Οφείλεις να παθιαστείς για να δημιουργήσεις… Και το αποτέλεσμα του κόπου, της έρευνας; Το νέο μυθιστόρημα της συγγραφέως Αφροδίτης Φραγκιαδουλάκη, ”Το Πορτραίτο”, μια νέα κυκλοφορία απ’ τις εκδόσεις Πνοή, καμωμένη με μεράκι.

Προσωπική άποψη: Χαρά Δελλή

Ένα βιβλίο για την Κρήτη, για όλα αυτά που ήταν στο μυαλό της Αφροδίτης Φραγκιαδουλάκη η Κρήτη, για όσα σήμαινε για τους γονείς της όσο ζούσαν σε άλλα μέρη. Ένα νοσταλγικό χρονικό σε καιρούς που έχουν σημαδέψει την ιστορική πραγματικότητα. Όταν τα παιδιά επωμίζονται το βάρος της νοσταλγίας των γονιών τους, το συγκεκριμένο αίσθημα ποτέ δεν τα εγκαταλείπει.

Όταν γκρεμίζεται η ζωή σου όπως την ήξερες, οφείλεις να την ξαναχτίσεις με τα χέρια σου…

Διαδραματίζεται σε ένα μικρό χωριό της Κρήτης, το Αστράκι και στο Παρίσι. Οι ήρωες, μέσα από ένα γαϊτανάκι αναμνήσεων, μυστικών, παθών, κοινωνικών συμβάσεων, φόβων και λαθών, βρίσκουν τη λύτρωση στην αποκάλυψη της πατρογονικής κληρονομιάς, διεκδικώντας το μερτικό τους στην έννοια της λέξης Πατρίδα. Όπου πατρίδα, σπίτι, θαλπωρή, ρίζες, οικειότητα, αγάπη.

Θεέ μου, τι σημάδια κρύβουν οι μνήμες των ανθρώπων; Πώς βαστάνε να τα κουβαλούν; Δε λυγίζουν; Δε σπάνε; Κι ετούτη την ασίγαστη μα και τόσο βασανιστική επιθυμία να βρεις μια ψυχή και να της μιλήσεις, να ξορκίσεις τη μοναξιά και τον φόβο, ν’ ακουμπήσεις πάνω της και να γαληνέψεις… πώς να την κουμαντάρεις;

Πολυδιάστατο. Δεν είναι μόνο ένα βιογραφικό βιβλίο ή μια μυθοπλασία. Είναι και λαογραφικό και ηθογραφία. Βρίθει από tableaux vivants, από ολοζώντανες εικόνες. Χρώματα και μυρωδιές λεμονανθών, δάκρυα αγάπης, χαράς και πόνου, δύναμη ψυχής, φυγές. Ο λόγος είναι ποιητικός και μαγευτικός. Τα πρόσωπα πραγματικά, το γράψιμο αισθησιακό και λεπτομερές. Καθηλωτικό κι αναλυτικό, περιγράφει και παρασύρει. Η ματιά παρθένα, αθώα.

Συνέχισε ν’ αναπνέει. Η μάνα της έσκυψε και τη φίλησε στα μαλλιά. Ένα φιλί ανάλαφρο, σχεδόν στον αέρα, που όμως έκρυβε καταιγίδες αγάπης, βροχές ανακούφισης κι ευγνωμοσύνης. Σταυροκοπήθηκε κι έκλεισε πίσω της την πόρτα. Η Σοφία ξεσκεπάστηκε. Έμεινε εκεί, με τα μάτια ορθάνοιχτα, να βρέχεται ως το κόκαλο ολόκληρη τη νύχτα…

Ανάγκη παρελθόντος να έρθει στο παρόν

Το Πορτραίτο αποτελεί ένα μυθιστόρημα κρητικής καταγωγής και μνήμης, ένα συνονθύλευμα κρητικής και γαλλικής κουλτούρας, έναν διάλογο παρόντος και παρελθόντος. Για το παρελθόν που καθορίζει, εκεί που ο χρόνος διαμορφώνει το κάθε είναι. Πασχίζοντας να ζήσεις το τώρα, το παρελθόν και οι μνήμες κάπου σε εμποδίζουν, σαν να βρίσκονται εκεί για να υπενθυμίζουν τη θνητότητα.

