Ο αστυνομικός διευθυντής του Βερολίνου Νόρμπερτ Γουόκερ αναλαμβάνει την υπόθεση βιασμού και απόπειρας δολοφονίας μιας Ελληνίδας φοιτήτριας, η οποία βρίσκεται πλέον σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση κι έτσι ο Νόρμπερτ καταφεύγει στη βοήθεια του ψυχιάτρου Χανς Έμπερχαρντ, παλιού του φίλου με τον οποίο κάποτε οι δρόμοι τους χώρισαν. Ποια είναι η Εύα Στεργίου και ποιος της επιτέθηκε; Ποιος είναι στην πραγματικότητα ο Χανς και τι ανακάλυψε που να τον έκανε ν’ απομακρυνθεί από τον φίλο του και να κλειστεί στον εαυτό του; Τι σημαίνει η φράση «Σαν σύννεφο καμωμένο από στάχτη» και ποιος πρωτόπαιξε αυτήν τη μελωδία; Πώς συνδέονται όλα αυτά με τις αιματηρές ζωές της Ροζαλίας Σεφεριάδη και του Ανατόλ Κοβάλσκι των δύο προηγούμενων βιβλίων της τριλογίας; Πώς και γιατί εμφανίζεται ξανά στο προσκήνιο ο Καρλ Σβάιτς που γνωρίσαμε στους «Ανθρώπους από στάχτη» αλλά και στο «Άγαλμα στη σοφίτα»; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται στο τελευταίο βιβλίο της δυνατής τριλογίας της Πασχαλίας Τραυλού.

Είμαστε στο 1998, αρκετά χρόνια μετά τα συγκλονιστικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στα πρώτα δύο βιβλία της σειράς, τα απόνερα όμως των πράξεων είναι ακόμη εδώ και ταράζουν σκέψεις και νοοτροπίες. Φριχτά μυστικά, αβάσταχτες αποκαλύψεις, κρίκοι που ενώνονται, ένας κατά συρροή δολοφόνος που κρύβεται πίσω από τον εξαγνισμό του νεοναζισμού και ένας αστυνομικός που διαπιστώνει πως η υπόθεση πάει πολύ βαθιά και πολύ πίσω είναι μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του δυνατού αυτού μυθιστορήματος. Η αστυνομική χροιά δίνει την αφορμή για έρευνα, ανακρίσεις και μελέτη από έναν άνθρωπο ιδιαίτερο, πιστό στο καθήκον αλλά και ταυτόχρονα αρνητή της γραφειοκρατίας. Η φιλία του με τον Έμπερχαρντ είναι το εφαλτήριο για μια σειρά από γεγονότα που με ταξίδεψαν πίσω στα σκοτεινά χρόνια της δεκαετίας του 1940 και που ξανάφεραν στο φως τις ανθρώπινες κτηνωδίες στο όνομα της ευγονικής.

Δυνατός και αξέχαστος είναι ο τρόπος που συνέδεσε η συγγραφέας τα πρόσωπα του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, αφού πρώτα έριξε διάφορες στάχτες αμφιβολίας ως προς τους πραγματικούς δεσμούς τους. Ένα διαρκές πινγκ-πονγκ πραγματικών ταυτοτήτων που οδήγησε σε σοκαριστικές αλήθειες, η ανάγκη για συγχώρεση και για την απαραίτητη αναγνωστική «κάθαρση» και λύτρωση πρωτοστατούν στον χορό αυτής της σύγχρονης τραγωδίας. Αλήθειες που έπρεπε να μείνουν στο φως, μυστικά που ανατριχιάζουν και το ηθικό δίλημμα αν πρέπει να ειπωθεί όλη η αλήθεια ή καθόλου με ταλάνισαν από την αρχή ως το τέλος και με γέμισαν αμφιβολίες, φόβο και ένταση. Αγάπη και συγχώρεση αντιπαραβάλλονται στο κακό και το μίσος και ίσως κάποια στιγμή καταφέρουν να κερδίσουν αυτόν τον διηνεκή πόλεμο. «Κανένας πόλεμος δεν τελειώνει μόνο όταν παύουν τα πυρά μεταξύ εχθρών. Οι χειρότεροι πόλεμοι είναι εκείνοι που ξεσπούν στη σιωπή. Εκείνοι που έχουν την κάλυψη και τη συνενοχή της ειρήνης» (σελ. 449).

