Καταπληκτικό βιβλίο!!!

«Μαζί με τα όπλα και τα άρματα, πρέπει να προσέξουμε και τα γράμματα, να μην τα αμελήσουμε. Οποιονδήποτε σπόρο κι αν φυτέψουμε, δε θα καρπίσει αν το χωράφι είναι χέρσο, γεμάτο πέτρα. Κι ο σπόρος της ελευθερίας, που θέλουμε να βλαστήσει σε τούτο τον ευλογημένο και πονεμένο τόπο, μόνο με την παιδεία μπορεί να καρπίσει, μόνο αυτή μπορεί να κάμει το χώμα γόνιμο…»

Κατά τα πρώτα βήματα της βουλγαρικής δράσης στη Μακεδονία μόνο η Εκκλησία και το Σχολείο παρέμειναν ως πόλοι συσπείρωσης και τόνωσης του Ελληνισμού. Για αυτό και υπήρξαν οι πρώτοι στόχοι της σλαβικής προπαγάνδας και του βουλγαρικού κομιτάτου. Οι διώξεις και οι σφαγές δασκάλων αλλά και οι πυρπολήσεις των σχολείων ήταν ανελέητες και οι Βούλγαροι πάσχιζαν να αποκόψουν τους Έλληνες από τα γράμματα προκειμένου να σλαβοποιήσουν ολόκληρη τη Μακεδονία. Οι απειλές των κομιτατζήδων αφορούσαν, όχι μόνο τους φορείς των γραμμάτων, αλλά και οποιονδήποτε βοηθούσε στον αγώνα. Τα γράμματα, λοιπόν, ήταν ένα ισχυρό όπλο στα χέρια των Ελλήνων που ήθελαν να τονώσουν το αίσθημα της φιλοπατρίας στα άγουρα βλαστάρια της.

Η Ελλάδα στην αρχή παρέμενε αμέτοχη γιατί ήταν ανοργάνωτη στρατιωτικά και φοβόταν πόλεμο εναντίον της από την Τουρκία. Οι πρώτες εκδηλώσεις ενεργού άμυνας άρχισαν από το 1902, στην περιοχή της Καστοριάς, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη. Ένα ιστορικό πρόσωπο που συναντάμε και στα τρία βιβλία του Θοδωρή Παπαθεοδώρου για τον Μακεδονικό Αγώνα. Στα «Συναξάρια της μικρής Πατρίδας» η εξιστόρηση των γεγονότων συνεχίζεται από εκεί που σταμάτησε στο προηγούμενο βιβλίο θέλοντας ο συγγραφέας να μας κάνει εκείνη τη σύνδεση που χρειάζεται για τη συνέχεια. Ξεκινώντας από τον Δεκέμβριο του 1904 θα καλύψει την περίοδο του ένοπλου αγώνα των Ελληνικών ανταρτικών σωμάτων εναντίον των Βούλγαρων Κομιτατζήδων στην τρουρκοκρατούμενη Μακεδονία.

Και στα τρία βιβλία του Θοδωρή Παπαθεοδώρου τα ηνία της αφήγησης κρατούν δύο γυναίκες. Η Αρετή, κόρη του τραπεζίτη Δημήτρη Λάσκαρη, και εξαδέλφη του Ίωνα Δραγούμη, που υπηρέτησε στον αγώνα ως δασκάλα, πρώτα στο πολύπαθο Ράκοβο και αργότερα στο Βογατσικό και στο Ρουμλούκι Ημαθίας συμβάλλοντας ιδιαίτερα στην τόνωση του Ελληνισμού. Η Φωτεινή, από την Ανατολική Ρωμυλία, που αναγκάστηκε με τον γιατρό πατέρα της να εγκατασταθούν στη Θεσσαλονίκη μετά τους διωγμούς των Βουλγάρων και εργάζεται ως νοσοκόμα περιθάλποντας πληγωμένους αγωνιστές αλλά και μεταφέροντας πολύτιμες πληροφορίες στις ηρωικές μορφές που εμφανίζονται και στα τρία βιβλία. Και φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν και από τα «Συναξάρια της μικρής Πατρίδας». Ο Τέλλος Άγρας, οι καπεταναίοι Ρούβας, Κώττας, Γκόνος, Κάλλας, Γαρέφης, Μητρούσης είναι λίγοι από τους αξιωματικούς και τους οπλαρχηγούς που πότισαν με το αίμα τους τα Μακεδονικά χώματα.

Σε αυτό το τρίτο βιβλίο είναι αρκετά δύσκολο να μιλήσει κανείς για το ξετύλιγμα του κουβαριού της αφήγησης χωρίς να δώσει στοιχεία από τα «Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας» που καταλήγουν σε ιδιαίτερα κρίσιμα σημεία για τις δύο γυναίκες, οι οποίες βρίσκονται σε μεγάλα αδιέξοδα μονοπάτια κρίσιμων αποφάσεων που θα καθορίσουν το μέλλον τους. Τα πρόσωπα όμως που τις περιτριγυρίζουν θα είναι παρόντα και εδώ αφήνοντας το δικό τους σημάδι στις καρδιές και στις ψυχές τους. Η μικρή Βάσιλκα, ο Μήλιος και η Ανθή. Τα λιανοκέρια της Ελλάδας που πέρασαν δια πυρός και σιδήρου χάνοντας τα πάντα αλλά κρατώντας άσβεστη την ελπίδα στα στήθια τους ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές. Ο Μάνος, ο Λευτέρης, ο Κοσμάς θα γίνουν τα στηρίγματα των δύο γυναικών εκείνες τις ώρες που θεωρούσαν ότι όλα έχουν χαθεί. Για εκείνες τις δυναμικές γυναίκες που δεν φοβούνται τον εχθρό και ορθώνουν το ανάστημα τους ταγμένες στον αντρειωμένο αγώνα για το γένος και την ελευθερία.

