«Οδός Οφθαλμιατρείου» Ε.Αυδίκος Εκδόσεις Εστία 2019 σελ. 214

Στο βιβλίο αυτό «αισθάνεσαι» τις Ηπειρώτικες λέξεις, δηλαδή αντιλαμβάνεσαι τον ήχο, δεν είναι το ίδιο με το να συλλαμβάνεις το νόημα και τη δυνατή χρήση τους. «Άκουσε» τις λέξεις, αλλά γράφεις μόνο εκείνες που «νιώθεις», αυτό εφαρμόζει ο συμπατριώτης μας Ηπειρώτης συγγραφέας Ευάγγελος Αυδίκος.

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά ο Κώστας Κρυστάλλης, ο ποιητής του βουνού και της στάνης επιστρέφει στην Αθήνα, για να συνεχίσει τη συζήτηση που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Να πει όσα δεν μπόρεσε όσο ζούσε. Ο Κρυστάλλης ξαναζωντανεύει. Επανέρχεται στη ζωή σαν την Ωραία Κοιμωμένη, όταν νιώθει να την αγαπούν. Θάνατος είναι η αδυναμία επικοινωνίας και συνεννόησης με τους άλλους. Τον επαναφέρει στη ζωή η αγάπη ενός νέου,συμπατριώτη του. Πρόκειται για ένα ταξίδι πρωτίστως συμβολικό, μια περιήγηση στα έγκατα του εαυτού του. Ο Κώστας Κρυστάλλης έφτασε στην Αθήνα από την τραχιά Ήπειρο και στον ώμο του είχε περασμένο το δισάκι και στο χέρι κρατούσε την αγκλίτσα του και την φλογέρα του. Η προφορά του ήταν άξεστη ηπειρώτικη και προκαλούσε τα ειρωνικά σχόλια κάθε φορά που άνοιγε το στόμα του να ζητήσει κάποια πληροφορία. Ήταν κοντός και δειλός. Ήταν χλομός. Τσάκνο ήταν. Ήταν ένας πρόσφυγας. Ήταν ένα αγύριστο κεφάλι. Ο Κρυστάλλης έγινε το σύμβολο όλων των ξεριζωμένων. Ήταν αυτός που τραγούδησε το βουνό και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που η μοίρα τους έφερε στον κάμπο. Ήταν ο τραγουδιστής της νοσταλγίας των Ελλήνων της περιφέρειας.Ήταν ο ποιητής που ύμνησε την ελευθερία και στιγμάτισε τους κατακτητές. Ξεναγεί τους αμύητους στην ψυχή της τζουμερκιώτικης πέτρας. Στοιχειώνει τα όνειρα των δυνατών και δυναστών. Η δική του ποίηση έφερε τα χρώματα της φύσης. Εκεί στην Αθήνα ο ποιητής Κρυστάλλης θα συναντηθεί με τον εικοσιπεντάχρονο ελληνοαμερικανό Κρυς (Χρήστο) Σούλτις, που αναζητεί τον εαυτό του. Ο ποιητής. Πατριώτης του πατέρα του Κρυς. Και δικός του. Ο Κρυς (Χρήστος) αναζητά την ψυχή ενός ανθρώπου που ταλαιπωρήθηκε. Που δεν είχε να φάει. Ο Κρυς ακούει τη φωνή της λογικής. Ξέρει ότι η Ελλάδα θα τον πληγώσει. Θα στενοχωρηθεί. Ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, αυτός θέλει να ανακαλύψει τον εαυτό του. Ψάχνει για τον Κρυστάλλη. Ο Κρυστάλλης όμως φεύγει σαν σταυραετός, το αρπακτικό πουλί που συναντιέται στα Τζουμέρκα της Ηπείρου και ο πρόγονός του ποιητής τον δόξασε στον αιώνα τον άπαντα. Παρακαλώ σε,Σταυραετέ, για χαμηλώσω λίγο και πάρε με στις φτερούγες σου, πάρε με απάνω στα βουνά,τι θα με φάει ο κάμπος…

