Τι είναι ο ιστορικός τουρισμός και πώς προέκυψε; Πώς είναι όταν εμπορευματοποιούνται μνημεία και εκδηλώσεις του παρελθόντος ως μάρτυρες της τοπικής «ταυτότητας» και της αυθεντικότητας; Τι νέο προκύπτει όταν το παρελθόν το επισκέπτεται κανείς για αναψυχή; Γιατί υπάρχει επίμονη προσφυγή στις ιστορίες προέλευσης ως ρίζες και πηγές της ταυτότητάς μας; Αν αυτή η ταυτότητα ορίζεται ως ιστορική και προέρχεται από το παρελθόν πώς μπορεί να βιώνεται ξανά και ξανά; Σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα απαντάει ο Valentin Groebner, όχι μόνο καταφεύγοντας σε μαρτυρίες, ημερολόγια ταξιδίου, άρθρα, απόψεις περιηγητών, λογοτεχνών και απλών ανθρώπων αλλά και σε επιτόπιες επισκέψεις σε σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος (Παρίσι, Λουκέρνη, Βαρσοβία, Σρι Λάνκα, Τιρόλο, ακόμη και Παρθενώνα) που εκείνος βρίσκει σημαντικά για τεκμηρίωση ή εμπλουτισμό των απόψεών του.

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον δοκίμιο σχετικό με τον τουρισμό, με τις φιλοδοξίες που γεννιούνται από ένα ταξίδι, με τις συνθήκες που δημιουργούν είτε τεχνηέντως είτε με αυθεντικότητα οι ιστορικοί προορισμοί μα πάνω απ’ όλα αφορά την ψυχολογία του τουρίστα και το πώς ο ίδιος οφείλει να προετοιμαστεί για κάθε ταξίδι από ψυχοκοινωνικής άποψης. Το βιβλίο είναι διαχωρισμένο σε ενότητες, που οδηγούν σταδιακά τον αναγνώστη στην καρδιά του προβληματισμού που απασχολεί τον συγγραφέα. Ξεκινάμε με τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον επιστημονικό και τον εμπορικό χειρισμό των υπολειμμάτων του παρελθόντος, ταξιδεύουμε στον Μεσαίωνα όπου για πρώτη φορά αναδημιουργήθηκαν ιστορικά σκηνικά για να τα επισκεφθούν προσκυνητές (Sacri Monti), επιστρέφουμε στον 19ο αιώνα όπου στενάχωρα, άσχημα και θλιβερά κτίρια και δρόμοι μετατράπηκαν σε γραφικές πόλεις και μοναδικά αξιοθέατα και όλα αυτά εξετάζονται υπό το πρίσμα της μετα-παραγωγής της ιστορίας, δηλαδή πώς δημιουργούνται «αυθεντικά» σκηνικά και κεφαλαιώδεις έννοιες που ενεργοποιούνται πολιτικά ενώ κλείνει με το ατομικό ταξίδι ως αναζήτηση της αυθεντικότητας άλλων εποχών.

Ο συγγραφέας ταξίδεψε σε σημαντικά ιστορικά σημεία της Ευρώπης και καταγράφει με ωραίο τρόπο τη γοητεία του ταξιδιού στο παρελθόν μέσα από μια σειρά επισκέψεων και προορισμών, με την Ελβετία να παίζει ήδη από τον 19ο αιώνα έναν ιδιαίτερο ρόλο στην εμφάνιση της τουριστικής βιομηχανίας. Επισημαίνει ότι η πρώτη ύλη της βιομηχανίας του τουρισμού δεν είναι τα παρθένα τοπία ή ο χώρος, είναι ο χρόνος. Οι διακοπές είναι υπόσχεση για έντονα συναισθήματα αλλά και για αναπαράσταση εποχής! Άλλωστε, είναι ξεκάθαρος: «Όλο αυτό το σύμφυρμα παροχής υπηρεσιών που λέγεται τουρισμός…» (σελ. 13).

