ΜΕΣΟ ΤΕΧΝΗΣ!!! Λίτσα Κοντογιάννη

Σε κάθε βιβλίο της η κυρία Χατζή μας επιφυλάσσει κι ένα ξεχωριστό και μαγικό οδοιπορικό, το οποίο εγώ τουλάχιστον το περιμένω κάθε φορά με μεγάλη ανυπομονησία. Αυτή τη φορά μας ταξιδεύει στην παλιά Μεγάλη Ελλάδα, στην νότια Ιταλία, στη Σικελία και πιο συγκεκριμένα στην ελληνόφωνη Καλαβρία, όπου από την αρχαιότητα η καρδιά της χτυπούσε δυνατά Ελληνικά. Δυστυχώς όμως οι περισσότεροι από μας δεν γνωρίζουμε για αυτή και πολλά πράγματα. Όσο περίεργο κι αν σας φαίνεται, έχουμε ακόμα περισσότερα κοινά με τους κατοίκους αυτής της περιοχής, από ότι με τους υπόλοιπους Ιταλούς. Η υπόθεση της ιστορίας έχει ως χωροχρονική αφετηρία τη Γερμανοκρατούμενη Αθήνα του 1941, συνεχίζει στη Ορεινή Μπόβα της Καλαβρίας το 1946, όπου ο Μουσολίνη δεν χαρίζεται με την αγριότητά του σε κανέναν Ελληνόφωνο κάτοικο της περιοχής αυτής και καταλήγει το 1995 στο Ρήγιο της Καλαβρίας, όπου βρίσκει ανακουφισμένους τους ήρωες της ιστορίας μας, από τις δυσκολίες της ζωής. Κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος αυτού, μια γυναίκα, η Αντονέλλα, μια πολύ δυναμική προσωπικότητα, η οποία ερχόμενη από τη μητέρα Ελλάδα στη Καλαβρία, την καλοδέχτηκαν οι ντόπιοι με μεγάλη χαρά, σαν να έφερνε μαζί της τον ήλιο της πατρίδας της. Καταφέρνει με το πείσμα της και την αποφασιστικότητά της να προχωρήσει μπροστά ξεφεύγοντας από την απόλυτη φτώχεια και την μιζέρια, και να χτίσει το δικό της πανδοχείο, που θα γίνει το αραξοβόλι της. Η «μυθιστορία» όπως αγαπά η συγγραφέας μας να λέει, είναι απόλυτα πετυχημένη. Ο συνδυασμός της μυθοπλασίας και των πραγματικών γεγονότων έδωσαν ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα. Γινόμαστε μάρτυρες γεγονότων της ιστορίας, και το μυαλό μας γεμίζει με εικόνες, ήχους, μυρωδιές και χρώματα της κάθε εποχής και κάθε τόπου στον οποίο αναφέρεται. Καταφέρνει και αποδίδει απόλυτα και την ατμόσφαιρα κάθε εποχής. Όλα τα πρόσωπα, -που είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες- της ιστορίας αυτής είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, από θέμα ηλικίας, χαρακτήρα, εμπειριών αλλά με τον τρόπο τους συμπληρώνουν και πλαισιώνουν το μυθιστόρημα και συντελούν στην αληθοφάνεια της ιστορίας. Το γεγονός ότι κάνει μια παράλληλη αφήγηση δύο εποχών, σε καμία περίπτωση δεν δημιουργεί οποιαδήποτε σύγχυση στον αναγνώστη. Διαβάστε το… κι ας γίνει αυτό το βιβλίο η αιτία να ανακαλύψετε ακόμα περισσότερα για τις Ελληνικές ρίζες που έχουμε με την «Μεγάλη Ελλάδα».

