Άθεοι και πιστοί, αν ξεφύγαμε από τα αναμασήματα της καλλιγραφικής εξύμνησης του Θεού, κατά πώς κάνουν οι μουσουλμάνοι, το οφείλουμε σε αυτούς τους βυζαντινούς για τους οποίους λέμε ελαφρά τη καρδία ότι συζητούσαν για το φύλο των αγγέλων. Χάρις στη δική τους σχολαστικότητα, η ασκητική φλόγα δεν έκαψε τη Δύση.
Ο Ρεζίς Ντεμπρέ σε συνέντευξή του το 2003, με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του Ιερή φωτιά, δήλωσε: Μπορούμε να στηριχτούμε στον Διαφωτισμό, όμως αυτός περιλαμβάνει και σκοταδισμό, προσπαθώντας να αποκλείσει το ανορθολογικό από τη λογική. Όμως η λογική περιλαμβάνει το ανορθολογικό στοιχείο. Ο σκοταδισμός του Διαφωτισμού συνίσταται στο να θεωρεί τη θρησκεία ως μορφή σκοταδισμού, αγυρτείας και εξαπάτησης, να καταγγέλλει την αφέλεια της θρησκευτικότητας. Ο Ζιλιέν Γκρακ είχε δίκιο όταν μιλούσε για έναν αιώνα που κατανοεί τα πάντα, αλλά δεν προβλέπει τίποτα.