Κάποιες δυσνόητες αλλά γεμάτες ιδέες και σωστά συμπεράσματα προτάσεις, όπως: «Η δραματική πολιτισμικά πεσιμιστική οπτική της καταστροφής του ωραίου και η οπτική της κοινοτοπίας και ομοιομορφίας έχει συνοδέψει τον τουρισμό από την αρχή» (σελ. 78) εναλλάσσονται με εντυπωσιακές στατιστικές («Ο αριθμός των παγκοσμίως καταγεγραμμένων ετήσιων τουριστικών αφίξεων αυξήθηκε από 25,3 εκατομμύρια το 1950 σε 1,235 δισεκατομμύρια το 2016. Έχει σχεδόν πενταπλασιαστεί μέσα σε δυο γενιές», σελ. 17) και συναρπαστικές πληροφορίες για τις αλλαγές που υφίστανται οι ιστορικοί τόποι, για τη μεταμόρφωση της βιομηχανίας του τουρισμού ανά τους αιώνες και για αρχιτεκτονικά, σημασιολογικά, πολεοδομικά, χωροχρονικά μυστικά των τόπων που επισκέφθηκε ως παραδείγματα του τρόπου χειρισμού της ζητούμενης «αυθεντικότητας».

Το συμπέρασμα είναι επίσης αξιοσημείωτο: «Όλα όσα επιτρέπουν σ’ ένα μέρος να λειτουργεί ως αρχή και ιστορική προέλευση προστέθηκαν αργότερα. Διαφορετικά δεν θα λειτουργούσε στους επισκέπτες του στο παρόν. Επειδή συνήθως δεν υπάρχει τίποτα στον τόπο ιστορικών καταβολών -η αρχή έχει περάσει, είναι μακριά, έφυγε… Για να γίνει ένας τόπος ιστορικός «χώρος» που επισκέπτεται κάποιος για να επαναφορτιστεί και να αναζωογονηθεί με ό,τι είναι φρέσκο από το παρελθόν, τα απομεινάρια, το ίχνος, το μνημείο πρέπει να αποκατασταθεί, να εγκατασταθεί και να συντηρηθεί.. Επομένως το πρωτότυπο δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά αόρατο. Το άθικτο αυθεντικό παρελθόν είναι ένα τυφλό σημείο, στην κυριολεκτική έννοια της λέξης, έξω από όλες αυτές τις επιζήμιες ιστορίες με τις οποίες ο τουρισμός έχει τόσο έντονη σχέση» (σελ. 189-190). Ο Valentin Groebner προτείνει: «Θα ήταν πιο σοφό να αποδεχτούμε το πεπερασμένο του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένων των απωλειών, και να γυρεύουμε τις ελευθερίες που προκύπτουν από αυτό» (σελ. 206). Και τονίζει: «Αυτό που οι τουρίστες επισκέπτονται πιο έντονα είναι τα δικά τους συναισθήματα. Αυτοί οι ίδιοι είναι στην πραγματικότητα ο ουσιαστικός προορισμός στο ταξίδι τους» (σελ. 191).

Tο «Retroland» είναι ένα συμπυκνωμένο ταξίδι στη σημειολογία του τουρισμού, επεξηγεί βασικές έννοιες γύρω από τη σημασία, την οντότητα και την αξία του παρελθόντος και πώς αυτό αντιμετωπίστηκε από περιοχές και χώρες που προσβλέπουν στον τουρίστα, ακόμη και εις βάρος της αυθεντικότητας και αγκαλιάζει με αγάπη την ψυχολογία του ίδιου του ταξιδευτή, στον οποίο τονίζει επανειλημμένα πως κάθε ταξίδι είναι ξεχωριστό ακριβώς γιατί ο καθένας είναι ξεχωριστός, όσο κι αν επιμένει το μάρκετινγκ σε φράσεις-κλειδιά ή τοποθεσίες-must see.