Πώς είναι ο σίγουρος ο Κρυς πως μπορεί να βρει την ψυχή του Κρυστάλλη ; Μπορούν οι πεθαμένοι να μιλήσουν για την αγάπη; Ο Κρυς ήταν βουτηγμένος στα πνευματικά λεπίδια. Θα τον βοηθήσει να ωριμάσει πνευματικά η συνάντηση με τον Κρυστάλλη. Αναζητούσε τον τραγουδιστή στην Αθήνα. Τους δρόμους που περπάτησε.Εκεί που δοκιμάστηκε. Ο Κρυς δεν φοβάται τους νεκρούς. Αυτοί επιστρέφουν όταν νιώθουν αγάπη. Κι από παράπονο. Ο ποιητής ζούσε στον κόσμο των ασφοδέλων. Ήταν μια σκιά. Οδός Οφθαλμιατρείου. Εδώ, άρχισε να σκάβεται ο τάφος του ποιητή. Τι ήταν τότε εκεί; Ένας δρομάκος. Εκεί δούλευε ο ποιητής, στο τυπογραφείο του Παπαγεωργίου. Στο υπόγειο. Έγινε τυπογράφος. Το αντιμόνιο ήταν δηλητήριο που τρώει τα σώθικά του. Το προτίμησε. Όταν το μάτι ασπρίζει από την πείνα οι επιλογές είναι λίγες. Έζησε όμως με αξιοπρέπεια. Ακόμα και στις δύσκολες στιγμές που πέρασε τις πρώτες μέρες στην Αθήνα. Πείνα! Όλη του τη ζωή εισέπνεε γνώση. Αυτό ήταν το ψωμί του. Αυτό και το οξυγόνο. Έγνοιά του ήταν οι λέξεις. Είχε ανάγκη από τροφή της ψυχής. Από πνευματική τροφή. Να πετάξει το μυαλό του στον κήπο της λογοτεχνίας. Να μάθει. Ήταν ταμένος στη δημιουργία. Η δημιουργία συντρίβει τα δεσμά του θανάτου. Η δημιουργία τον ταξιδεύει δρασκελίζοντας τα σύνορα και τον χρόνο. Βρέθηκε στην κορυφή Τσουκαρέλα και στην πανύψηλη Κακαρδίτσα ν΄ ακούσει τον κάμπο, να χορτάσει νερό στον Χρούσια, να συναντηθεί με τα κόκαλά του στην Άρτα, που θάφτηκε χωρίς ελληνική ταυτότητα. Αγναντεύει τους Καλαρρύτες και το Συρράκο, κοιτάζει τον Ασπροπόταμο, τον Άραχθο, τον Αμβρακικό, την Γκούρα και την Μπουλιάνα. Θα ακούσει την λαλιά του τόπου του, θα χορέψει και θα δονήσει το κορμί του το κλαρίνο και θα κλάψει με το ηπειρώτικο μοιρολόι. Ο Κρυς ήθελε να γράψει ποίηση.Αλλά αν δεν συγκλονίζονται τα σωθικά του πώς μπορούσε να γράψει ποίηση; Ο Κρυς δανείζει το στόμα του και τη σκέψη του στον ποιητή Κώστα Κρυστάλλη. Η ποίηση του Κρυστάλλη, έδωσε στον Κρυς,τη γλώσσα να εκφράσει τα συναισθήματά του. Να ωριμάσει. Η ποίηση του Κρυστάλλη του έμαθε να κοιταχθεί στον καθρέφτη. Να τον κοιτάει κατάματα. Τον συμφιλίωσε με τον εαυτό του. Ο Κρυς ξέρει ότι η γνώση είναι άσκηση. Η τέχνη είναι ασκητική. Δεν είναι πανηγύρι. Έχει σωματικό πόνο.Και ψυχικό. Σαν τη γέννα. Εκεί που κολυμπούσε στους αριθμούς ο Κρυς, ο Κρυστάλλης του έδωσε μια άλλη θάλασσα. Ένα παράθυρο στα Τζουμέρκα που ως τότε είχε βγάλει από τη ζωή του. Η αμερικανίδα φίλη του,Κόνυ,είχε ξεθεμελιώσει τη ζωή του. Το σώμα της τον προκαλούσε. Ο Κρυστάλλης του έμαθε να διαβάζει το γυναικείο σώμα. Ο Κρυστάλλης του πρόσφερε το κλειδί που είχε ανάγκη. Του δάνεισε τις λέξεις για να λυθεί η ψυχή του.Ένιωσε να λύνεται η γλώσσα του, να απελευθερώνεται το μυαλό του. Η καρδιά του μπόρεσε να γευτεί τον ανεπίδοτο έρωτά του. Η Κόνυ ήταν η δική του νεράιδα.

Το βιβλίο αυτό είναι μια έρευνα του συγγραφέα Ευάγγελου Αυδίκου που μετατρέπει την εις βάθος ανίχνευση του παρελθόντος σε πηγή οδυνηρής, πλην απελευθερωτικής αυτογνωσίας.