Το Πορτραίτο – Αφροδίτη Φραγκιαδουλάκη

Σοφία, Ζακ, Γιώργης, Καλλιόπη… Οι ήρωες της ιστορίας αυτής μάχονται, πληγώνονται, γιάνουν, λαχταρούν, βασανίζονται, αγαπούν, ποθούν, επιβιώνουν σε μια αέναη αναζήτηση ταυτότητας. Μορφές νοσταλγικές, παρελθοντικές, γεμάτες ιστορίες, με κακουχίες, με αθωότητα, με ειλικρίνεια, με ψυχή. Μεταξύ εκείνων που δεν τόλμησαν, που έκαναν πίσω, που ολιγώρησαν, υπήρξαν και οι λίγοι που βούτηξαν απερίσκεπτα στην άβυσσο. Αλλά εκείνοι αναδείχτηκαν νικητές.

Πώς βιώνει τον πόλεμο, την οδύνη, την ένδεια, την πείνα, την ορφάνια και τον ξενιτεμό ένα παιδί; Γιατί να πεινούν και να υποφέρουν οι άνθρωποι, γιατί να πολεμούν και να σκοτώνονται;

Ό, τι πολυτιμότερο διέθετε, ήταν αυτές οι μνήμες. Το άθροισμα του χρόνου διαιρεμένο με τις αναμνήσεις της και πολλαπλασιαζόμενο με τις ενδόμυχες επιθυμίες της. Συσσωρευμένη ζήση.

…

Το παρόν, οι στιγμές, οι άνθρωποι, κουμπιά στο ίδιο μάλλινο, πολυφορεμένο ρούχο, οι προσδοκίες τους κουμπότρυπες στην ύφανση του χρόνου. Οι ιστορίες των παιδιών που υπήρξαμε, το τέλειο μέρος για να ξεχάσεις πώς είναι ο κόσμος και πώς όφειλε να είναι.

Βασισμένο σε αληθινές ιστορίες από τα δύσκολα πρώτα χρόνια της κατοχής και του εμφύλιου, σε οικογενειακά κειμήλια του πατέρα της συγγραφέως που βλέπουμε και στο εξώφυλλο σαν μωρό στην αγκαλιά της μητέρας του, που χάθηκε πρόωρα. Μια βιωματική ιστορία ζωής κι αγάπης, απομνημονευμάτων, κακουχιών, συμφορών κι έρωτα. Με αναδρομή στις τέχνες, με πτυχές γαλλικής λογοτεχνίας, ποίησης, ζωγραφικής σε ισορροπία με την κρητική κουλτούρα.

Εξωφρενικές, απροσδόκητες συμπτώσεις ή μπλόφες της μοίρας; Σύμπτωση ή πεπρωμένο;

Σύγχρονο και συνάμα διαχρονικό, ατμοσφαιρικό, παραστατικό και άμεσο, καταπιάνεται με δύσκολα θέματα, όπως η τρομοκρατία, ο πόλεμος, ο επαναπατρισμός, η μετανάστευση, η αδικία, η βία, ο ρατσισμός, η φτώχεια, η τρομοκρατία, η ξενιτιά, η προσφυγιά, ο νόστος, ο πόθος, οι οφθαλμαπάτες, ο έρωτας. Οι ροές της ιστορίας είναι απύθμενα σκληρές, χωρίς τίποτα ν’ αλλάζει αν δεν αποφασίσει ο άνθρωπος ν’ αλλάξει.

Πώς μπορούσε κανείς να ξεχάσει; Να ξεκινήσει από την αρχή; Να στριμώξει τις αναμνήσεις του σ’ ένα κουτάκι, να το διπλοσφραγίσει και να το κρύψει στα έγκατα της καρδιάς του; Το φως της μνήμης θα έβρισκε τον τρόπο να διαπεράσει την κρυψώνα και να επιστρέψει στο μυαλό του. Ο αγώνας ήταν εξαρχής άνισος. Η νοσταλγία πάντα επιβιώνει.

…

Τόσο πράσινο, τόσο κίτρινο τόσο μπλε, πώς ξεχνιούνται;

Νοσταλγία της άγνωστης πατρίδας. Ποίηση και σκοτάδι με essence Παρισιού. Πιστεύεις στη μοίρα;

Tu me manques, mon amour. Μια σφαίρα από λέξεις στο στήθος.

