Θέλοντας και μη, όλοι μας, είμαστε παιδιά του Διαφωτισμού - αποπαίδια για την ακρίβεια αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Το θέμα μας είναι ότι ο Διαφωτισμός είναι το τοτέμ της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας. Κι όποιος, έστω, αναρωτηθεί για την κληρονομιά του, μαύρο, αλλά προοδευτικό φίδι που τον έφαγε!
Γι\' αυτό και συνιστά τόλμημα από μέρους του καθηγητή Xavier Martin η κατάδειξη ότι η απανθρωπία κι οι ολοκληρωματισμοί που την διακονούν είναι σαν το Διάολο: έχουν πολλά ποδάρια. Και πολλούς προγόνους που, διόλου συμπτωματικά, είναι πρωθιερείς της νεοφανούς θρησκείας του Διαφωτισμού.
Αν όμως μείνουμε στον σκανδαλισμό για την γενεαλογία του κακού, θα έχουμε κάνει μισή δουλειά. Αλλάζοντας φανέλες, δεν αλλάζεις και παιχνίδι. Παίζεις το ίδιο παιχνίδι, στο ίδιο γήπεδο με τους ίδιους κανόνες.
Το ζήτημα, κατά την κρίση μου, δεν είναι να παίξεις καλή μπάλα σε αυτό το γήπεδο. Το ζητούμενο είναι να σκάσεις την μπάλα!
Και σε αυτή την κατεύθυνση το μικρό αυτό δοκίμιο, νομίζω, μας κλείνει το μάτι! (Θεόδωρος Ε. Παντούλας)

Το βιβλίο Ο Ουμανισμός του Διαφωτισμού αποτελεί μια σύνοψη των δώδεκα βιβλίων που έγραψε ο καθηγητής Martin για τη φιλοσοφία του Διαφωτισμού και τους πρωταγωνιστές της γαλλικής Επανάστασης. Οι αναγνώστες βρίσκουν σ\' αυτά μια γραφή ζωντανή, θεμελιωμένη -για του λόγου το αληθές- σε πλούσια βιβλιογραφία. Και ανακαλύπτουν ότι οι διαφημιζόμενοι ως μεγάλοι φιλόσοφοι της ανοχής τρέφουν μίσος και περιφρόνηση για τον άνθρωπο γενικά και ιδιαίτερα για τους απλούς ανθρώπους και τις γυναίκες, παράλογο μίσος κατά του Χριστιανισμού, απέχθεια για τους Μαύρους και των Άραβες, παθολογικό μίσος κατά των Εβραίων. (Ευάγγελος Δ. Νιάνιος)