Η Ζώνη 5 με στιγμάτισε. Με ακολουθεί παντού. Σε ό,τι κι αν διαβάσω, όπου κι αν πάω. Είναι ένα ρήγμα εντός μου που διαστέλλεται και συστέλεται.

Είναι αίμα και πάγος.

Είναι η κραυγή του Μουνκ.

Ποτέ άλλωτε ένα φωσφωριζέ κορδόνι παπουτσιών δεν έχει προκαλέσει τόσα δάκρυα.

Η τραγικότητα της μάνας: Εσωτερική αιμορραγία.

Προσοχή: Εδώ απαγορεύεται η θλίψη. Κομματιάστε την ψυχή σας και μετά χαμογελάστε.

Ενα τείχος από ψεύτικα χαμόγελα.

Πρώτη φορά βλέπω στην ελληνική πραγματικότητα κάτι εφάμιλλο του Μπράντμπερυ.

Βουτήξτε στις σελίδες του μόνο που δεν υπάρχει σωσίβια λέμβος.

Η πρόταση μου για όλες τις εποχές.

Στη Ζώνη 5 απαγορεύονται η θλίψη, το δάκρυ, ο πόνος και το κλάμα. Εκεί όμως φυλακίστηκε ο Άλεξ και η Λίζα θα κάνει τα πάντα για να πάει κοντά στο παιδί της, θα αντέξει όμως όσα αντικρίσει; Θα λυγίσει ή θα υπακούσει στους κανόνες; Πόσες θυσίες μπορεί να κάνει μια μάνα για το παιδί της;

Η Ειρήνη Βαρδάκη, στο νέο της μυθιστόρημα, μας μεταφέρει σε μια δυστοπική κοινωνία γεμάτη αυστηρότητα, απανθρωπιά, λογοκρισία και θάνατο. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα απ’ όσα έχω διαβάσει ως τώρα που το δυστοπικό περιβάλλον ξεκινάει σταδιακά να δημιουργείται μέσα από μια συνηθισμένη καθημερινότητα που όλοι γνωρίζουμε. Συνήθως βουτάμε στα βαθιά από την αρχή, γνωρίζουμε τον νέο κόσμο, τους κανόνες και τις αλλαγές, στο βιβλίο της Ειρήνης Βαρδάκη όμως ο τρόμος για να γίνει κάτι τέτοιο στις δικές μας κοινωνίες είναι πιο χειροπιαστός, γιατί πατάει σε καταστάσεις που όλοι βιώνουμε σήμερα κι αυτό είναι τρομακτικό. Η ιστορία ξεκινάει με τη συνηθισμένη ρουτίνα μιας μονογονεϊκής οικογένειας: γιος στην εφηβεία, σχέσεις μάνας και παιδιού επί ξυρού ακμής, τα καθημερινά προβλήματα ενός νοικοκυριού και τότε… έρχεται ο εφιάλτης. Πρώτα τα απανωτά μηνύματα με τις ειδοποιήσεις, μετά οι σπαραξικάρδιοι τίτλοι ειδήσεων, τα παραληρηματικά ξεσπάσματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι νεκροί. Από κατάθλιψη, είπαν. Ξεσπάει πραξικόπημα στη γείτονα χώρα: «Η ανθρωπότητα ορφανεύει από μάνα, αγκαλιά και Θεό» (σελ. 19). Ο Πάπας αυτοκτονεί σε ζωντανή σύνδεση. Το κύμα των αυτοκτονιών οδηγεί τη χώρα μας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, παραιτήσεις, ανασχηματισμό, απειλές για εκλογές. Η Ελισάβετ Βλαντή ή Λίζα, η αφηγήτρια, είναι μητέρα του έφηβου Άλεξ και κάνει ό,τι μπορεί για να μη νιώσει το παιδί της κατάθλιψη και παρασυρθεί από τη μόδα των αυτοκτονιών. Τα χειρότερα όμως έρχονται όταν την κατάσταση την παίρνει στα χέρια του ο Λευκός Βασιλιάς.

Πρόκειται για ένα δυνατό μυθιστόρημα γεμάτο σκληρές καταστάσεις, διεισδυτικά ψυχογραφήματα και ρεαλισμό που κοντράρεται με το μυθιστορικό πλαίσιο της δυστοπίας. Από κει που διαβάζω για οικείες καταστάσεις διαπιστώνω πως επέρχεται με μαθηματική ακρίβεια το χάος κι έτσι η μάνα δεν έχει να παλέψει μόνο με την εφηβεία και τις επιρροές του παιδιού της αλλά και με το πραξικόπημα που έρχεται για μια καλύτερη ζωή. Πρέπει να σώσει τον γιο της, να τον κρατήσει κοντά της. Το Κίνημα του Λευκού Στρατιώτη τελικά επικρατεί και στην Ελλάδα και οι χαρακτήρες ζουν μια νέα δικτατορία. Απαγορεύονται αρνητικά συναισθήματα όπως θλίψη και μελαγχολία, απαγορεύεται το γκρι και το μαύρο, οι πολίτες χωρίζονται σε πέντε ζώνες, με την τέσσερα και την πέντε να είναι υψηλής επικινδυνότητας για αυτοχειριακή διέγερση και οι κριθέντες θεωρούνται επικίνδυνοι για τη ζωή τους και για το καθεστώς. «-Δεν υπάρχουν φίλοι σε όλο αυτό που ζούμε. Υπάρχουν αθώοι και ένοχοι» (σελ. 123). Η Λίζα αγωνίζεται να επιβιώσει, να κρατήσει τις ισορροπίες που δε θα τη βάλουν στο στόχαστρο ούτε θα τη στείλουν στα στρατόπεδα της Ζώνης 5, ο γιος της όμως δεν παρασύρεται και θέλει να πολεμήσει τη νέα τάξη πραγμάτων.

