Ένα σημαντικό φορτίο κοκαΐνης θα ταξιδέψει λαθραία από ένα χωριό της Σαχάρας στην Τρίπολη της Λιβύης μ’ ένα λεωφορείο στο οποίο θα επιβιβαστούν απελπισμένοι και φτωχοί άνθρωποι που ελπίζουν σε μια καλύτερη τύχη στην Ευρώπη. Αυτή η επιχείρηση θα εμπλέξει μια άπορη γυναίκα μ’ έναν πράκτορα της CIA που παρακολουθεί τα ίχνη της σπείρας. Ταυτόχρονα, η δολοφονία ενός Αμερικανού στρατιώτη στο Τσαντ από κινεζικό όπλο θα ξεκινήσει μια αλυσίδα γεγονότων που θα φέρουν την ανθρωπότητα στο χείλος της καταστροφής, ακριβώς όπως μια δολοφονία οδήγησε στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το 1914. Πόσο εύκολα κάνεις ένα βήμα χωρίς επιστροφή, εκτοξεύοντας πυρηνικά όπλα; Πόσο διψασμένος μπορεί να είναι κάποιος για εξουσία ώστε να μη μείνει μόνο στο στρατιωτικό πραξικόπημα; Πόσες θυσίες απαιτούνται για να γίνει ο κόσμος «πιο ασφαλής»; Ο Ken Follett καταγράφει με μαθηματική ακρίβεια τα αίτια και τις συνέπειες ανθρώπινων πράξεων που θα μας φέρουν πιο κοντά στο τέλος.

Το νέο μυθιστόρημα του σημαντικού αυτού συγγραφέα συστήνει στο αναγνωστικό κοινό όλες τις ισορροπίες δυνάμεων που επικρατούν σε Αμερική και Ασία κυρίως, εντρυφεί στις σχέσεις των χωρών μεταξύ τους και παραθέτει με συναρπαστικές λεπτομέρειες όλο τον στρατιωτικό εξοπλισμό των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας, της Βόρειας και Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας. Οι διπλωματικές σχέσεις, βασισμένες στον ανθρώπινο παράγοντα, δοκιμάζονται συνέχεια, σχέδια ευοδώνονται ή καταποντίζονται, πραξικοπήματα χειροτερεύουν τις καταστάσεις, άνθρωποι που αποσκοπούν να γίνουν ηγέτες εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες, λάθος χειρισμοί δημιουργούν εφιαλτικά σενάρια κι έτσι η γεωπολιτική σκακιέρα βάφεται με αίμα αθώων όσο οι ανώτεροι ενορχηστρωτές επελαύνουν, επιτίθενται, υποχωρούν και συνδιαλέγονται πολύ προσεκτικά, μιας και στη διεθνή διπλωματική κονίστρα κάθε λέξη μετράει. Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε μέρη, όσα και οι βαθμίδες Defcon, με το 5 να είναι η χαμηλότερη κατάσταση αμυντικής ετοιμότητας και στο 1 να επίκειται ή να έχει ξεκινήσει πυρηνικός πόλεμος. Στο επίπεδο 3 μάλιστα είχαμε φτάσει την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και στο 2 το 1962 με την πυραυλική κρίση της Κούβας!

Στην αρχή, ξεκίνησα να κρατάω σημειώσεις ώστε να μη χαθώ με τα πολλά πρόσωπα που περιβάλλουν τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και τους ηγέτες του ανατολικού κόσμου, να κατανοήσω το πολιτικό και διπλωματικό παρελθόν των χωρών μεταξύ τους και να γνωρίσω καλύτερα τους κύριους χαρακτήρες της ιστορίας:

-την Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Πολίν Γκριν, παντρεμένη και μητέρα μιας έφηβης κόρης με τα γνωστά προβλήματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς της ηλικίας της και τον γερουσιαστή Τζέιμς Μουρ να είναι ο αντίπαλός της στον αγώνα για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων που υπηρετεί η Πολίν. Δίπλα της βρίσκεται ένα αξιόλογο επιτελείο ανθρώπων με διορατικότητα, πείσμα, διπλωματικότητα και σωστή εκπαίδευση.

