μνήμη του κορονοιού και θα το κάνετε δυο τουλάχιστον αναγνώσεις για να γνωρίσετε καλύτερα τη γραφή του ώστε να αναζητήσετε το επόμενο βιβλίο του. Γιατί όσα και να γράψω για αυτό το βιβλίο θα είναι ελάχιστα. Καλοτάξιδο να είναι.

«Η μνήμη, όσο παλιώνει, δημιουργεί δικές της αναμνήσεις, διότι το θέμα μας είναι η μνήμη»