Σοφία. Της φωτογραφίας, της διαφορετικότητας. Στο μεταίχμιο της ζωής της και της ζωής της μητέρας της. Ένα σοκ την έβαλε σε διαδικασία σκέψης και επαναπροσδιορισμού των θέλω της και των αποφάσεών της.

Στο μόνο ασφαλές συμπέρασμα που κατέληγε ήταν πως δε θα επέτρεπε στον εαυτό της να πάψει να ονειρεύεται. Ακόμα κι αν τα όνειρά της φάνταζαν σαχλά ή την έκαναν μερικές φορές να κλαίει μ’ ένα πείσμα που τη συγκλόνιζε. Να οργίζεται με τις ανούσιες συνταγές ζωής που ήταν αναγκασμένοι να καταναλώνουν για να επιβιώσουν σε μια πραγματικότητα αφόρητα απούσα. Να ελπίζει πέρα από κάθε λογική πως τα πάντα ήταν πιθανά.

Γιώργης. Τραγικό πρόσωπο. Της ενέργειας, της απόφασης, του αισθήματος, της πράξης.

Το Πορτραίτο – Αφροδίτη Φραγκιαδουλάκη

Καλλιόπη. Της Κρήτης της καθαρότητας και του φωτός. Καταδικασμένη σε μια ζωή χωρίς αγάπη, με τον έρωτα απόντα, αφού κάποιος της τον έκλεψε κι έφυγε μακριά. Πονάει μην μπορώντας να αποκωδικοποιήσει τον πόνο της, υποκρίνεται και θέλει… και περιμένει… μια κάποια λύτρωση που αργεί.

Ζακ. Του Παρισιού της εμμονής και της μυσταγωγίας. Των τεχνών. Της ποίησης και του σκοταδιού.

Ποια νήματα ενώνουν τις ζωές τους και πόσο ισχυρά είναι;

Λυπόταν βαθιά που δεν μπορούσε να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να πλέξει γύρω της ένα δίχτυ ασφαλείας από ανεπαίσθητες παρηγοριές, που όλες μαζί θα αφάνιζαν τη θλίψη απ’ την καρδιά της.

Εκεί όπου η αλήθεια μπλέκει με τη φαντασία, καραδοκεί η έμπνευση.

«Πρόσεχε» της φώναξε ένας άντρας στα ελληνικά, σαν να του ήταν πραγματικά πολύτιμη, σαν να την αγαπούσε άνευ όρων. Και για ποιον λόγο ήταν τόσο σημαντική ώστε να πέσει πάνω της και να της σώσει τη ζωή; Ποιος ήταν;

Απαγορευμένη, ανεκδήλωτη επιθυμία στο παρόν. Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον κεντρικό ήρωα του μυθιστορήματος με την ανήλικη εξαδέλφη του, σαν άλλος Ερωτόκριτος με την Αρετούσα του, προκαλεί δεινά. Απομάκρυνση από τον τόπο του, βάσανα και καημούς, αγιάτρευτη νοσταλγία. Ένας δυστυχισμένος, μοναχικός Ερωτόκριτος που αποχωρίζεται τη λατρεμένη του, αν και δεν παύει να την κουβαλά μέσα του. Όπου Αρετούσα, μια ιδεατή κατάσταση, ο πόνος της αγάπης, μια ανεκπλήρωτη επιθυμία. Η χαμένη πατρίδα, ο μεγαλύτερος έρωτας απ’ όλους.

Ορκίσου, απαιτούσε το γέλιο σου. Ορκίζομαι, απαντούσε η σιωπή μου. Ορκίζομαι πως ακόμη και στην άλλη άκρη του κόσμου, ανάμεσα στα πιο θαυμαστά κι αξιοπερίεργα ανθρώπινα επιτεύγματα, δε θα λαχταρώ τίποτα όσο το γέλιο σου ένα μεσημέρι στο Αστράκι.