-τον υφυπουργό Διεθνών Πληροφοριών Τσανγκ Κάι στο Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας και υπεύθυνο για τη λειτουργία της κινέζικης Υπηρεσίας Πληροφοριών Εξωτερικού, τον κατασκοπικό οργανισμό που χειρίζεται τις μυστικές πληροφορίες μέσα και έξω από τη χώρα. Γιος του αντιπροέδρου της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας, του οργάνου που παίρνει όλες τις σημαντικές αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, θεωρεί τον εαυτό του ικανό να γίνει Πρόεδρος της χώρας ώστε να φροντίσει η Κίνα να σταθεί στο ύψος του πεπρωμένου της. Εργάζεται σ’ ένα αυστηρό περιβάλλον, χωρισμένο σε σκληροπυρηνικούς στρατιωτικούς και ήπιων τόνων υπαλλήλους και κατασκόπους. Είναι παντρεμένος με την ηθοποιό Τάο Τινγκ, πρωταγωνίστρια σε μια από τις δημοφιλέστερες τηλεοπτικές σειρές της χώρας και συμβουλεύεται έμπιστα πρόσωπα για το τι γίνεται στη Βόρεια Κορέα.

-την Ταμάρα Λέβιτ, μέλος της αμερικανικής πρεσβείας στην Ντζαμένα, πρωτεύουσα του Τσαντ, αλλά στην πραγματικότητα πράκτορας της CIA με πίστη στην ελευθερία, τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη. Συνεργάζεται με τον Γαλλοαλγερινό Ταμπντάρ Σαντούλ, μέλος της DGSE, δηλαδή της γαλλικής CIA, ακόλουθο στην Αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ντζαμένα.

-τον Αμερικανό μυστικό πράκτορα Αμπντούλ Τζον Χαντάντ, έναν από τους πράκτορες που έχει στείλει η CIA για να εντοπίσουν τις διαδρομές των ναρκωτικών, με την ελπίδα να οδηγηθούν στα κρησφύγετα του ισλαμικού κράτους και ίσως στην ηγετική φυσιογνωμία του ISGS και δράστη μαζικών δολοφονιών Αλ-Φαράμπι. Ο Αμπντούλ ανακαλύπτει ένα μεγάλο φορτίο κοκαΐνης, οπότε το ακολουθεί μεταμφιεσμένος σε ντόπιο και μπλέκεται σε κύκλωμα λαθρομετανάστευσης. Στο ταξίδι προς τη Μεσόγειο θάλασσα, γνωρίζει την Κία, που δε βλέπει μέλλον και προκοπή ούτε για κείνη ούτε για τον γιο της στον φτωχότοπο του Τσαντ οπότε επέλεξε με βαριά καρδιά και δυσκολίες να φύγει προς την Ευρώπη μέσω των παράνομων δικτύων μεταναστών.

Σύντομα όμως κατάφερα να διακρίνω τον σκελετό της πλοκής κι έτσι αφοσιώθηκα χωρίς περισπασμό στις εξελίξεις, τις ανατροπές και τα παιχνίδια που πάντα παίζονται στα γραφεία των επιτελών. Το μυθιστόρημα είναι ένα ταξίδι στις άκρες της γης, με παραστατικές εικόνες και ρεαλιστική γραφή. Αξιοθρήνητοι φτωχοί οικισμοί στην Αφρική, με απελπισμένους άπορους κατοίκους και τους τζιχαντιστές να δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την καθημερινότητά τους, αφού τους αρπάζουν τα τρόφιμα και όχι μόνο. Οι ένοπλες συμμορίες που συνεργάζονται με το ισλαμικό κράτος δολοφονούν, απάγουν και βιάζουν Αφρικανούς που οι φονταμενταλιστές πολέμαρχοι δεν εγκρίνουν τη θρησκεία ή την εθνότητά τους. Στην άλλη άκρη της γης, η Κίνα οδεύει προς την κατάκτηση της θέσης της πλουσιότερης και ισχυρότερης χώρας στον κόσμο, κάτι που φέρνει φόβο σε Ευρωπαίους και Αμερικανούς που βλέπουν την παγκόσμια κυριαρχία να ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια τους μέρα με τη μέρα. Ως προς τη Βόρεια Κορέα, «τη μεγάλη αδυναμία της Κίνας», είναι σύμμαχοι ζωτικής σημασίας και ταυτόχρονα αναξιόπιστοι, απόλυτα εξαρτημένοι από την Κίνα, με τη μόνη επιτυχημένη βιομηχανία να κατασκευάζει και να εξάγει πολεμικούς εξοπλισμούς. Τα πράγματα γίνονται χειρότερα με την έντονη υπερεθνικιστική και μεταρρυθμιστική τάση του στρατού της χώρας, ο οποίος θέλει την πατρίδα του ανεξάρτητη από την Κίνα κι ετοιμάζει στρατιωτικό πραξικόπημα: «Η Βόρεια Κορέα έπρεπε να είναι σταθερή, η σταθερότητά της αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της κινεζικής άμυνας» (σελ. 374). Κι επιπλέον η Νότια Κορέα βρίσκει πως ήρθε η στιγμή να πάρει το αίμα της πίσω για όσα πάνδεινα τράβηξε η χώρα της από το 1945 κι εντεύθεν κι η ηγέτης της οραματίζεται μία ενιαία πατρίδα!

