Η ιστορία δημιουργεί την παιδεία υπό την έννοια ότι εντός της αναπτύσσεται η θρησκεία, η ποίηση, η φιλοσοφία, η επιστήμη. Η παιδεία δημιουργεί την ιστορία υπό την έννοια ότι δυνάμεις που προκύπτουν από τα ανείκαστα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης υπερβαίνουν τις φυσικές διαδικασίες και θέτουν σε κίνηση τις ιστορικές διαδικασίες. Υπάρχει μια δωρημένη διάνοιξη προς τον κόσμο, η οποία υπερβαίνει τον κόσμο και δημιουργεί την ιστορία. Ο άνθρωπος είναι παιδαγωγούμενος και παιδαγωγός συγχρόνως. Είναι παιδαγωγούμενος επειδή προηγήθηκε η ιστορία. Και είναι παιδαγωγός επειδή έχει την ευθύνη της ιστορίας. Διότι αυτός την προκάλεσε. Και γιατί αυτός οφείλει να την κατευθύνει. Επειδή εν τέλει ο άνθρωπος προηγείται της ιστορίας -αλλά και έπεται αυτής.

Στο τέλος του εικοστού αιώνος και στο τέλος της δεύτερης χιλιετίας μετά τον Χριστό καλούμαστε για μια ριζική συνειδητοποίηση του υπάρχειν στον κόσμο. Αλλιώς ο ασταμάτητος τροχός του χρόνου μας οδηγεί προς τη βέβαιη απώλεια. Σε αυτή τη χρονική ακρώρεια η ευθύνη της ανθρωπότητας είναι τρομακτική. Και πρέπει τούτη να το αντιληφθεί. Διότι ο χρόνος εστένεψε πολύ. Και η έκβαση θα εξαρτηθεί από την παιδεία του ανθρώπου.

Χρήστος Μαλεβίτσης, Η παιδεία του ανθρώπου