Ποια είναι η Αντονέλλα Ιωακειμίδη και πώς βρέθηκε στην Καλαβρία; Γιατί αγόρασε το ερειπωμένο πανδοχείο και το επαναλειτούργησε; Ποιοι είναι οι άνθρωποι που συγκέντρωσε γύρω της στο λιόγερμα της ζωής της και γιατί μετέτρεψε μια κερδοφόρα επιχείρηση σε σπίτι διαμετρικά αντίθετων συγκάτοικων; Ποιο είναι το κοινό τους χαρακτηριστικό που την οδήγησε να τους ενώσει κάτω από την ίδια στέγη; Πόσο σημαντική είναι η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της γκρεκάνικης διαλέκτου και της Κάτω Ιταλίας γενικότερα; Πώς βίωσε τον πόλεμο και την Κατοχή και γιατί ακολούθησε την καρδιά της που την οδήγησε σε μια χώρα αρχικά εχθρική τότε;

Η Δέσποινα Χατζή επιστρέφει με ένα από τα καλύτερά της μυθιστορήματα για να μας χαρίσει ένα ταξίδι στη νότια Ιταλία και συγκεκριμένα στα ελληνικά χωριά της Καλαβρίας, όπου εκτυλίσσονται συγκινητικές ιστορίες και συναρπαστικά γεγονότα που αναδεικνύουν τα κοινά χαρακτηριστικά της ελληνικής νοοτροπίας με τους κατοίκους της περιοχής. Άντρες και γυναίκες αγαπούν και προδίδονται, ελπίζουν και διαψεύδονται, αγωνιούν για το αύριο ή συνεργάζονται με τους κατακτητές, κρύβουν μυστικά, ωριμάζουν, μεγαλώνουν, αλλάζουν. Στην Αθήνα τη δεκαετία του 1940 και στην Ιταλία μετά τον πόλεμο, εκεί εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, με τη δεκαετία του 1990 να παρεμβάλλεται για να δείξει νέους χαρακτήρες, να καταγράψει νέες ενδιαφέρουσες σχέσεις, και δοθείσης ευκαιρίας που τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα το Πάσχα να μάθουμε επιλεγμένα λαογραφικά στοιχεία της περιοχής.

Βασικός άξονας των ιστοριών είναι η Αντονέλλα, μια δυναμική γυναίκα και μια από τις πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες που έχω συναντήσει ως τώρα στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Είναι η ιδιοκτήτρια του πανδοχείου Magna Grecia και αφοσιωμένη ολόψυχα στη διάσωση και ανάδειξη του πολιτισμού της περιοχής, η οποία δοκιμάστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου από τη σκληρότητα που επέδειξε στον ελληνόφωνο πληθυσμό της ο Μπενίτο Μουσολίνι. Η Αντονέλλα έζησε από την αρχή την ανασυγκρότηση του τόπου, βίωσε στο πετσί της τις δυσκολίες από τα υλικά και ψυχικά ερείπια που έμειναν όρθια. Τη δεκαετία του 1990 η Αντονέλλα έχει πλέον μοιράσει τα δωμάτια σε συγκατοίκους: στον εξηνταπεντάχρονο Ιταλό εβραϊκής καταγωγής Μικέλε Τριπόνι, στο μεσήλικο ζευγάρι Βερόνικα και Κλαούντιο Κόντι, στον καθολικό ιερέα Αλμπέρτο Ρίτζι, πιστό στο ποίμνιο της ενορίας του Ρηγίου όπου και είναι εφημέριος, στην εξηντάχρονη συγγραφέα Σεμπαστιάνα Κόπολα και στην εξηνταπεντάχρονη ηθοποιό Νινέτα Ρούσο που ο καθένας τους βάζει και το δικό του λιθαράκι στις εξελίξεις.

Ο έρωτας της ζωής της πρωταγωνίστριας, Αναστάζιο Αντριότι, με τον οποίο αγόρασαν το πανδοχείο το 1960, μετά από πολλές οικονομικές δυσκολίες και επιχειρηματικές αποτυχίες, είναι φιλέλληνας και κατά τη διάρκεια του πολέμου προσπάθησε να μη ρίξει ούτε μια σφαίρα εναντίον των Ελλήνων, όπως τον νουθέτησε ο πατέρας του. Η ιστορία της αγάπης τους ξεδιπλώνεται συγκινητικά, γλυκά και τρυφερά, με πολλά σκαμπανεβάσματα που δίνουν χώρο σε παράλληλες ιστορίες να ξεδιπλωθούν χωρίς να πάρουν όμως πρωταγωνιστική θέση στη ροή της αφήγησης.

