Εδώ, στον δεύτερο τόμο του Κόντε, ο Ρώμας έχει δώσει ρεσιτάλ συγγραφικής μαεστρίας. Από όλα τα βιβλία του Περίπλου που έχω ως τώρα διαβάσει, αυτό είναι μακράν το καλύτερο. Περιγράφει γεγονότα από το 1696 ως τα 1715. Ο συγγραφέας έχει πιάσει την καρδιά της εποχής, νιώθεις το ρεύμα του Διαφωτισμού, στα σπάργανα ακόμα, να σχηματίζεται πριν πάρει διαστάσεις ορμητικού ποταμού. Γλωσσικά αυτό που έχει κατορθώσει ο Ρώμας, σε όλο του το έργο αλλά ειδικά σε αυτόν τον τόμο, με την λόγια φαναριώτικη γλώσσα να δένεται με το επτανησιακό ιδίωμα είναι μεγαλειώδες. Και η έρευνα που έχει κρύβεται πίσω από το λογοτέχνημα είναι άλλο ένα βιβλίο από μόνη της.

Οι περιπέτειες του Βαρθολομαίου – Φραγκίσκου στην Σμύρνη, τον Άθω, στην υπέροχη Κωνσταντινούπολη αλλά και το ταξίδι του στην χερσόνησο του Αίμου ως τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, δεν έχουν τέλος. Και δεν φτάνει αυτό, αλλά υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες περιγραφές της Βενετίας ειδικά αυτές που έχουν να κάνουν με το Ριντότο του Σαν Μωΰζέ και το Σποζαλίτσιο ντελ Μαρ. Το δεύτερο είναι μια θριαμβική τελετή που έκαναν οι Βενετσιάνοι, στις 9 Μαΐου κάθε χρόνου, μια συμβολική τελετουργία με την οποία ο Δόγης αρραβωνιαζόταν την θάλασσα.

Στο έργο αυτό η ανάγκη των υπόδουλων ελλήνων για ελευθερία, εκφράζεται μέσα από τον λαϊκό αλυτρωτισμό που προσμένει το ξανθό γένος να τους ελευθερώσει. Βρισκόμαστε στα χρόνια του τσάρου Πέτρου της Ρωσίας, ενός ιδιοφυούς αλλά και βάρβαρου ανθρώπου που αγαπά τις τέχνες αλλά και το αίμα. Από την άλλη οι Φαναριώτες, ειδικά το σόι των Μαυροκορδάτων, οραματίζονται την αναγέννηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα από τη υπονόμευση του Σουλτάνου και την πνευματική προκοπή των ραγιάδων. Και συχνά πληρώνουν το όραμα αυτό με την ίδια τους τη ζωή.

Και πόσες πληροφορίες, πόση γνώση ξεχειλίζει από αυτό το αριστουργηματικό βιβλίο! Πρώτα από όλα ο Ρώμας αναδημοσιεύει ολόκληρη την μελέτη του Πυλαρινού για το εμβόλιο κατά της Βλογιάς στα 1715: «Γνωστοποιούμεν ιατρικήν μέθοδον αξίαν να θαυμασθή υπό του κόσμου της επιστήμης ουχ ήττον δια την επινόησιν όσον και δια την αποτελεσματικότητα.»

Χάρη στον Ρώμα ανακάλυψα έναν συγγραφέα ή μάλλον έναν μεταφραστή και ερευνητή, τον Φίλιππο Φάλμπο που καταπιάστηκε με την ιστορία της Σμύρνης και έχει μεταφράσει τις ταξιδιωτικές αφηγήσεις του Μάρκου Αντωνίου Κατσαΐτη. Τόσα πράγματα που έμαθα μέσα από ένα μυθιστόρημα, δεν τα έμαθα τόσα χρόνια στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.

Και είναι μια πικρή αλήθεια. Κανένας δάσκαλος δεν μου δίδαξε ποτέ για εκείνη την περίοδο από την πτώση της Πόλης ως την επανάσταση του 1821. Δεν ήξερα τίποτα, ώσπου ανακάλυψα τον Ρώμα και τον Περίπλου του. Σαν παιδί, είχα την εντύπωση πως για 400 χρόνια ο τόπος μου ήταν κάτω από ένα μαύρο σύννεφο και πως οι άνθρωποι ζούσαν σαν φαντάσματα. Πού να φανταστώ, την ποικιλοχρωμία, τον πολιτισμό, τις ιδέες, τους αγώνες, την ζωή που δεν έπαψε ποτέ να τραβάει τον ανήφορό της! Ο Περίπλους ξεπερνάει τα όρια του ιστορικού μυθιστορήματος σε συνέχειες. Είναι ένα καλά τεκμηριωμένο ιστορικό αφήγημα με μυθιστορηματική μορφή. Θα άξιζε να διδάσκεται στα σχολεία, ως παράλληλο ανάγνωσμα με τα διδακτικά εγχειρίδια.