Ένας νεαρός που παλεύει για το μεροκάματο στη λαχαναγορά του Ρέντη σώζει από θανάσιμο κίνδυνο έναν νονό της νύχτας κι η ζωή του αλλάζει από τη μια στιγμή στην άλλη. Όνειρό του είναι να μπει στον κόσμο της τυπογραφίας και τα καταφέρνει, μόνο που κάθε του επόμενο βήμα τον φέρνει και πιο κοντά στο τίμημα που πρέπει να πληρώσει. Ταυτόχρονα φαρμακευτικές εταιρείες κάνουν τα πάντα για να κυριαρχήσει η μία εις βάρος της άλλης στην ελληνική αγορά κι αυτός ο αγώνας μεταφράζεται σε χρήματα, προδοσίες και συμβόλαια θανάτου. Πώς συνδέονται όλα αυτά με την τέχνη της τυπογραφίας και με το όνειρο του τυπογράφου; Πόσο σκοτεινή είναι η Αθήνα και πόσο πρόθυμη να αποκαλύψει τα μυστικά της;

Ο Τάκης Γεράρδης μέσα από μια συναρπαστική ιστορία μας γνωρίζει μια Αθήνα που μεταμορφώνεται με τα χρόνια κι από το 1982 φτάνουμε στο 1994 και στο 2006, έτη-σταθμούς στην εξέλιξη των χαρακτήρων του μυθιστορήματος, με τον κοινωνικό και πολιτικό ιστό γύρω τους να αλλάζει όχι πάντα προς το καλύτερο, με τις συνέπειες των πρώτων επιλογών να τους κυνηγούν κι όλα αυτά να προετοιμάζουν για μια μεγάλη ανατροπή. Το κείμενο είναι ένα αείροο ποτάμι που παρασύρει όνειρα, σχέδια και προγραμματισμούς, παρασύρει τους πάντες στο δικό του πέρασμα και τους φέρνει αντιμέτωπους με απρόβλεπτες καταστάσεις. Κάθε μέρος, κάθε σημείο, κάθε τομέας που απασχολεί τον συγγραφέα αναλύεται διεξοδικά μέσα από παραστατικούς διαλόγους και ενδιαφέρουσες σκηνές, συγκροτώντας έτσι μια ποικιλόμορφη βεντάλια γεγονότων που θα μπορούσαν να έχουν γίνει και στην πραγματικότητα, αν δεν έχουν ήδη γίνει, όπως ο πόλεμος συμμοριών για τη νυχτερινή Αθήνα, οι υψηλές διασυνδέσεις που προασπίζουν κυριολεκτικά με κάθε τρόπο τα συμφέροντα των πολυεθνικών και πολλά άλλα.

Ο νεαρός Χριστόφορος εργάζεται στη λαχαναγορά του Ρέντη, μια αεικίνητη κυψέλη, παλεύει για ένα μεροκάματο. Το βιβλίο ξεκινάει με προσεγμένη καταγραφή αυτού του χώρου, με τις διαδικασίες φορτώματος και ξεφορτώματος, ποια μαγαζιά υπάρχουν γύρω, με την άγρια ερημιά της περιοχής μες στη νύχτα, με τους μεγαλέμπορους με τα πολλά χρήματα, που κλείνουν τις σοδειές προκαταβολικά και στηρίζουν τους παρατημένους από το κράτος αγρότες, επωφελούνται όμως από τις τιμές που οι ίδιοι καθορίζουν, με τον σκληρό αγώνα για επιβίωση στον χώρο, χωρίς προοπτικές όμως όλα αυτά για τον Χριστόφορο, ο οποίος δε θεωρεί τον εαυτό του ικανό στον χώρο του εμπορίου, που θέλει κυνικότητα και σκληρότητα. Γι’ αυτό, με τη γυναίκα του, Λεμονιά, να εργάζεται σε φαρμακευτική εταιρία που χρειάζεται διαρκώς φυλλάδια και άλλο έντυπο υλικό, ο Χριστόφορος έχει την ιδέα να μαθητέψει δίπλα σ’ έναν τυπογράφο και σταδιακά να αποκτήσει το δικό του μαγαζί για να ξεφύγει από τη λαχαναγορά, αφού κατ’ εκείνον η τυπογραφία είναι τέχνη δύσκολη και απαιτητική, εξ ου και τον ελκύει περισσότερο.

