Delmira Agustini-«Ενδόμυχα: Ανθολογία ποιημάτων»-εκδόσεις Άπαρσις

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Όταν ακούς για έκδοση της Ουρουγουανής Ποίησης στην Ελλάδα ξαφνιάζεσαι. Αναζητείς τους δεσμούς των δυο χωρών, με χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση μεταξύ τους, σε πολιτιστικό επίπεδο. Περισσότερη έκπληξη νιώθεις όταν μαθαίνεις πως μια μικρή χώρα της Λατινικής Αμερικής, 3.500.000 εκατομμυρίων κατοίκων, τουλάχιστον έξι χιλιάδες άνθρωποι μιλούν άπταιστα τη μητρική τους γλώσσα, αλλά και την ελληνική. Ότι αρκετοί από αυτούς, γνωρίζουν και Αρχαία Ελληνικά, όταν στη σύγχρονη Ελλάδα σπανίζει. Ότι δρόμοι και πλατείες έχουν ελληνικά ονόματα και αγάλματα αρχαίων φιλοσόφων κοσμούν τα δημόσια κτίρια της χώρας, όταν τα αγάλματα στη χώρα σου είναι μουντζουρωμένα ή σπασμένα. Και αισθάνεσαι ευγνωμοσύνη και σεβασμό απέναντι σε ένα λαό που τιμά την ιστορία σου. Οι Ουρουγουανοί έχουν γνώση και για τον σύγχρονο ελληνικό κόσμο των γραμμάτων και των τεχνών. Μάλιστα σε κάθε βιβλιοπωλείο αυτής της χώρας, ακόμη και στο πιο μικρό, πάντα υπάρχουν τα άπαντα του Νίκου Καββαδία, του Καβάφη και του Ρίτσου. Στο Μοντεβιδέο, επίσης, υπάρχουν είκοσι τρεις δρόμοι που έχουν πάρει τα ονόματά τους από αρχαίους φιλόσοφους, ενώ ο κεντρικότερος δρόμος ονομάζεται κι αυτός «Grecia». Δύο πλατείες της πρωτεύουσας έχουν ονομαστεί πλατεία της Αθήνας και πλατεία της Ελλάδας. Την Εθνική Βιβλιοθήκη του Μοντεβιδέο, κοσμεί έξω από την είσοδο του κτιρίου, το άγαλμα του Σωκράτη. Ενώ σ’ ένα πάρκο που επίσης ονομάζεται Αθήνα και βρίσκεται παραλιακά της πρωτεύουσας υπάρχει μια προτομή του Ομήρου. Η μικρή αυτή χώρα λοιπόν ήταν από τις πρώτες που αναγνώρισαν το νεοσύστατο ελληνικό κράτος μετά την Επανάσταση του 1821, ενώ είναι και από τις ελάχιστες χώρες που δεν αναγνώρισαν τα Σκόπια ως Μακεδονία. Κίνηση που δεν έκαναν οι Ευρωπαίοι «φίλοι» μας.

Γνωρίζοντας όλα αυτά, η περιέργεια μου να διαβάσω αυτή την ανθολογία μεγάλωσε. Τα «Ενδόμυχα», ανθολογία ποιημάτων της, είναι έκδοση των εκδόσεων Άπαρσις που τη συγχαίρω για την ξεχωριστή αυτή έκδοση και πρωτοβουλία.

Μέσα από αυτή την προσπάθεια της μεταφραστικής ομάδας, που αποτελείται από την Ελένη Βότση, Χρυσάνθη Γιαννιά, Μάρω Γολκίδου, Ειρήνη και Ελένη Οικονόμου, Αγγελική Παλασοπούλου, Βούλα Χρηστίδη και Εύη Χριστοδούλου με συντονισμό μετάφρασης από την καθηγήτρια Κλαούδια Κονστάνσο, καθώς και τη βοήθεια της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ουρουγουάης για την άδεια χρήσης των εικόνων, γνωρίζουμε όχι μόνο την ποιήτρια και τη δουλειά της, αλλά την Ουρουγουάη και τη λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Διαβάζοντας πρώτα το εισαγωγικό σημείωμα του ποιητή Κώστα Καναβούρη που λέει χαρακτηριστικά πως: «Ένας κόσμος ολόκληρος η ποίηση της Δελμίρα Αγουστίνι. Και ταυτόχρονα ένα παράθυρο σε ένα ακόμη μεγαλύτερο κόσμο που παραμένει να τον ανακαλύψουμε», προχώρησα στον πρόλογο που αξίζει να μελετηθεί. Η διδάκτωρ της συγκριτικής λογοτεχνίας Κλαούδια Κονστάνσο εμβαθύνει στον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο της ποιήτριας, μας γνωρίζει τους πρωτοπόρους της Ουρουγουανής ποίησης, τη σύνθεση των καλλιτεχνικών ρευμάτων, για το πώς επηρεάστηκαν οι Μοντερνιστές ποιητές από τον Πυθαγόρα, από τη Μουσική, Όταν η φωνή σου που ακούει σαν καμπάνα ιερή/Τον ανθρώπινο παλμό με την ουράνια μουσική/Στων χειλιών σου που την άκρη άπλωσε χρυσή θηλιά. Ακόμη μας μιλά για τον σύνθετο ρόλο του συμβόλου, για τη σύνθεση συναισθημάτων, εποχών και πολιτισμών, για τον φιλελληνισμό και τη μυθολογία.