Ποιος θυμάται σήμερα τον ποιητή Κώστα Κρυστάλλη ; Τους νεκρούς που επειδή έχουν λησμονηθεί, είναι σαν να μην υπήρξαν, σαν να μην γεννήθηκαν ποτέ. Πρόκειται για ένα περίτεχνο παιχνίδι ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη.Τι είναι καλύτερο : να θυμάται κανείς ή να ξεχνά ; Η τέχνη ενισχύει τη μνήμη, αλλά ένα μέρος της ζωής την αφαιρεί. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τα άτομα,τους συγγραφείς και τους ποιητές, αλλά και τις περιοχές και τις πόλεις. Αυτό που μας μαθαίνει το βιβλίο του Ευάγγελου Αυδίκου είναι,πως το παρελθόν μπορούμ

Ευάγγελος Αυδίκος-Οδός Οφθαλμιατρείου-εκδόσεις Εστία

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Πιότερο από το βιβλίο «Οδός Οφθαλμιατρείου» τη γλώσσα του αγάπησα. Παρερμηνεύοντας τους στίχους του μεγάλου Ποιητή Ναζίμ Χικμέτ. «Πιότερο απ᾿ τους ανθρώπους, τα τραγούδια τους αγάπησα». Γιατί το νέο βιβλίο του Ευάγγελου Αυδίκου κλείνει στις σελίδες του τον πλούτο της γλώσσας μας που αγνοούμε. Ένας ποταμός λέξεων και εικόνων διαχέεται στις 194 σελίδες του. Ως διαμάντια στολίζουν τη ταλαίπωρη ζωή του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη που δεν ευχαριστηθήκαμε στα σχολικά μας χρόνια γιατί δεν είχαμε μάλλον τους κατάλληλους δασκάλους να μας τον γνωρίσουν καλύτερα. Να μας αναλύσουν τις λέξεις, τα συναισθήματα και την πορεία του παρεξηγημένου ποιητή. Και έρχεται μετά από χρόνια ο γλωσσοπλάστης Ευάγγελος Αυδίκος να μας οδηγήσει στα ποιητικά μονοπάτια του. Στις ράχες των βουνών, στην ατέλειωτη ελληνική ομορφιά, στην άγνωστη ζωή του και το πάθος του για τα γράμματα. Τα βιβλία και τον παιδεμό με τις λέξεις. Είναι ένα βιβλίο- μάθημα για τους νέους ποιητές και γραφιάδες. Γιατί τότε, το να εκδώσεις ένα βιβλίο δεν ήταν τόσο απλό όπως σήμερα. Γνωρίζουμε διαβάζοντας το, όλο το ταξίδι του στον μαγικό κόσμο της συγγραφής. Την αγωνία του να ρουφά ότι βιβλίο, ότι εφημερίδα βρισκόταν μπροστά του. Προτιμούσε να φορά τρύπιο παντελόνι και με τα λιγοστά χρήματα που κέρδιζε να αγοράζει βιβλίο. Προτιμούσε να δουλεύει σε ένα τυπογραφείο, να γευτεί όλη τη πίκρα και την απογοήτευση μέχρι να αναγνωριστεί.Ο συγγραφέας μας οδηγεί στον δρόμο όπου άρχισε το δράμα του ποιητή και πεζογράφου. Το υπόγειο του τυπογραφείου Παπαγεωργίου φιλοξένησε τις πρώιμες φιλοδοξίες του. Να μπορέσει να γράψει και να γίνει αποδεκτός από το λογοτεχνικό σινάφι και την κοινωνία της Αθήνας. Μια μάχη άνιση. Πρόσφυγας στην Αθήνα του 1889, χωρίς πόρους και με τις ένθερμες υποσχέσεις να φυλλοροούν αφήνοντάς τον μόνο του. Η αγωνία για την επιβίωση αλλά και η υπέρβαση των δυσκολιών. Η πάλη με το αδύναμο σώμα και η φλόγα της δημιουργίας. Μια φλόγα που μένει αναμμένη για τον Κώστα Κρυστάλλη. Η Ποίηση για εκείνον δεν ήταν πάρεργο αλλά έργο. Ο συγγραφέας τον ανασταίνει μετά από ενάμιση αιώνα και σκηνοθετεί την επιστροφή του στην Αθήνα, για να συνεχίσει τη συζήτηση που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Συναντιέται με τον Κριστ/Χρήοτο, τον νεαρό πατριώτη του που αναζητεί τον εαυτό του. Ο Χρήστος γίνεται η αντανάκλαση του Ποιητή και τον βοηθά να σκάψει την ύπαρξη του φωτίζοντας σε μας τις σκέψεις του. Μέσα από τον Ποιητή, ο νεαρός συμπατριώτης του που ήρθε από την Αμερική ωριμάζει και συμβαδίζει στα σκοτεινά σκαλοπάτια του. Ο Κρυστάλλης βρίσκει την ευκαιρία να μας συστηθεί καλύτερα. Αυτό που δεν κατάφερε κανείς να πετύχει στα σχολικά μας χρόνια.Ο λαογράφος Ευάγγελος Αυδίκος ξεδιπλώνει τις γνώσεις του- τυχεροί είναι οι φοιτητές του που κερδίζουν τόσα πολλά και τους ζηλεύω- και μας μιλά για τους Ηπειρώτες, το χωριό του, τον ξενιτεμό, την απαξίωση που ένιωσε ο ποιητής στην Αθήνα. Μέσα από τις όμορφες λέξεις του μου φάνηκε πιο ελαφρύς ο πόνος των βοσκών, η δύσκολη ζωή τους και τα εμπόδια που μόνο με αγώνα ξεπερνιούνται. Τραγουδιστή, ποιητική η γραφή του. Τη ζήλεψα. Ο αναγνώστης θα διακρίνει το παράπονο, τη πικρία για τη πατρίδα που ενώ η οικογένεια του πολέμησε για τη λευτεριά της Ηπείρου, εκείνη την αγνόησε, αδιαφόρησε, την ξέχασε. Την πέταξε στο περιθώριο. Πολλοί έχουν νιώσει αυτή τη λησμονιά από τότε μέχρι σήμερα.Τελικά τι ήταν η πατρίδα για τον Κώστα Κρυστάλλη; Τι είναι η πατρίδα για όλους εμάς απέναντι της; Είναι η ιστορία; Τα ήθη και έθιμα; Η υποχρέωση απέναντι της ή η ευθύνη για τις επόμενες γενιές;