Ο Χριστόφορος δεν είναι εύπιστος, αγαπάει όμως τη γυναίκα του και το παιδί του και προσπαθεί μεν να επιβιώσει, χωρίς να μπλέξει πουθενά και με κανέναν τρόπο δε. Σώζοντας τη ζωή του θηριώδους Αχιλλέα η ζωή του αλλάζει για πάντα, μόνο που έχει το σθένος και την προνοητικότητα να θέσει τη σχέση τους σε άλλα επίπεδα. Ο Αχιλλέας είναι μπράβος της νύχτας, μαδάει λέσχες, πουλάει προστασία σε νυχτερινά μαγαζιά, έχει και κοπέλες για πορνεία κι όλα αυτά την περίοδο που το Περιστέρι έχει ανοίξει πόλεμο με την Ηλιούπολη ενώ ο Πειραιάς ακουμπάει σε γερές πολιτικές πλάτες αλλά δε διστάζει να κάνει τον διαιτητή στις άλλες φαγωμάρες. Ο Αχιλλέας είναι το μαντρόσκυλο του Πειραιά και δεσμεύεται να βοηθήσει τον νεαρό όποτε του το ζητήσει. Το 1994 ο Χριστόφορος έχει πλέον μεγαλουργήσει με το τυπογραφείο κι ετοιμάζεται να κάνει ένα μεγάλο άνοιγμα, θέλοντας να βελτιώσει τη ζωή των παιδιών του, να μη μεγαλώσουν μες στη φτώχεια όπως αυτός, όπου η οικογένειά του μόνο τη στέρηση είχαν γνωρίσει. Αγοράζει λοιπόν ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στη Μεταμόρφωση κι έρχεται η στιγμή που θα ζητήσει τη βοήθεια του Αχιλλέα.