Μια μυθιστορία καλαισθησίας, τρυφερής αφήγησης, οικονομίας ειρμού και επιδεξιότητας στον χειρισμό του λόγου που αποτρέπει την αμετροέπεια και καθιστά το αντικείμενο ανάγνωσης «φιλικό» προς τον αναγνώστη. Ένας συναισθηματισμός που επιλέγει να εκφράζεται με μια τάση καλώς εννοούμενου ρομαντισμού. Οι αναφορές σε ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα κάνουν ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την υπόθεση. Μια γνήσια κατάθεση ψυχής και πατρογονικών βιωμάτων. Μια λογοτεχνική αφήγηση με αφετηρία μια συντονισμένη τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι και τερματικό σταθμό την αγάπη.

Έπεσαν πάνω της. Την ψαχούλευαν στην αγκαλιά τους για να βεβαιωθούν πως δεν έλειπε κανένα κομμάτι της.

Το κομμάτι που λείπει δε φαίνεται, μαμά, δεν μπορείς να το ψηλαφίσεις.

Χωρίς να την αφήσουν από τα χέρια τους, την έσπρωξαν προς τα έξω. Βιάζονταν να την έχουν εντελώς δικιά τους. Δικιά τους κι ασφαλή.

Αν χρειαζόταν να αλλάξω κάτι στο σύνολο του βιβλίου, ίσως μείωνα ελάχιστα τους τοπικούς ιδιωματισμούς και αφαιρούσα κάποιες περιγραφικές σελίδες.

Τι βάρος έχει η νοσταλγία; Πόσος αέρας αρκεί για να γκρεμιστούν τ’ αστέρια;

Η Ρεν. Όμορφη και γραφική, δραπέτισσα από παραμύθι. Οι δρόμοι με τα πλακόστρωτα. Οι καφασωτές προσόψεις. Τα χρωματιστά πορτοπαράθυρα. Οι τέντες των κλειστών ακόμα καταστημάτων που θρόιζαν από τον άνεμο στο διάβα του. Οι επικλινείς στέγες με τις δαντελωτές σοφίτες. Όλα έδειχναν και ήταν μοναδικά.

Η συγγραφέας αποφεύγει έντεχνα τη φλυαρία, τον μελοδραματισμό, την επανάληψη ή την υπεραπλούστευση. Επιλέγει γρήγορο ρυθμό, γλώσσα απλή και κατανοητή. Η καλή ιστορία δεν χρειάζεται φανφάρες. Την χαρακτηρίζει η οξυδέρκεια και τα δικά της εκφραστικά μέσα/μέτρα, καθώς δε διστάζει να καταδυθεί στις πιο μύχιες σκέψεις και στα πιο σκοτεινά συναισθήματα. Κάθε τόπος αγάπης δεν δημιουργείται με αγώνα, δάκρυα και όνειρα. Εξάλλου ο κάθε άνθρωπος δεν δρα σα μετανάστης που παλεύει κάθε φορά να επιστρέψει στη βάση του, στο σπίτι του;

Σε κείνο τ’ αστέρι θα σου φτιάξω κούνια και μπαλκόνι ασημένιο. Να βλέπουμε από κει πώς τρέμει ο κόσμος ντυμένος με το φεγγάρι.

…

Να αγαπάς πιο έντονα απ’ ό, τι μπορεί ν’ αγαπήσει κανείς…

Federico García Lorca

Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει, σε κάνει να ονειρεύεσαι. Πάνω που το έχουμε τόση ανάγκη!

Αφροδίτη Φραγκιαδουλάκη-Το πορτραίτο-εκδόσεις Πνοή

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

«Πως μυρίζουν τα δάκρυα; Ο αποχωρισμός; Ο φόβος; Ξεχνιέται; Και το μίσος; Αυτή η βάρβαρη μήτρα που αδιάκοπα γεννοβολά τρόμους, πως τιθασεύεται; Κι ο άνθρωπος; Είναι απ’ τη φύση του επαναστάτης ή το άβουλο θύμα της ιστορίας που ανακυκλώνεται;»

