Ποιος ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ, ο επονομαζόμενος Ατατούρκ και πώς υποδέχτηκε τον βυζαντινολόγο και αρχαιολόγο Τόμας Γουάιτμορ; Πότε και πώς χτίστηκε η Αγία Σοφία; Τι σχέση έχει η Στάση του Νίκα και η μεταγενέστερη Εικονομαχία με την ιστορία της; Πού είναι κρυμμένα τα ψηφιδωτά της και τι απεικονίζουν; Πόσο χρειάστηκε για να χτιστεί; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται με αφορμή τη συζήτηση μεταξύ δύο ισχυρών αντρών στο όγδοο βιβλίο της σειράς «Μικρές Ιστορίες για Μεγάλα Γεγονότα».

Βρισκόμαστε στα 1931, τρία χρόνια πριν γίνει μουσείο το τέμενος της Αγίας Σοφίας και παρακολουθούμε τη συζήτηση μεταξύ του Μουσταφά Κεμάλ και του Τόμας Γουάιτμορ μαζί με δύο παιδιά που κρύφτηκαν στο κτήριο κι έχουν τον δικό τους ρόλο στην ιστορία. Μέσα από την αφήγηση σημαντικών ιστορικών στιγμών η Αγία Σοφία αναβιώνει μπροστά μας ως ορθόδοξος καθεδρικός ναός, ρωμαιοκαθολικός ναός, μουσουλμανικό τέμενος, μουσείο, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και ζούμε τη λαμπρότητα και το μεγαλείο της ιστορίας της. Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του Θεού οικοδομήθηκε επί Ιουστινιανού (6ος αι. μ. Χ.) από τους αρχιτέκτονες Ανθέμιο και Ισίδωρο μέσα σε μόλις έξι χρόνια και σε αυτό το βιβλίο καταγράφονται πολλές χρήσιμες εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες για την πορεία του στον χρόνο. Μαθαίνουμε επίσης για το παρελθόν, την καριέρα και τη νοοτροπία των δύο αντρών, του πολιτικού από τη μια και του αρχαιολόγου από την άλλη. Ο Τόμας Γουάιτμορ (1871-1950) ήταν μελετητής, βυζαντινολόγος και αρχαιολόγος και κατάφερε να μπει το 1931 στην Αγία Σοφία για να ξεκινήσει την αποκάλυψη και τη συντήρηση των ψηφιδωτών του ναού ως διευθυντής του Αμερικανικού Βυζαντινού Ινστιτούτου κι έτσι ήρθαν στο φως τα περισσότερα από αυτά αφού ήταν καλυμμένα με γύψο. Λίγα χρόνια μετά η Αγία Σοφία άνοιξε ως μουσείο.

Η Ελένη Σβορώνου έγραψε ένα συναρπαστικό χρονικό αυτής της σημαντικής ενέργειας και πρωτοβουλίας και το ζωντάνεψε με μυθιστορηματικό τρόπο, γράφοντας ολοζώντανες σκηνές, ενδιαφέροντες διαλόγους και εντάσσοντας δύο παιδιά στο κείμενο για να χαλαρώσει τη σοβαρότητα του θέματος. Δημιουργεί ένα ενδιαφέρον δίπολο, με τον ιδρυτή της ενωμένης πια Τουρκίας από τη μια, που ενδιαφέρεται να προβάλλει την πολιτιστική αξία της πατρίδας του σε όλο τον κόσμο αλλά όχι εις βάρος των θρησκευτικών του πεποιθήσεων ή της επί τόσους αιώνες τουρκικής ιστορίας και με έναν ανθρωπιστή αρχαιολόγο από την άλλη, του οποίου η ατζέντα δεν είναι και τόσο φανερή αρχικά. Έχουμε έναν άνθρωπο που έζησε ως εθελοντής τη σκληρή πλευρά του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και τώρα έχει στρέψει τις δυνάμεις του στην ειρήνη και σε όσες δράσεις είναι απαραίτητες για να τη διατηρήσουν. Ο Κεμάλ απαριθμεί τις μεταρρυθμίσεις που μετέτρεψαν την Τουρκία σε κοσμικό κράτος, έτοιμο να μπει στον παγκόσμιο χάρτη όσο ο Γουάιτμορ του υποδεικνύει τις ψηφίδες, τι αναπαριστούν και πόσο ταιριαστές με την ατμόσφαιρα του μέρους είναι! Θα καταφέρει λοιπόν να πείσει τον ηγέτη να δεχτεί να βγουν τα ψηφιδωτά στο φως;

Η συζήτηση διεξάγεται σε όλους τους κύριους και βοηθητικούς χώρους της Αγίας Σοφίας, οι οποίοι καταγράφονται με συναρπαστικές λεπτομέρειες από αρχιτεκτονικής, πολιτιστικής και συμβολικής άποψης. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητοι δύο πρόναοι ώστε οι πιστοί «να προσαρμοστούν από τον έξω κόσμο της καθημερινής ζωής τους στον ουράνιο κόσμο του Θεού…Μάτια, καρδιά και νους χρειάζεται να έχουν νηστέψει από τα ευτελή και τα καθημερινά» (σελ. 30). Οι ψηφίδες παίρνουν τη θέση τους πρώτα στον νου του Γουάιτμορ και μετά στην αυθεντική τους θέση στους τοίχους της Αγίας Σοφίας και διαβάζουμε για το κάθε τι που απεικονίζουν! Πόσα γεγονότα ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες του μικρού αυτού βιβλίου και πόσες πληροφορίες περνάνε με τον καλύτερο τρόπο στον αναγνώστη! Η Ελένη Δικαίου για άλλη μια φορά κατάφερε να μας κάνει με την υποδειγματική της πένας κοινωνούς ενός από τα σημαντικότερα σύμβολα του παγκόσμιου πολιτισμού. Η εικονογράφηση του Φίλιππου Φωτιάδη, που έχει ήδη δώσει εξαίρετα δείγματα τέχνης στα προηγούμενα βιβλία της σειράς, αποτυπώνει με το δικό του στυλ τον Κεμάλ και τον Γουάιτμορ και προσπαθεί να αποδώσει τη μεγαλοπρέπεια της Αγίας Σοφίας και των επιμέρους σημείων της.

Η σειρά «Μικρές Ιστορίες για Μεγάλα Γεγονότα» «είναι στραμμένη στους νεαρούς αναγνώστες και φιλοξενεί κείμενα με λογοτεχνική αφήγηση». Η κεντρική ιδέα κάθε βιβλίου είναι ένα πραγματικό γεγονός και η εξιστόρησή του οδηγεί στη μεγαλύτερη εικόνα της εποχής, των ιστορικών προσώπων και των πράξεών τους. Στο όγδοο βιβλίο της σειράς μαθαίνουμε για την ιστορική πορεία της Αγίας Σοφίας και για το πώς ξεκίνησαν οι εργασίες μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε μουσείο και πώς βγήκαν στο φως τα περίφημα ψηφιδωτά της.