«Ο ήρωας» Μ.Γκρασιάν Εκδόσεις Opera 2019 σελ. 132

Ο συγγραφέας, ιερωμένος-ιησουίτης, Μπαλτάσαρ Γκρασιάν έζησε από το 1601-1658 τα χρόνια εκείνα όπου ο ήλιος έδυε στην Ισπανία και τις κτήσεις της ανά την υφήλιο.Ο Χρυσούς Αιώνας της Ισπανίας υποχωρούσε...

Στο βιβλιαράκι του «Ο ήρωας» κυριαρχεί η λακωνικότητα, το απόφθεγμα (έχει το πλεονέκτημα να απομνημονεύεται και να αποστηθίζεται και συνεπώς να μεταφέρεται από στόμα σε στόμα ως απόσταγμα διδαχής) και η αντίθεση. Κρίνει αναλύει και εξετάζει με κάθε λεπτομέρεια, κάθε περίπτωση, έστω και αν είναι όμοια με κάποια προηγούμενη. Ο Γκρασιάν επέλεξε τα πρότυπα της αρεσκείας του, συμβατά με την προσωπικότητά του και την εποχή του. Το λιτό και σύντομο εγχειρίδιο (συνταγολόγιο) με οδηγό την περιπτωσιολογία υποστηρίζεται από δύο τέχνες : την τέχνη της φρόνησης και την τέχνη της ευφυϊας.

Αυτό το βιβλιαράκι «Ο ήρωας» του Μ.Γκρασιάν είναι ένα σύνολο είκοσι κεφαλαίων, που ο συγγραφέας του τα ονομάζει «κανόνες», διεξερχόμενος σε αυτά τις προϋποθέσεις και τις εξ αυτών απαραίτητες αρετές του ήρωα, που δεν προβάλλεται ως συγκεκριμένο αρχέτυπο ή πρότυπο αλλά ως η συγκέντρωση, ο κολοφώνας, η κορωνίδα τελειοτήτων. Και για να αποδεικνύεται πως η συσσώρευση τόσων απαιτήσεων δεν είναι κάτι πρωτοφανές,,ο Γκρασιάν φροντίζει να παραθέτει παραδείγματα καισάρων, αυτοκρατόρων, βασιλέων, στρατηγών, πολιτικών, φιλοσόφων και στοχαστών της Αρχαιότητας και των καιρών του, που καθιστούν το μεγαλείο του ήρωα, την επικρότηση, τη φήμη και την αθανασία του στόχους εφικτούς και δίκαιη ανταμοιβή των «καλλιεργημένων», « συνετών», «αρίστων» και «σπάνιων» ανδρών. Κάθε μία από τις ιδιότητες αυτών των ξεχωριστών ανδρών δεν είναι δώρο της φύσης και συνεπώς μια κατάθεση που αποπληρώνεται αυτομάτως, αλλά το προϊόν άσκησης, προετοιμασίας και συνεχούς ελέγχου προς αποφυγή του νοσήματος της αυταρέσκειας, της αλαζονείας και της βεβαιότητας. Τα επιχειρήματα για τέτοια εγρήγορση ποικίλλουν, με πρώτη επιφύλαξη το γεγονός ότι ο άριστος άντρας κατανοεί πως οι ικανότητές του έχουν κάτι το «ανεξιχνίαστο», αποτελούν το αρχικό κεφάλαιο, επιδεκτό εκμετάλλευσης, αλλά διά του ελέγχου της φρόνησης.

Καταπιάνεται ο συγγραφέας να δώσει σχήμα και μορφή με ένα βιβλίο νάνο σε έναν άντρα γίγαντα.Και με σύντομες φράσεις, αθάνατες πράξεις, να βγάλει από αυτές έναν άντρα ανώτερο, ένα θαύμα τελειότητας, βασιλιά, αν όχι από του φυσικού του, αλλά από την φορεσιά του.Έχει την πρόθεση να ιχνογραφήσει τον ήρωα. Ο ήρωας θα είναι σώφρων, οξύνους, μάχιμος, πολιτικός, προσηνής, περιποιητικός, πραγματιστής, ώστε να χρησιμεύει ως πρότυπο της ιδέας της μεγαλοσύνης, αλλά και ως υπόδειγμα κρατικής λογικής, πυξίδα πλεύσης ως το μεγαλείο, απόδειξη ατομικής και πολιτικής εξουσίας.

Θα βρει εδώ ο αναγνώστης όχι ένα εγχειρίδιο πολιτικής, ούτε μια οικονομική πραγματεία, αλλά κρατική λογική για αυτόν, μια πυξίδα για να πλεύσει προς την αριστεία, μια τέχνη να είναι επιφανής με λίγες αρχές σύνεσης.

Αναφέρουμε μερικούς κανόνες του Μπαλτάσαρ Γκρασιάν, του Ισπανού Νίτσε:

Ότι ο ήρωας διαφεντεύει το ανεξιχνίαστο των δεξιοτήτων του.Δηλαδή ο ήρωας οφείλει να έχει την γνώση ότι διαθέτει δεξιότητες, τις οποίες ελέγχει και χειραγωγεί.

Να αποκρύπτεις τη θέλησή σου. Να συγκαλύπτει τις παρορμήσεις των παθών του.

Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό ενός ήρωα. Το κάλλιστο του ορατού κόσμου είναι ο άνθρωπος και το κάλλιστο στον άνθρωπο είναι η νοημοσύνη. Σε αυτήν αποδίδονται οι νίκες του, οι μεγαλύτερες. Ταιριάζει αυτό το κεφαλαιώδες χαρακτηριστικό με άλλα δύο : βάθος κρίσης και ύψος πνεύματος. Αν αυτά ενωθούν, σχηματίζουν ένα θαύμα. Ο ήρωας παίζει το ρόλο του ενώπιον θεατών, που είναι οι άλλοι, επί των οποίων πρέπει να επιβάλλεται προκαλώντας τον θαυμασμό ως κατερχόμενος εξ ουρανού,ως από μηχανής Θεός.

Καρδιά βασιλιά. Χαρακτηριστικό του ήρωα είναι « να το λέει η καρδιά του», να μιλάει «από καρδιάς», να ενεργεί « με γνώμονα την καρδιά του».

Εξέχον γούστο. Το γούστο καλλιεργείται, όπως ακριβώς και η ευφυϊα. Η λέξη γούστο ταυτίζεται με την καλλιέργεια ( culture) και την αισθητική.

Αριστεία της πρωτιάς. Η πρωτιά καθαυτή δεν αποτελεί πλεονέκτημα αν δεν είναι ανυπέρβλητη, απαράμιλλη, με ένα λόγο άριστη. Η αριστεία της πρωτιάς είναι το ζητούμενο.

Ότι ο ήρωας οφείλει να έχει ψηλαφίσει την τύχη του πριν δεσμευτεί. Ο Γκρασιάν υπογραμμίζει την ανάγκη συστηματικής δράσης με οδηγό την τύχη.

Εύνοια των ανθρώπων. Να έχεις την ευμένεια των ανθρώπων, την αποδοχή από όλους, την αναγνώριση από τον κόσμο.

Περί της τήρησης αποστάσεων. Εδώ δίνονται τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που παραμένει άνετος, δεν εμπλέκεται, επιλέγει να τηρεί τις αποστάσεις και κατά συνέπεια έχει την ευχέρεια στις κινήσεις του, είναι δηλαδή ελεύθερος και απαλλαγμένος από δεσμεύσεις.

Κάθε προτέρημα δίχως προσποίηση. Κάθε προτέρημα, κάθε λάμψη, κάθε τελειότητα πρέπει να