Στο βιβλίο υπάρχει, αρχικά τουλάχιστον, ένας σχετικά απαλός κυματισμός μέχρι να παρατεθούν πλήρως όλες οι λεπτομέρειες που θα απαρτίσουν το σύμπαν της αφήγησης και θα συνδεθούν με το ματωμένο χτες. Τα προϋπάρχοντα ερωτηματικά συντροφεύουν καινούργια που ξεφυτρώνουν στην πορεία της αφήγησης, χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να έρθει το τέλος για να δοθεί η τελική λύση. Ποιος είναι ο μυστηριώδης Ενίλ Λόις, ασθενής με αμνησία, και πώς θα καταφέρει ο Χανς να του επαναφέρει τη μνήμη; Πόση ντροπή κουβαλάει ο χαρακτηρισμός «παιδί της Βέρμαχτ» όταν κάποιος γεννιέται από μάνα Ελληνίδα και πατέρα Γερμανό; Ποιες τραγικές συνέπειες από τη «φυλετική κάθαρση» που πρόταξε ο Αδόλφος Χίτλερ βιώνουν σήμερα κάποιοι, ειδικά αν σκεφτεί κανείς πως, εκτός από τις δολοφονίες των Εβραίων, των αναπήρων, των ομοφυλόφιλων κλπ. («κάθαρση») υπήρξε και «φυλετική αναβάθμιση», κατασκευάζοντας έτσι ανθρώπους με κατάφωρη παραβίαση της φύσης τους; «Τα Εβραιόπουλα είναι τα χάμστερ πάνω στα οποία δοκιμάζονται όλες οι μέθοδοι της ευγονικής και της φυλετικής αναβάθμισης» (σελ. 369). Τι σχέση έχει ένα παιδί που πέθανε το 1943 με έναν άνθρωπο από στάχτη που βασανίζεται από εφιάλτες και άγνωστες γλώσσες; Γιατί μεγάλωσε με ξένες αναμνήσεις, φιλοξενούμενος στην ίδια του τη ζωή; Τι μυστικά υπάρχουν στην καταγωγή του και γιατί δείχνει να έχει υψηλότερο δείκτη ευφυίας από τους συνομηλίκους του;

Κάποιες αποκαλύψεις γίνονται, κάποια μυστικά βγαίνουν στο φως κι έτσι η ένταση και η αγωνία αυξάνονται από σελίδα σε σελίδα μέχρι να διαπιστώσω πού οδηγεί όλη αυτή η κούρσα και πώς θα κλείσουν οι ανοιχτοί λογαριασμοί με το χτες. Τα πρόσωπα είναι άψογα συγχρονισμένα, ο δεσμός με το παρελθόν είναι άρρηκτος ακόμη και στις πιο μικρές του λεπτομέρειες ενώ η κεντρική ιδέα δεν επαναπαύεται στον «μύθο» των δύο προηγούμενων βιβλίων αλλά ανεβάζει ακόμη περισσότερο τον πήχη με ενδιαφέρουσες οπτικές γωνίες και αρμονικό συγκερασμό των επιμέρους σημείων της υπόθεσης εν όλω, ενώ ταυτόχρονα θέλει να δείξει τις σημερινές συνθήκες του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Ναι, υπάρχει στη σύγχρονη κοινωνία το αβγό του φιδιού, που έχει σπάσει εδώ και πολύ καιρό και τα αποτελέσματα της επώασης κυκλοφορούν ανενόχλητα, επηρεάζοντας και δημιουργώντας νέες τάξεις πραγμάτων, μιας και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στο προσφυγικό και το μεταναστευτικό που έχουν αυξηθεί ως προβλήματα ενώ οι διαφυλετικές επαφές έχουν ενταθεί.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως το παρελθόν πρέπει να λησμονηθεί ούτε να εκμεταλλεύονται κάποιοι ψυχοπαθείς αυτήν την ιδεολογία για να ξεδίνουν τα προσωπικά τους ένστικτα. Η στάση της συγγραφέως είναι επαμφοτερίζουσα: «Απόψε θα διαπιστώσεις πόσο ύπουλη παγίδα είναι κάποιες φορές η αλήθεια. Πόσο πιο φιλικές στους ανθρώπους είναι η άγνοια και η λησμονιά» (σελ. 214). Ενώ η ιδέα του ρατσισμού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έχει συνδυαστεί με την αντισημιτική ιδεολογία, στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα προβάλλεται στην ολότητά της, όπως εκδηλώνεται και βιώνεται στις μικρές καθημερινές ανθρώπινες σχέσεις παράλληλα με την πολιτική διάστασή του. «Η απελπισία και ο πόνος… αποτελούν τις ακράδαντες αποδείξεις της ισότητας των ανθρώπων» (σελ. 398).