Στο άτυπο δεύτερο μέρος του βιβλίου μεταφερόμαστε στις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες της Ζώνης 5 και η καρδιά σφίγγεται. Η μάνα αγωνίζεται να επιβιώσει σ’ έναν αυστηρό αντροκρατούμενο χώρο και να διατηρηθεί ψυχικά αλώβητη, όταν μαθαίνει όμως πως το παιδί της συνελήφθη και κρατείται σε στρατόπεδο της χειρότερης κατηγορίας του καθεστώτος καταστρώνει ένα σχέδιο που θα τη διαλύσει ψυχοσυναισθηματικά και θα βάλει τη ζωή της σε κίνδυνο, ειδικά από τη στιγμή που στο διπλό παιχνίδι της θα συμμετάσχουν εκόντες άκοντες όχι μόνο ο στρατός του Λευκού Βασιλιά αλλά και οι Αντιστασιακοί. Χωρίς να είναι αυτός ο σκοπός του βιβλίου, δε γίνεται να μην παραλληλίσεις κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δικτατορίας με την περίοδο πανδημίας που ζήσαμε πρόσφατα, όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας ή οι πρώτες μας μέρες μετά το αυστηρό lockdown του 2020: «Μπορείς να περπατήσεις κανονικά, απλώς φοβάσαι… Έχουμε ξεχάσει τη βαδιστική κίνηση σε ανοιχτό χώρο…» (σελ. 213). Ο Άλεξ δουλεύει σαν είλωτας και αγωνίζεται να μη χάσει την αξιοπρέπεια και τη ζωή του σε σκληρότατες συνθήκες εργασίας. Κρεμιέται από κάθε δευτερόλεπτο για να μην τρελαθεί, κάνει ασκήσεις μνήμης για να μην ξεχάσει το όνομά του, πεινάει, εξαντλείται, γνωρίζει ανθρώπους που προσπαθεί να τους νιώσει φίλους του. Λίζα και Άλεξ προσπαθούν να παραμείνουν ζωντανοί και κυρίως άνθρωποι. Θα λυγίσουν ή θα καταφέρουν να επιβιώσουν από τις κακουχίες; Θα συναντηθούν ποτέ ξανά; Πόσο εύκολα ξεχνάς τον εαυτό και τον χαρακτήρα σου και υποκύπτεις σε σχέδια εξαθλίωσης, σκληραγωγίας και ταπείνωσης; Πόσο ίδιος θα είσαι από κει και πέρα; Τι θα μείνει στην ψυχή σου μετά τη Ζώνη 5; Υπάρχει άραγε «μετά» σε αυτό το μέρος; «Οι δύο αυτές καρδιές δεν ανήκουν σε κανένα καθεστώς και σε κανέναν στρατιώτη. Οι δύο αυτές καρδιές ανήκουν η μία στην άλλη» (σελ. 370) και θα κάνουν τα πάντα για να σταθούν όρθιες σε αυτό το περιβάλλον τρέλας και κατάθλιψης. «Οι άνθρωποι, λέει, ανά τον κόσμο χαίρονται πολλές φορές με διαφορετικά πράγματα, λυπούνται όμως πάντα με τα ίδια» (σελ. 223), αναφέρεται σ’ ένα σημείο.

Η «Ζώνη 5» είναι ο αγώνας μιας μητέρας να επιβιώσει σ’ ένα περιβάλλον τρέλας όσο ψάχνει να βρει το φυλακισμένο παιδί της, είναι ένα ταξίδι βαθιά στην ψυχή της, η πάλη της ανάμεσα στην επανάσταση και στην προδοσία, ένας αγώνας δρόμου ενάντια στον χρόνο και στα πρώτα δάκρυα που απαγορεύεται να χυθούν δημόσια. Με ποιους θα συμμαχήσει; Τι ρίσκα θα πάρει; Ποιους θα προδώσει; «Μπορεί ένα ολοκληρωτικό καθεστώς να σε μετατρέψει σε τέρας; Ή απλώς μπορεί και αποδεικνύει την τερατώδη φύση σου; Τα καθεστώτα αυτά γεννούν τέρατα ή απλώς τρέφονται από αυτά» (σελ. 205-206); Αν η Ειρήνη Βαρδάκη στα προηγούμενα μυθιστορήματά της μόνο χαστούκιζε τον άνθρωπο, εδώ τον πλακώνει στο ξύλο. Γλαφυρότητα, συναισθήματα, ρεαλισμός, διαχρονικές αξίες και σημαντικές σκέψεις είναι μερικά μόνο από τα θετικά χαρακτηριστικά ενός βιβλίου που με καθήλωσε.