Στὸ παρὸν βιβλίο ἀποτυπώνεται ἡ ἱστορικὴ διαδρομὴ ἑνὸς μικροῦ ἐξωκκλησιοῦ ἀφιερωμένο στὸν Ἅγιο Νικόλαο τὸν Νέο, τὸν ἐν Βουναίνῃ τῆς Θεσσαλίας μαρτυρήσαντα. Τὸ προσκύνημα αὐτὸ βρίσκεται στὴν ἀνατολικὴ πλαγιὰ τῆς ὁροσειρᾶς «Γκιώνας», σὲ ὑψόμετρο 725 μέτρα, στοὺς πρόποδες τοῦ βουνοῦ «Ντεβρεντές», πλησίον τοῦ χωριοῦ “Προσήλιο” (Σεγδίτσα π.ὁ.) τοῦ Δήμου Δελφῶν. Σημεῖο ἀναφορᾶς στὶς μετακινήσεις τῶν κατοίκων τοῦ χωριοῦ, ἀπὸ καὶ πρὸς τὴν πόλη τῆς Ἄμφισσας τὴν πρωτεύουσα τοῦ Δήμου καὶ τοῦ Νομοῦ Φωκίδος. Περιγράφεται ὁ τόπος κι ἀπεικονίζεται τὸ γύρωθε τοπίο, καθὼς ἐπίσης ἀναδεικνύονται οἱ συντελεστὲς ποὺ συνέβαλαν στὴν ἀνέγερση καὶ ἀνακαίνισή του.
Καταγράφεται αὐτούσιος ὁ ἀρχικὸς Βίος καὶ τὸ Μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Βουναίνῃ, μὲ βάση τὸ ἀρχαιότερο κείμενο (Συναξάρι) τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὸν Κώδικα 81 τῆς Ἱερᾶς μονῆς Μεταμορφώσεως τῶν Μετεώρων, καὶ ἔφερε στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας τὸ ἔτος 1972 ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Δημήτριος Σοφιανός, μὲ τὴ διδακτορική του διατριβὴ μὲ τίτλο: «Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐν Βουναίνῃ – Ἀνέκδοτα Ἁγιολογικὰ Κείμενα –Ἰστορικαὶ Εἰδήσεις περὶ τῆς Μεσαιωνικῆς Θεσσαλίας (Ι΄ αἰών)».
Μέσα ἀπὸ τὶς σελίδες τοῦ βιβλίου ἀποσαφηνίζονται οἱ ἀποκλίσεις καὶ ἡ σύγχυση ποὺ ὑπάρχει σχετικὰ μὲ τὸ Βίο τοῦ Ἁγίου. Ἀπόκλιση ἀπὸ τὸ ἔτος μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου, στὸ ὁποῖο εὕρισκα διαφορὰ διακοσίων ἐτῶν, τὴν ἐθνικότητα τῶν ἐπιδρομέων ποὺ τὸν βασάνισαν καὶ τὸν θανάτωσαν, μέχρι καὶ τὴν ἡμερομηνία ἑορτῆς τῆς μνήμης του!. Ἡ σύγχυση αὐτή, ἰδιαίτερα στὸ διαδίκτυο ἀπ’ ὅπου ἀντλεῖ γνώση ἡ νεολαία μας, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἄλλες λανθασμένες καταγραφές, ἀναλόγως τοῦ σύγχρονου συγγραφέα, ἀκόμα καὶ ἱερωμένων, μοῦ κίνησε τὸ ἐνδιαφέρον νὰ ψάξω λίγο περισσότερο γι’ αὐτὸν τὸν Ἅγιο Νικόλαο τὸν Νέο, τὸν ἐν τῇ Βουναίνῃ τῆς Θεσσαλίας μαρτυρήσαντα εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κύριου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ποιὸς ἦταν τελικὰ αὐτὸς ὁ Ἅγιος; Ποῦ καὶ πότε ἔζησε; Πότε μαρτύρησε; Ποιοὶ τῶν θανάτωσαν; Ποιὰ ἡ ἀρχικὴ μαρτυρία (καταγραφή) περὶ αὐτοῦ; Ὅλα αὐτὰ κι ἄλλα ἀκόμη, ἀλλὰ καὶ τὸ γεγονὸς πὼς ἡ φήμη τοῦ Ἁγίου ἦταν διαδεδομένη στὴν περιοχὴ τῆς Ἄμφισσας, τουλάχιστον ἀπὸ τὸν 19ο αἰώνα, μὲ τὴν ὕπαρξη 5 ναϋδρίων ἐπὶ τιμὴ καὶ μνήμη στὸν Ἅγιο Νικόλαο τὸν Νέο τὸν ἐν τῇ Βουναίνῃ τῆς Θεσσαλίας, μὲ παρότρυναν νὰ ἀσχοληθῶ περισσότερο μὲ τὸν Ἅγιο, τὸν ὁποῖον ἡ ἐκκλησία μας τιμᾶ κατ’ ἔτος στὶς 9 Μαΐου. Χαρακτηριστικό τῆς σύγχυσης ποὺ ὑπάρχει εἶναι πὼς ἀποκαλοῦν τὸν Ἅγιο ὡς «Ὁσιομάρτυρα», ἐνῶ τὸ ὀρθὸ εἶναι «Μεγαλομάρτυρας». Ὡς γνωστὸ «ὅσιο» ὀνομάζουμε αὐτὸν ποὺ ἔχει ὑποταχθεῖ πλήρως εἰς τοὺς Θείους νόμους, ὁ ὁποῖος ἔχει δώσει ὑπόσχεση περὶ αὐτοῦ, δηλαδὴ ἔχει κουρὰ μοναχοῦ, καὶ ἡ μνήμη του τιμᾶται ἀπὸ τοὺς πιστοὺς ποὺ ἀπαρτίζουν τὴν ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ὁμοίως «ὁσιομάρτυρας» εἶναι ὁ ὅσιος (μοναχός) ποὺ μαρτύρησε γιὰ τὴν πίστη του στὸν Χριστό. Ἅγιοι εἶναι καὶ οἱ δυό: ὁ Ὁσιομάρτυρας καὶ ὁ Μεγαλομάρτυρας ἡ Νεομάρτυρας, ἀλλὰ ἔχει διαφορὰ ὁ τρόπος ζωῆς τοῦ καθενός. Ὅπως πχ, στρατιωτικοὶ εἶναι: καὶ ὁ Πτέραρχος καὶ ὁ Ναύαρχος, ἀλλὰ οὐδέποτε θὰ ἀποκαλούσαμε τὸν ἀρχηγὸ τοῦ στόλου, Πτέραρχο, ἡ τὸν ἀρχηγὸ τῆς ἀεροπορίας, Ναύαρχο!