Ο αναγνώστης γνωρίζει βαθύτερα την ποίηση της και είναι σε θέση να την κατανοήσει αλλά και να βρει τα κοινά στοιχεία των δύο πολιτισμών.

Λίγα λόγια για τη ποιήτρια:

Η Δελμίρα Αγουστίνι θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες Ουρουγουανές ποιήτριες και πρωτοπόρος της ερωτικής ποίησης. (Μοντεβιδέο 1886-1914), Η ίδια έφυγε από τη ζωή σε μικρή ηλικία. Μόλις 28 χρόνια πρόλαβε να ζήσει η ποιήτρια κι όμως το έργο της μιλά στο σήμερα. Πότε πρόλαβε αλήθεια να νιώσει τόσο βαθιά τον τόπο και την εποχή της ώστε να εκφραστεί; Αυτό είναι το ωραίο αναπάντητο της κάθε ιδιοφυούς ποιητικής νοημοσύνης, που στην περίπτωση της Δελμίρα Αγουστίνι είναι μαζί το μάγμα ενός ηφαιστείου που σου καίει την ψυχή. Έμεινε στην αιωνιότητα ως επαναστάτρια. Διεκδίκησε την προσωπική της ελευθερία παίρνοντας διαζύγιο, σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν θα το τολμούσαν. Μετά την έκδοση του διαζυγίου, δυστυχώς δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της.

Στη ποίηση της ο αναγνώστης θα διακρίνει τη λογοτεχνική χροιά των ποιημάτων, με απούσα τη κοινωνική χροιά της εποχής.

Αγάπη μου, ήταν η νύχτα τραγική όλο αναφιλητά

Όταν κελάηδησε στην κλειδωνιά το χρυσό σου κλειδί.

Ύστερα η πόρτα ανοιχτή πάνω στην παγωμένη σκιά

Σημάδι φωτός και λευκότητας ήταν η μορφή σου

Σε κάποια από τα ποιήματά της εμπνέεται μάλιστα από την Αρχαία Ελλάδα και τη μυθολογία, όπως το ποίημα η Σπορά.

Τα σκαμμένα χώματα ονειρεύονται σπόρο

Και ξάφνου ένας άνδρας με Ολύμπιο μέτωπο

Που τ’ αυλάκια κοσμεί με ρουμπίνια φλογερά

Τι σπέρνεις; -τον ρωτώ- σαλεύει ο νους σου;

Το αίμα μου που είναι φωτιά. Το αίμα μου! – απαντά.

Αν και ήταν δύσκολο εγχείρημα η μεταφραστική ομάδα κατάφερε να μας γνωρίσει τα ποιήματα της, να μας ταξιδέψει στην εποχή που έζησε, να μας μεταφέρει τις επιρροές της και να μας μιλήσει για μια ολόκληρη εποχή μέσα από τα ποιήματα που μεταφράστηκαν. Η έκδοση είναι δίγλωσση και περιέχει σπάνιο φωτογραφικό υλικό της ποιήτριας, τα εξώφυλλα των ποιητικών της συλλογών αλλά και από το καρναβάλι της πόλης της, στο Μοντεβίδεο. Η μετάφραση του προλόγου έγινε από τον Luis Gomezbeck, η επιμέλεια κειμένων από τον κριτικό βιβλίου και συγγραφέα Βασίλη Καλαμαρά και επιμελήθηκε γραφιστικά από τη Γεωργία Αλεβιζάκη. Πραγματικά αξίζει τον κόπο από κάθε άποψη η γνωριμία σας μ’ αυτή την Ουρουγουανή ποιήτρια της νοτιοαμερικανικής ποίησης, που έμελλε να είναι από τις κορυφαίες εκπροσώπους του ισπανο-αμερικανικού μοντερνισμού.

«Εδώ. Στην Ελλάδα. Εδώ. Στην Ουρουγουάη. Εδώ. Στις αρχές του 20ού αιώνα. Εδώ. Στην εποχή μας. Εδώ. Στο εμβρυουλκό χάος που γεννάει το σύμπαν. Και το διευρύνει. Εδώ, δηλαδή, στο ποίημα».