Οι ιστορικές συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε η σκέψη του Επίκουρου έχουν μεγάλη σημασία. Η προσέγγιση στα ολιγάριθμα κείμενα του Δασκάλου του Κήπου που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας προκαλεί θαυμασμό και δέος απέναντι στη μεγαλοφυΐα του.
Η υιοθέτηση της ατομικής θεωρίας, η αξιοποίηση της φυσικής ως βάσης για την ηθική, ο ύμνος της φιλίας, η αφοβία απέναντι στον θάνατο, στους θεούς και στην κάθε εξουσία, και τέλος η επιδίωξη της ηδονής, ως απουσία του σωματικού πόνου και ψυχική αταραξία, είναι συλλήψεις ενός απίστευτα ελεύθερου πνεύματος.
Κι όλα αυτά, τα δίδαξε ο Επίκουρος σε μια εποχή όπου η ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων και η ελευθερία των πολιτών καταπολεμήθηκαν ανελέητα από τα γιγάντια στρατοκρατικά βασίλεια των Επιγόνων.
Είναι άξιο απορίας λοιπόν πώς μπόρεσε αυτός ο πάμφτωχος άνθρωπος να εξελιχθεί σ’ έναν διάσημο φιλόσοφο, εγκατεστημένο με λίγους φίλους σ’ έναν κήπο, μόλις ένα χιλιόμετρο έξω από την Αθήνα, και να καλλιεργήσει έναν τόσο βαθύ στοχασμό, κάτω από τρομακτικά δύσκολες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.
Oι μαρτυρίες που έχουμε από τα αρχαία κείμενα συγκλίνουν όλες σε ένα σημείο. Ο Επίκουρος του Νεοκλέους διακρινόταν πάνω απ’ όλα για την φιλανθρωπία του, εφόσον έθεσε για στόχο του την ευδαιμονία του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, αδιακρίτως φυλής, γένους, φύλου, καταγωγής και κοινωνικής τάξης.
Με δυο λόγια, ο φτωχός σε χρήμα και πάμπλουτος σε ανθρώπινα αισθήματα Επίκουρος υπήρξε σε όλη του τη ζωή ο μεγάλος δάσκαλος των άσημων και των φτωχών αυτού του κόσμου, προβάλλοντας την υποτιθέμενη «ασημαντότητα» τους, ως την προϋπόθεση, με το «λάθε βιώσας», για το διαρκές και αειφόρο βίωμα της ηδονής της ζωής.