Το μυθιστόρημα σε κάποια σημεία με κέρδιζε και σε άλλα με έχανε, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να αποφασίσω ως το τέλος αν μου άρεσε ή όχι. Ίσως περίμενα ένα στακάτο, γρήγορο, ανατρεπτικό θρίλερ αλλά οι υπερβολικά πολλές λεπτομέρειες και ο σχετικά αργός αρχικά αφηγηματικός ρυθμός με κούρασαν και διάβαζα σχεδόν στα πεταχτά το κείμενο, χωρίς να χάνω τις εξελίξεις. Έχουμε παραστατικότητα και ζωντάνια αλλά οι υπερβολικές επεξηγήσεις και αναλύσεις καθυστερούν τη δράση και αποδυναμώνουν τις ανατροπές, μειώνοντας αισθητά τον ρυθμό που απαιτεί μια τέτοια περιπέτεια. Από την άλλη, δεν μπορώ να παραβλέψω τη σωστή σκιαγράφηση των χαρακτήρων ως προς τις επιλογές που πραγματοποιούν, πώς αποτυπώνεται η απελπισία τους σε κρίσιμες στιγμές, ο παρανοϊκός τρόπος σκέψης κάποιων, οι αφόρητες, μακρόχρονες και ψυχοφθόρες προσπάθειες κάποιων διπλωματών και επιτελών να επηρεάσουν θετικά τις εξελίξεις και να μαλακώσουν την αποφασιστικότητα των ηγετών ώστε να αποφευχθεί ο πυρηνικός πόλεμος που θα μας φέρει όλους πιο κοντά στο τέλος του κόσμου που ξέρουμε. Πράξεις και αντίποινα, δράση και αντίδραση είναι ένα δύσκολο γαϊτανάκι, με λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στο «δραστικό» (διπλωματία, αντίποινα) και στο «παρανοϊκό» (πλήρης αφανισμός με τη χρήση πυρηνικών όπλων). Ζούμε ακόμη στην κόψη του ξυραφιού και το μυθιστόρημα το δείχνει με τον καλύτερο τρόπο. «Η δύναμη δεν ανήκε αποκλειστικά σ’ ένα μεμονωμένο κέντρο αλλά σ’ ένα απίστευτα πολύπλοκο δίκτυο, μια ομάδα σημαντικών ανθρώπων και θεσμών χωρίς συλλογική βούληση, που έσπρωχναν προς διαφορετική κατεύθυνση ο καθένας» (σελ. 660). Φανταστείτε λοιπόν πόσα παιχνίδια παίζονται για την τύχη του κόσμου μεταξύ εκείνων που θέλουν εκδίκηση και αίμα και εκείνων που βλέπουν πιο διορατικά, έστω κι αν αποσκοπούν σε προσωπικά οφέλη.