Η Αρετή θα φέρνει πάντα στο μυαλό της τη μικρούλα της Βάσιλκα που έχασε τα ίχνη της και θα την αναζητά παντού. Που θα της φανεί σαν ψέματα η ισιάδα του κάμπου όταν θα φτάσει στο Ρουμλούκι και στο Βάλτο των Γενιτσών. Σε εκείνον τον άξενο τόπο που είχαν βρει ταιριαστό καταφύγιο οι κομιτατζήδες αλλά και αρκετοί Έλληνες οπλαρχηγοί που πάλευαν να πάρουν τις απροσπέλαστες και στεγανές τους καλύβες. Κομβικό σημείο ο Βάλτος των Γενιτσών που είναι μοιρασμένος στα δύο με τους κομιτατζήδες να ελέγχουν το δυτικό του κομμάτι και τους Έλληνες το ανατολικό προς το Ζερβοχώρι. Ένα σημείο που τα σώματα των Παπατζανετέα, των Πραντούνα και του Υπολοχαγού Τέλλου Άγρα θα καταφέρουν να επιβληθούν με σκληρούς αγώνες επηρεάζοντας τον αγώνα στις γύρω περιοχές. Η Φωτεινή, από την άλλη, ενσαρκώνει όλες εκείνες τις γυναίκες που συνέβαλαν στον αγώνα και τον στήριξαν με κίνδυνο της ζωής τους. Εκείνες που περιέθαλπαν τους Μακεδονομάχους σε μυστικά νοσοκομεία, που εφοδίαζαν με τρόφιμα τα Ελληνικά Σώματα, που μετέφεραν κώδικες και πυρομαχικά κρυμμένα στα μεσοφόρια τους, που συνέδραμαν με πληροφορίες στα Ελληνικά Προξενεία. Είναι εκείνη που θα καταλήξει να σκοτώσει τον άντρα που αγάπησε με όλη της την ψυχή.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη δασκάλα Αικατερίνη Χατζηγεωργίου, την οποία συναντήσαμε για λίγο και στα «Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας», εκείνο το κορίτσι το οποίο θυσίασε τη ζωή του μόλις στα είκοσι της χρόνια αφού είχε μπει στο μάτι του βουλγαρικού κομιτάτου. Όπως και πόσες άλλες δασκάλες που βρήκαν τραγικό τέλος για την αγάπη που έτρεφαν για την Ελλάδα και για το ότι κρατούσαν ζωντανή τη φλόγα της ελπίδας για λευτεριά στα σκλαβωμένα εδάφη της Μακεδονίας. Γυναίκες, όπως η Αικατερίνη και η Αρετή, που διδάσκουν την ιστορία αυτής της χιλιοβασανισμένης, μα πάντα Ελληνικής γης, που τόσοι και τόσοι βάρβαροι προσπάθησαν να αφελληνίσουν αλλά δεν τα κατάφεραν. Γυναίκες που τις παρενοχλούσαν συνεχώς, τις απειλούσαν, που οι κομιτατζήδες τους περιέγραφαν τι θα τους κάνουν όταν θα έπεφταν στα χέρια τους. Οι ατρόμητες ψυχές τους όμως δεν τους φοβούνταν.

Πόσα είναι αυτά που γνωρίζουμε τελικά για τον Μακεδονικό Αγώνα; Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου επιλέγει να γράψει για τον τόσο σπουδαίο αγώνα της Ελλάδας θέλοντας να αφήσει παρακαταθήκη στις νέες γενιές ένα σημαντικό έργο. Πέρα από το βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα «Τα μυστικά του Βάλτου» δεν υπάρχει άλλη αξιοσημείωτη αναφορά στον Μακεδονικό Αγώνα. Μέσα από παρατηρήσεις, συζητήσεις, μαρτυρίες και με γνώση του περιβάλλοντος αλλά και της ατμόσφαιρας που απορρέει καταφέρνει να περιγράψει άψογα τους χώρους και τα γεγονότα.

Ο συγγραφέας πατάει πάνω στην ατομική και συλλογική μας μνήμη εγείροντας τα συναισθήματα φιλοπατρίας αλλά και την ουσιαστική τους σημασία μέσα στην ψυχή του καθενός που κουβαλά στα γονίδια του αυτό το βαρύ ιστορικό φορτίο. Με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για όλες τις Ελληνίδες και τους Έλληνες που με τις πράξεις τους και χωρίς κανένα συμφέρον και όφελος υπηρέτησαν ιδανικά και αξίες θυσιάζοντας τα πάντα. Για να μην ξεχάσουμε τούτη τη γη, που ανάπαψε μαρτύρων και ηρώων αίμα. Για να μη σβηστούν από τον νου και την καρδιά μας οι τόσες θυσίες, οι τόσες ψυχές. Για να μη λησμονηθεί ούτε μια. Γιατί ο μόνος τάφος των νεκρών είναι οι καρδιές των ζωντανών…