Η οικογένεια του Αντριότι δεν έχει τόσο πλούσιο και περίπλοκο παρελθόν όσο της γυναίκας του κι αυτό με βρήκε σύμφωνο, μιας και τα μέλη της οικογένειας της Αντονέλλας είχαν τις δικές τους ιστορίες να αφηγηθούν και να αλλάξουν πολλές φορές τη μοίρα των ηρώων. Ο πατέρας της, Αριστείδης, είναι σχιζοειδής προσωπικότητα, πρόθυμος ν’ αρπάξει κάθε ευκαιρία για να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες του και η μητέρα της Βασιλική, είναι υποταγμένη στον άντρα της και μπερδεμένη συναισθηματικά, μιας κι ένα μυστικό τη βασανίζει ακόμη. Τα γεγονότα θα τη φέρουν από την Κηφισιά στα Πατήσια κι από κει στην Κυψέλη, με την Ιστορία ν’ αλλάζει τον κόσμο γύρω της. Πρότυπο της Αντονέλλας είναι η εξαδέλφη Δήμητρα που την παρακινεί να κάνει κάτι κι εκείνη για τον αγώνα υπέρ της πατρίδας. Τα αδέρφια του πατέρα της, ο Φωκάς, φαρμακοποιός, μποέμ, με πάθη και ευαισθησίες, κάτοικος Θεσσαλονίκης, μέσω του οποίου γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τους διωγμούς των Εβραίων της πόλης και ο Ανδρέας, χημικός, χαρισματικός επιχειρηματίας, παντρεμένος με την Αρετή, μια επιπόλαια, αγενή, γεμάτη προκαταλήψεις και ταμπού γυναίκα, είναι οι πιο κοντινοί της άνθρωποι που μπολιάζουν τα πρώτα της βήματα με τις απόψεις και τη συμπεριφορά τους.

Η συγγραφέας περιγράφει όμορφα και παραστατικά την ιταλική ύπαιθρο και καταγράφει με δεξιοτεχνία και διορατικότητα τη νοοτροπία, τις αντιλήψεις και τη στάση ζωής των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας, κατά τη διάρκεια και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ήθη και έθιμα, μαγειρική, γλώσσα, απλώνονται και στολίζουν κομψά το κείμενο. Οι ενδιαφέρουσες και παραστατικές ιστορίες ανακατεύονται αρμονικά μεταξύ τους, οι χαρακτήρες αλληλοεπιδρούν θετικά και αρνητικά, εξελίσσονται, μεγαλώνουν και η συγγραφέας χαρίζει άπλετες λέξεις για να τους ντύσει. Ένιωσα τόσο χορτάτος όταν τελείωσε το βιβλίο που για καιρό με τριγύριζαν οι ήρωες και οι πράξεις τους. Επίσης, θίγονται πολλά διαχρονικά ζητήματα, όπως οι σχέσεις μεταξύ παιδιών και γονιών, η νέα αρχή όταν τα παιδιά πάρουν τον δρόμο τους, ακόμη και η γυναικεία χειραφέτηση, χωρίς όμως υπερβολές και ακρότητες. Μέσα από σωστά και βάσιμα παραδείγματα δίνεται το μέγεθος των αρνητικών συνεπειών της υποταγής στις εντολές και στον φόβο του άντρα είτε ως συζύγου είτε ως πατέρα και τον εγκλεισμό σε κοινωνικά στερεότυπα με το «τι θα πει ο κόσμος» πάντα πάνω από το κεφάλι τους, ενώ διάφορα περιστατικά δείχνουν τρόπους για να πατήσει μια γυναίκα στα πόδια της, να αποκτήσει αυτοπεποίθηση, να εμπιστευτεί τον εαυτό της και να έχει αυτάρκεια και αυτοβουλία.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής καταγράφονται ιστορίες εθνικής αντίστασης και ηρωισμού μα και δειλίας και συνεργασίας με τον εχθρό, με αποτέλεσμα η οικογένεια της Βασιλικής να χωριστεί στα δύο, αφού κάποιοι ακολουθούν το ένα και κάποιοι το άλλο μονοπάτι με ανυπολόγιστες συνέπειες. Ηρωισμός και απαξίωση, ντροπή και θάρρος είναι τα δύο άκρα στα οποία ισορροπεί το ένα κομμάτι του βιβλίου. Και με πόση προσοχή και φροντίδα αγγίζει το θέμα του βάρους της ντροπής στα παιδιά του ανθρώπου που συνεργάζεται με τους Γερμανούς, τι αγώνα δίνουν για να φύγει από πάνω τους η ρετσινιά, πόση στήριξη χρειάζονται για να καταλάβουν πως δεν είναι ίδιοι σαν τον γονιό τους αλλά έχουν δικά τους χαρακτηριστικά και αντιλήψεις και πως κανείς δε θα τους ταυτίσει. Υπέροχα νοήματα, δυνατά συναισθήματα (αγάπη και εμπιστοσύνη, ηρωισμός και δοτικότητα, ελευθερία και αποφασιστικότητα) και πολλές ιστορίες από την ελληνική Κατοχή και από την καθημερινότητα των κατοίκων της Μεγάλης Ελλάδας συγκροτούν ένα μεστό, χορταστικό και καλογραμμένο μυθιστόρημα.

Χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Ευλογημένοι οι άνθρωποι που η ψυχή τους δεν ριζώνει πουθενά» (σελ. 374).

«Οι αληθινοί έρωτες δεν πεθαίνουν, Βασιλική, εξελίσσονται σε βαθιά αγάπη» (σελ. 376).

Δέσποινα Χατζή-«Το Πανδοχείο-Η ζωή στην ελληνόφωνη Καλαβρία» εκδόσεις Μίνωας

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Δέσποινα Χατζή, μετά τις «Αλεξανδρινές», έρχεται μ’ ένα καθηλωτικό μυθιστόρημα, των 606 σελίδων, να μας ταξιδέψει στον διπλανό Ιταλικό Νότο, για να μας γνωρίσει έναν τόπο που μυρίζει Ελλάδα. Μ’ ένα πολύ όμορφο εξώφυλλο που μας προδιαθέτει να το πιάσουμε στα χέρια μας και να διαβάσουμε το οπισθόφυλλο. Αναφέρω το νούμερο των σελίδων, όχι για τρομάξουν οι αναγνώστες, αλλά για να προετοιμαστούν για ένα ανατρεπτικό ταξίδι, που θα κρατήσει όμως λίγες μέρες. Δεν θα θέλουν να σταματήσουν το βιβλίο. Οι τόποι είναι η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Αλεξάνδρεια, το Παλέρμο, η Μπόβα της Καλαβρίας. Η συγγραφέας μέσα από τις σελίδες του, θα μας ταξιδέψει στη Σικελία, την άγνωστη Μεγάλη Ελλάδα, που λιγοστά βιβλία έχουν γραφεί γι’ αυτήν.

Μας μεταφέρει νοερά στην Αθήνα του 1941, όπου ο δικηγόρος Αριστείδης Ιωακειμίδης και ο αδελφός του Ανδρέας παίρνουν το μέρος των κατακτητών με δουλική προθυμία, ενώ ο αδελφός τους ο Φωκάς, και τρεις γυναίκες της οικογένειας αντιστέκονται δρώντας με απόλυτη μυστικότητα. Η οικογένεια Ιωακειμίδη διαταράσσεται από εχθρότητες, πάθη και ασίγαστους έρωτες. Με τι είχαν να παλέψουν αυτές οι γυναίκες; Με τον εαυτό τους, το παρελθόν ή το μέλλον τους

Στα μέσα της δεκαετίας του ‘40,στην Καλαβρία, η κόρη του Αριστείδη Ιωακειμίδη, Αντονέλλα, θέλοντας να ξεφύγει από το βάρος που νιώθει για τη στάση του πατέρα της, εγκαταλείπει οριστικά την Ελλάδα ακολουθώντας τον σύζυγό της Αναστάζιο Αντριότι στην πατρίδα του, την Κάτω Ιταλία. Ενώ είχε φύγει από τη ζωή ο Μουσολίνι, το ζευγάρι έρχεται αντιμέτωπο με τις πληγές που είχε αφήσει η αγριότητα του. Όλες οι αρχαίες ελληνικές αποικίες του Ιταλικού Νότου, είναι βουτηγμένες στην ανεργία, τη μετανάστευση, τη φτώχια και την κοινωνική αδικία. Πώς κατάφεραν να κλείσουν τις πληγές της; Παράλληλα συναντά ανθρώπους που η καρδιά τους είναι πλημμυρισμένη από Ελλάδα και την καλοδέχονται. «Είσαι Γκρίκο; Έμπα στο σπίτι μου να μπει ο ήλιος»

Το ζευγάρι περνά δύσκολα χρόνια αλλά η αγάπη μεταξύ τους νικά τα πάντα, παρά τις δυσκολίες που έρχονται στη ζωή τους.