Μέσα από τις 517 σελίδες του νέου μυθιστορήματος της Αφροδίτης Φραγιαδουλάκη ο αναγνώστης θα ταξιδέψει ποιητικά και φωτογραφικά στην αγαπημένη Κρήτη, στο Αστράκι και το Παρίσι. Στο παρελθόν και το παρόν κτίζοντας αισιόδοξα το μέλλον των ηρώων της. Οι ήρωες της, πρωταγωνιστές όπως η φωτογράφος η Σοφία που μου άρεσε πολύ ως χαρακτήρας αλλά και ο Ζακ αλλά και οι δευτεραγωνιστές της, όπως η μάνα της, η Καλλιόπη, ο Γιωργής, η Ειρήνη, ο Αγγελής, αλλά και οι νεκροί Ιάκωβος Πετράκης και η Ευαγγελία που μιλά μαζί τους η Σοφία κοιτώντας τα πορτραίτα τους, δημιουργούν την όμορφη πλοκή του μυθιστορήματος. Όπως τα πολλά κλικ της φωτογραφικής μηχανής αποθανατίζουν την Κρητική καθημερινότητα αλλά και το άρωμα της Βαστίλης, της Λυών και του Παρισιού έτσι και οι λέξεις αποτυπώνονται τόσο όμορφα στο βιβλίο της. Μπλέκονται όμορφα το παρελθόν της οικογένειας της μητέρας της στην Κρήτη ιστορώντας τα γεγονότα της Κατοχής με τα πολλά θύματα του Βιάννου όπου οι Γερμανοί έσπειραν τον θάνατο αλλά και της καθημερινότητας της κρητικής επαρχίας. Αγαπώ την Κρήτη και ταξίδεψα μαζί της. Εκτός όμως τις όμορφες περιγραφές, υπάρχει και το κεντρικό μήνυμα όπου ο καθένας συγγραφέας βάζει την σκέψη και την ανησυχία και μας προβληματίζει. Η τρομοκρατία, η μετανάστευση, ο φόβος τελικά είναι ικανά να μας πισωγυρίσουν και να μη μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά; «Το κακό δεν ανήκε πουθενά. Όσες χώρες κι αν άλλαζες, όπου κι αν ταξίδευες, θα το έβρισκες μπροστά σου. Ήταν συνυφασμένο με την οικουμένη. Ήταν αδύνατον να μη φοβάσαι όπως ήταν αδύνατον να μην αναπνέεις»

Αποφασισμένη η ηρωίδα της η Σοφία να μείνει στο χωριό της μάνας της, έζησε όλη τη ζεστασιά των Κρητών, γνώρισε άγνωστα τοπία και καταστάσεις που αγνοούσε αλλά διψούσε να μάθει. Διαβάζοντας το ημερολόγιο που της έδωσε η θεία της η Καλλιόπη, συνταξιδεύουμε στον χρόνο και αναβιώνουμε παρέα της τα χρόνια της Κατοχής, της πείνας, του ξενιτεμού. Ξεμπλέκει τον μίτο της Αριάδνης βιώνοντας μαζί της όλα τα συναισθήματα που γεννιούνται μέσα της και μας παρασέρνουν να κονταροχτυπηθούμε μαζί τους. Η πατρίδα είναι το σπίτι, η βάση κι όπου κι αν πάει ο άνθρωπος για μια καλύτερη τύχη, δεν κόβονται οι δεσμοί του. Κανένας τόπος και κανένας πόλεμος δεν είναι ικανός να ξεριζώσει από την καρδιά του την αγάπη για ό,τι αφήνει πίσω του. Οι αναμνήσεις, οι φωτογραφίες τον συνοδεύουν. Στην πατρίδα αντάμωσε το φως, τις γεύσεις, τις μουσικές, εκεί του έριξαν αλάτι να μη λησμονήσει. «Πως μπορούσαν να φεύγουν οι άνθρωποι; Πως εγκατέλειψαν το Αστράκι; Τι κουβαλούσαν στοιβαγμένο στα μάτια και τις αποσκευές τους καθώς ξεκινούσαν το βουβό τους ταξίδι για μια χώρα που δεν ήταν πατρίδα τους; Τόσο πράσινο, τόσο κίτρινο τόσο μπλε, πώς ξεχνιούνται;» Και ο Ζακ τι ρόλο έπαιξε στη ζωή της;

Δε θα πω περισσότερα για να μη μαρτυρήσω άθελα το μυστικό της. Να μη το αφήσετε να προσπεράσει. Εμβαθύνετε λίγο στο νόημα του γιατί όλα αυτά που θέλει να μας μεταδώσει τα βρίσκουμε μπροστά μας. Γιατί η ιστορία ανακυκλώνεται. Γιατί η προσφυγιά και η μετανάστευση είναι στην καθημερινότητα μας. Καλοτάξιδο να είναι.