Όσο προχωράμε στα χρόνια, όσο αυξάνονται οι δραματικές εξελίξεις, τόσο περισσότερα πρόσωπα προστίθενται, χωρίς όμως να με μπερδέψουν στιγμή ούτε να χαθώ μες στην αφήγηση, αφού ο καθένας έχει συγκεκριμένο ρόλο και επηρεάζει εμ τον δικό του τρόπο τις εξελίξεις ενώ αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους χωρίς υπερβολές και περιττές σκηνές. Για παράδειγμα ο Περικλής Τσιότρας θα βοηθήσει τον εκπρόσωπο μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας να αυξηθεί η αποδοχή του αγοραστικού κοινού στα σκευάσματα που παράγει, εξαλείφοντας το εμπόδιο που ονομάζεται καρδιολόγος Γιώργος Λουκέζης. Καχυποψία («σύμπτωμα μιας υποβαθμισμένης αγοράς όπως η ελληνική») και συμφέροντα άλλων εταιρειών δυσχεραίνουν τη διάδοση των φαρμάκων, οπότε η εταιρεία υπόσχεται στον Τσιότρα οποιαδήποτε βοήθεια χρειαστεί σε τυχόν επιχειρηματικές του ιδέες. Ο Φάνης Μπαλασόπουλος, σημαντικό και αμετακίνητο γρανάζι στο Υπουργείο Υγείας, ο Ιάσονας, χορευτής του μπαλέτου, ο Τζίμης που παίζει τζαζ τα βράδια στα μπαράκια των Εξαρχείων, η κομμώτρια Ντίνα που δεν αντέχει τον ανύπαρκτο ναυτικό σύζυγό της, η μηχανή του σεξ Κατερίνα, ο Σπύρος με τις παράνομες ιδέες, ο Νώντας με το καθαρό κούτελο και άλλοι δημιουργούν έναν μικρόκοσμο που κινείται δίπλα και κοντά στους ανθρώπους που τρέχουν για τον καθημερινό τους επιούσιο και συγκροτούν ένα άρτιο, αντιπροσωπευτικό της εποχής σύνολο καλών και κακών ανθρώπων. Φυσικά δε γίνεται ο συγγραφέας να μην κλείσει το μάτι στον αναγνώστη χώνοντας και τον εαυτό του ως Τάκη Βερνάρδο, εκδότη του περιοδικού «Καφές» (χμ….). Μυθιστόρημα πάντως για την τυπογραφία χωρίς ποιητή που εκδίδει τα έργα του για να τα μοιράζει σε φίλους και κριτικούς δε γίνεται, έτσι, ο Πέρης Αρχάγγελος, με τη φιλοσοφία του και τη στάση ζωής του κερδίζει ένα μεγάλο κομμάτι της αγάπης μου για τους χαρακτήρες του μυθιστορήματος. «Ζούσε για μια καλή κριτική και μόνο. Μια καλή κριτική και μια όμορφη συντροφιά. Οι γυναίκες ήταν το άλλο του πάθος» (σελ. 144). Μαρούσι, Κολωνός, Εξάρχεια, Δραπετσώνα είναι οι κύριοι τόποι δράσης που συνάδουν απόλυτα με το «λαϊκό» περιεχόμενο του κειμένου και στους οποίους δρουν άνθρωποι μεσαίου επιπέδου, απόλυτα αληθινοί, ευθείς ή αδίστακτοι, οικογενειάρχες ή μοναχικοί λύκοι.

Πρόκειται για ένα ντρέτο και ευθύ μυθιστόρημα, γεμάτο αλήθειες που πονάνε, τιμή και φιλότιμο, που ασχολείται με τις δυσκολίες και την καθημερινή ζωή ανθρώπων απλών, αγωνιστών, που τα όνειρά τους δεν αγγίζουν τα μεγαλεία και τα πλούτη αλλά το καλύτερο μέλλον των παιδιών τους. Ο κόσμος της νύχτας γυρίζει γύρω από τη ζωή του Χριστόφορου κι απλώνει τα δίχτυα του όσο τον αφήνει ο Αχιλλέας. Μια παράδοξη φιλία καταγράφεται στο μυθιστόρημα μ’ έναν συγκινητικό και απλό τρόπο, χωρίς υπερβολές και ακρότητες. Η ιστορία προχωράει στρωτά, με κάποιες εκπλήξεις, ο συγγραφέας σε κάποια σημεία δείχνει τις δικές του αντιλήψεις για τη ζωή, για τις φιλίες, για τις ηθικές αξίες, απόλυτα ενστερνισμένες όμως με τους χαρακτήρες κι έτσι το κείμενο κυλάει σα νερό, καθαρό και διαυγές, γεμάτο διαχρονικές αλήθειες. Με κράτησε και ήθελα να δω τι θα γίνει παρακάτω, μιας και η πλοκή δεν είναι προδιαγεγραμμένη κι έβλεπα τους χαρακτήρες να εξελίσσονται, να έρχονται αντιμέτωποι με γεγονότα και καταστάσεις που πήγαιναν κόντρα στις αντιλήψεις τους, επομένως τι θα κάνουν και πώς θα αντιδράσουν; Όλοι αλλάζουν, άλλοι προς το καλύτερο κι άλλοι προς το χειρότερο αλλά με μέτρο και χωρίς υπερβολές.