Το 1960 αποκτούν μετά κόπων και βασάνων, το πανδοχείο όπου ανακουφίζονται από τα απανωτά χτυπήματα. Όσο δύσκολα όμως και να βιώνουν οι ήρωες μας, η συγγραφέας, ομορφαίνει το βιβλίο με πολλές εικόνες της περιοχής που νιώθουμε ότι βρισκόμαστε μαζί της και μαλακώνει η ψυχή μας από τις πολλές εντάσεις.

Κι από τη δύσκολη δεκαετία της κατοχής, η συγγραφέας μας οδηγεί στο Ρήγιο, στη Καλαβρία, το 1995, όπου βρίσκουμε τη δυναμική Αντωνέλλα να βιώνει μαζί με τους ηλικιωμένους συγκάτοικους του πανδοχείου τους, το γέρμα της ζωής της. Νέα πρόσωπα εμφανίζονται που την αγκαλιάζουν και ζουν μαζί της πολλές ανατροπές.

Η συγγραφέας, μας χαρίζει απανωτές δυνατές συγκινήσεις, γνωρίζοντας και εμβαθύνοντας στους χαρακτήρες αλλά και άγνωστα σε πολλούς ιστορικά γεγονότα, που δεν έχουν σκοπό να κουράσουν, να διδάξουν ιστορία αλλά να μας προβληματίσουν για τις σχέσεις των Ελλήνων φιλοναζί με τους κατακτητές, περνώντας το μήνυμα, «Ποτέ πια φασισμός, ποτέ πια ναζισμός. Μας μιλά για την ενότητα των λαών κι όχι για τον διχασμό. Θ’ αναρωτηθείτε πιστεύω κι εσείς: Αν δεν υπήρχαν οι δοσίλογοι και οι προσκυνημένοι, με σκοπό να πλουτίσουν και να μη νιώσουν την κατοχή, θα είχαμε τόσους νεκρούς, τόσα καμένα χωριά; «Τον νου σας εσείς οι νεότεροι. Οι νοσταλγοί ζουν ανάμεσα μας».

Αγάπησα, θύμωσα μ’ αυτούς που προσκύνησαν τη γερμανική μπότα, συμπόνεσα, λυτρώθηκα με τους υπόλοιπους ήρωες και αποζημιώθηκα με το δυνατό του τέλος.

Το μυθιστόρημα βάζει και άλλα ερωτήματα, διλήμματα, πχ, μπορεί η γνώμη του κόσμου να μας κρατά δεμένους στη ζωή μας; Πρέπει να τιμωρούνται οι θύτες από τους ανθρώπους ή από τη Θεία Δίκη; Πρέπει να θυσιάζουμε τα τελευταία χρόνια της ζωής μας για το χατίρι των παιδιών μας; Αξίζει να κάνουμε τα πάντα στη ζωή μας για τα πρέπει των άλλων; Η Δέσποινα Χατζή προφανώς περπάτησε όλα τα καλντερίμια, μπήκε στα σπίτια τους, μίλησε μαζί τους, άκουσε τα τραγούδια τους, δοκίμασε τις γεύσεις τους, πλημμύρισε με την Ελλάδα, που έχουν στην καρδιά τους. Μας τα μεταφέρει όλα αυτά μέσα από τη υπέροχη γλώσσα που χρησιμοποιεί, τους ψυχογραφημένους χαρακτήρες, την πλούσια βιβλιογραφία που χρησιμοποίησε για να έρθει αυτό το βιβλίο στα χέρια μας.

Καλοτάξιδο να είναι Δέσποινα Χατζή κι εύχομαι ν’ ακολουθήσει την ανοδική πορεία που του αξίζει!