Και πάλι, με αφορμή τον τρόπο χειρισμού συνολικά και ολοκλήρωσης ειδικά της ιστορίας, που με εξέπληξε όχι ευχάριστα, δε γίνεται να μην προβληματιστώ πάνω σε αρκετά θέματα, όπως την επιλογή μιας γυναίκας για Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, όχι γιατί δεν πιστεύω στις ηγετικές ικανότητες του φύλου αλλά γιατί ο συγγραφέας δε με έπεισε για τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα της. Έχοντας διαβάσει παρεμφερή μυθιστορήματα με Προέδρους και χώρα σε κρίση, δεν μπορώ να πειστώ εύκολα πως σε τόσο σοβαρές και δύσκολες καταστάσεις η Πολίν έχει ερωτικές αφυπνίσεις που τις κρατάει για τον εαυτό της ώστε να μην τινάξει καριέρες στον αέρα ή αναρωτιέται για το αν ο Πρώτος Κύριος την απατά ή τι συνέπειες θα έχει η ελαφρώς παραβατική συμπεριφορά της κόρης της στην ψυχολογία εκείνης ή στην πολιτική καριέρα της. Σίγουρα όταν κρατάς την τύχη του κόσμου στα χέρια σου δεν παύεις να έχεις και προσωπική ζωή, απλώς δε μου άρεσε όπως παρουσιάστηκε. Καλογραμμένη είναι και η περιπέτεια που έζησαν ο Αμπντούλ και η Κία, μόνο που ίσως ο συγγραφέας δεν είχε τι να την κάνει αφότου χρησιμοποιήθηκε ως πρώτο σκαλοπάτι για το ντόμινο της καταστροφής που θα ακολουθούσε. Σωστές ανατροπές, αναπάντεχες εκπλήξεις, αποτύπωση των εξτρεμιστικών οργανώσεων και όλου του δικτύου λαθρεμπορίας (ανθρώπων, ναρκωτικών και όπλων) στην έρημο της Σαχάρας, εξαπατήσεις, δυσκολίες και άλλα κι όλο αναρωτιόμουν, ειδικά όσο παράλληλα άρχιζε να κλιμακώνεται ο πυρηνικός κίνδυνος, πώς ταιριάζουν πλέον αυτοί οι δύο χαρακτήρες με την υπόλοιπη ιστορία. Σασπένς και εκπλήξεις δεν κατάφεραν να κρύψουν την αμηχανία χειρισμού της ιστορίας τους, η οποία, παρ’ όλ’ αυτά, έχει εξίσου πολλές σελίδες. Και όλοι αυτοί οι προβληματισμοί κουμπώνουν με τον τρόπο που τελείωσε το μυθιστόρημα, κάτι που μου έδειξε πως ίσως ο συγγραφέας δεν είχε σκοπό να αφήσει επιμύθιο στην ιστορία του. Χαίρομαι που η Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών δεν ήταν άλλο ένα καρτούν, όπως σε άλλα αντίστοιχου θέματος μυθιστορήματα, εκπρόσωπος της κραταιάς χώρας που θα σώσει τον κόσμο και θα τα ισοπεδώσει όλα για να δείξει ποια είναι, αλλά ένας άνθρωπος με προβληματισμούς, διλήμματα, αμφιβολίες και πάντα συζητήσιμη για εναλλακτικές λύσεις. Έτσι όμως όπως τελείωσε το βιβλίο η όλη αίσθηση που αποκόμισα είναι πως ο συγγραφέας κατέγραψε τη βαθμιαία κλιμάκωση που θα οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο με τον αφανισμό χιλιάδων ανθρώπων και όχι ένα κείμενο που θα δείξει το μέγεθος της καταστροφής κι ίσως αυτό αλλάξει τη γνώμη σε ορισμένους και μέσω αυτών των ελιγμών να δει κι ο αναγνώστης πως ναι, τέτοιος πόλεμος πρέπει να αποφεύγεται.

Το «Ποτέ» είναι μια κλιμακούμενη περιπέτεια που εμπλέκει τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, τη Βόρεια και τη Νότια Κορέα, ακόμη και την Ιαπωνία σε απανωτούς διπλωματικούς χειρισμούς, με κάποιους να τραβάνε το σκοινί και κάποιους άλλους να το χαλαρώνουν. Ανατροπές, εκπλήξεις, εμπόδια, αστάθμητος ανθρώπινος παράγοντας και πολλές λεπτομέρειες γύρω από τα οπλικά συστήματα, τα γραφεία αποφάσεων, την ίδια την καθημερινότητα των χαρακτήρων συγκροτούν ένα χορταστικά φλύαρο ή λεπτομερώς εκτεταμένο μυθιστόρημα γύρω από την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου. Ειδική μνεία οφείλω να κάνω στη μετάφραση, η οποία θα πρέπει να ήταν πολύ δύσκολη, μιας και τα οπλικά συστήματα, τα περίπλοκα κινεζικά ονόματα, λέξεις όπως «διάδρομος προσαπογείωσης» ή «αλεξίβομβος υπόγειος χώρος» που δεν τις έχω ξανασυναντήσει ως τώρα θα δυσχέραναν αρκετά τη Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου στο έργο της.