Στο κείμενο που διαδραματίζεται κυρίως τη δεκαετία του 1990 αποτυπώνονται ανάγλυφα τα συμφέροντα και ο έλεγχος που ασκούν οι φαρμακευτικές εταιρείες, πολλές φορές με κρατικές «πλάτες» («Όπου λειτουργεί το κράτος, παράγεται κι ένας μεγάλος τζίρος», σελ. 87), ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των μασονικών στοών, τα μηχανήματα και οι διαδικασίες εκτύπωσης και τυπώματος, οι αλλαγές στην ποίηση που ίσως να έχουν να κάνουν και με τη γενικότερη άνοδο της πνευματικής στάθμης του κόσμου που διαβάζει ή και από αδιέξοδο και άλλα κομμάτια που συνδέουν αναπόσπαστα το σήμερα με τη δεκαετία του 1980, που ξεκίνησε ευνοϊκά αλλά τυχοδιώκτες και καριερίστες οδήγησαν σ’ ένα ντόμινο εξελίξεων που μοίρασαν εκατομμύρια σε ημέτερους και νέα τζάκια εκτόπισαν τα παλιά με έπαρση και ταχύτητα. Ενδιαφέρουσες απόψεις όπως η ακόλουθη μου έδωσαν μια διαφορετική απάντηση στο ερώτημα πώς φτάσαμε ως εδώ σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο: «Οι εργάτες παρ’ όλες τις ατέλειες και το άγχος τους είναι αυθεντικοί και κατά κανόνα ντόμπροι. Έχουν μικρό ορίζοντα αλλά έχουν ορίζοντα, προορισμό και στόχους συγκεκριμένους. Οι αστοί δεν βιάζονται, δεν τρέχουν πίσω από τα πράγματα, γιατί έχουν τη βεβαιότητα πως τα πράγματα θα έρθουν στα πόδια τους κάποτε… Οι μικροαστοί είναι άστα να πάνε… δεν έχουν μια σταθερή ταυτότητα, παρά συνεχώς αναζητούν κάποια άλλη που δεν τους ανήκει» (σελ. 98). Εκτός απ’ την τυπογραφία και τα μυστικά της (ποιότητες χαρτιού, μέθοδοι εκτύπωσης, γραμματοσειρές, μελάνι, στοιχειοθεσία), το μυθιστόρημα αγγίζει πεδία της παλαιογραφίας, των παλαιών εκδόσεων, ακόμη και της παραχάραξης παλαίτυπων για διψασμένους συλλέκτες που ξεγελιούνται όμως εύκολα. Λεπτομέρειες και ιστορικό φόντο που ελάχιστοι γνωρίζουν, περιορισμένες και εύληπτες εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, ενταγμένες ομαλά στη ροή του κειμένου και όχι εις βάρος της πλοκής συγκροτούν το κατάλληλο πραγματολογικό υπόβαθρο.

«Ο τυπογράφος» είναι ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται «σε μια Ελλάδα που τα τελευταία χρόνια κατεδαφίζεται χωρίς πλάνο, χωρίς σκοπό. Απλώς κατεδαφίζεται» (σελ. 336) και καταγράφει τις εξελίξεις και τις αλλαγές σε ανθρώπους καθημερινούς, συνηθισμένους, οι οποίοι όμως έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικές προκλήσεις και πρέπει να ανταποκριθούν. Ποιοι θα υπερβούν τα εσκαμμένα; Ποιοι θα παραμείνουν πιστοί στις αρχές και στα ιδεώδη τους; Πότε σταματάς να ζεις για ένα καλύτερο αύριο και γίνεσαι άπληστος; Πόσο σκοτεινός είναι ο κόσμος της νύχτας; Αυτά και άλλα πολλά καταγράφονται με οξυδέρκεια, ενάργεια και αντικειμενικότητα σ’ ένα μυθιστόρημα γεμάτο εκπλήξεις που, παρά το κάπως περίεργο, λίγο απότομο και ίσως όχι ταιριαστό με την υπόλοιπη ροή του κειμένου τέλος, με κέρδισε και μου σύστησε ανθρώπους αληθινούς και ολοκληρωμένους.