Ο θάνατος, η ξενιτιά, η μοναξιά, η μνήμη είναι το κέντρο του βιβλίου. Και από εκεί αρχίζει το όμορφο ταξίδι στη λογοτεχνία. Μια λογοτεχνία που τον Κώστα Κρυστάλλη του έκαψε τα σωθικά. Που ρουφούσε τις λέξεις ως καρπούς μέχρι τη τελευταία σταγόνα. Φτάνει αλήθεια η λογική, η γνώση, της τεχνικής στη δημιουργία; Όπως ορθά ρωτά μέσα στο βιβλίο; Όχι δεν φτάνει. Θέλει να νιώσει τον συγκλονισμό του. Αν δεν συγκλονίζονται τα σωθικά πώς μπορείς να γράψεις;

Γράφει στη σελίδα 184: «Πού να αντέξουν τη δική μου παρουσία. ……Είχαν συνηθίσει στα μουντά χρώματα κι όταν η δική μου Ποίηση έφερε το χρώμα της φύσης τρόμαξαν. Ταράχτηκαν γιατί ήρθαν αντιμέτωποι μ’ ένα κόσμο που δεν τον ήξεραν. Αυτοί έγραφαν ποιήματα των πόλεων και των σπουδαστηρίων. Ήταν ποιήματα γραμμένα στα σαλόνια για να διαβαστούν στα σαλόνια»

Δεν ήθελα να μπω στην υπόθεση του έργου. Αυτό το ταξίδι είναι μοναχικό του κάθε αναγνώστη. Τσάκισα πολλές σελίδες που ήθελα να αναφέρω στη πρόταση μου για να διαβάσετε τούτο το βιβλίο. Μα δεν χωρά όλος ο πλούτος που αντάμωσα. Το πώς ένιωθε τη λογοτεχνία ο Κώστας Κρυστάλλης. Το πάθος και οι λέξεις. Οι λέξεις όπως αδολεσχία, ακουρμάω, αλτάνες, αμάλαγος, ανεμόλοχο, ασπρογαλάζω, βάτρα, λαρώνω, ρονιά, χάκι είναι λιγοστές από όσες αντάμωσα και είναι ενδεικτικές. Πολύ σπάνια τις ανταμώνουμε σε λογοτεχνικά βιβλία. Ένιωσα πόσο φτωχοί είμαστε στο λεξιλόγιο μας οι Νεοέλληνες. Πόσο δεν παιδεύουμε τις λέξεις. Ο Ευάγγελος Αυδίκος μέσα στο βιβλίο του συναντά τον Βαλαωρίτη, τον Βιζυηνό, τον Γκάτσο, τον Γκανά Μιχάλη, τον έτερο Ηπειρώτη ποιητή που του αφιερώνει το βιβλίο παίρνοντας ψήγματα της γραφής τους. Με δίδαξε πολλά. Ο Κώστας Κρυστάλλης ήταν ένας δάσκαλος για όλους εμάς τους νέους που λέμε πώς είμαστε λογοτέχνες.

Καλοτάξιδο να είναι και προκαλώ τους φίλους αναγνώστες να διεισδύσουν σε κάθε του λέξη. Είναι πραγματικά ένα στολίδι στη σημερινή λογοτεχνία. Οι εικόνες και οι λέξεις θα σας ταξιδέψουν και θα σας συστήσουν από την αρχή τον Κώστα Κρυστάλλη που αγνοούσαμε ή γυρίσαμε πλάτη στο παρελθόν της λογοτεχνίας μας..