Οι «Άγγελοι από στάχτη» κλείνει με συγκίνηση και με σωστή ενορχήστρωση τη σκληρή, δύσκολη, πανειρηνική και ανθρώπινη ιστορία που άπλωσε η Πασχαλία Τραυλού σε τρία μυθιστορήματα. Μια παλιά τραγωδία, ένα αμείλικτο μυστικό και μια συγκλονιστική αλήθεια αναδεικνύουν το μέγεθος και τις προεκτάσεις των εγκλημάτων του Χίτλερ και της ιδεολογίας του ναζισμού που εκφύει ασταμάτητα νέα πλοκάμια και προκαλεί τερατογενέσεις και στρεβλώσεις ιδεών. Ταξίδεψα, πόνεσα, δάκρυσα, ανακουφίστηκα χάρη σε αυτό το σκληρό και αποδοτικό ταξίδι.

ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ Λίτσα Κοντογιάννη

Η συγγραφέας με την απίστευτη γραφή της κλείνει με αυτό της το βιβλίο την τριλογία, ή καλύτερα την Ελεγεία της Στάχτης. Δυστυχώς το συναρπαστικό ταξίδι τελειώνει εδώ.

Αυτή τη φορά ξεκινά χρονικά ανάποδα, από τη σημερινή εποχή, γύρω στο 1998 και τοποθετείται χωρικά στο Βερολίνο. Πέρα από το ολοκαύτωμα, τη ναζιστική παράνοια και τις συνέπειες αυτών των φαινομένων, προστίθεται και το αστυνομικό στοιχείο. Οι ζωές των ηρώων είναι κουβάρια μπερδεμένα που ξετυλίγονται σιγά σιγά προς τα πίσω, μπλέκονται τα νήματα στη πορεία και προχωράνε σταδιακά με την εκάστοτε άκρη να καταλήγει στη αρχή της ιστορίας, στο παρελθόν, στο 1945, στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου εφαρμόζονταν τα προγράμματα ευγονίας ή Πηγής Ζωής, τα επονομαζόμενα Lebensborn, πιο γνωστά ως γενετικά πειράματα. Κάτι που συνέβη πραγματικά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης σε Dahau, Ravensbrik, Auschwitz από τα επιτελεία του Μένγκελε, του Φόρστερ, κι άλλων επίορκων γιατρών του Ναζισμού.

Ιστορικά στοιχεία και μυθοπλασία ζυμώνονται μαζί και το αποτέλεσμα είναι αριστοτεχνικό.

Αναπόφευκτα εμφανίζονται νέοι ήρωες στο προσκήνιο, κάποιοι εγκληματικοί, κάποιοι καταραμένοι, οι οποίοι είναι άρρηκτα δεμένοι με την αφήγηση του παρελθόντος.

Όλοι οι χαρακτήρες είναι απόλυτα ανθρώπινοι, με τις σκοτεινές και φωτεινές τους πλευρές, τις αδυναμίες τους και τα δυνατά τους σημεία, όπως άλλωστε είμαστε όλοι μας πλασμένοι.

Αυτό το βιβλίο αν και διαφέρει αφηγηματικά από τα δύο προηγούμενα, έχει πολύ μυστήριο και παραμένει βασικά δυστοπικό, αλλά επί της ουσίας καταφέρνει να μας αφυπνίσει όσον αφορά με τη μεγάλη πιθανότητα κάποιοι να εξωθούνται με πράξεις τους στα άκρα, με το φόβο ύπαρξης του «διαφορετικού». Καταγράφει κοινωνικές παθογένειες όπως είναι οι προκαταλήψεις, ο ρατσισμός και ο φανατισμός. Γιατί ο κίνδυνος του Ναζισμού δεν εξαλείφθηκε ουσιαστικά ποτέ, είναι υπαρκτός. Το τέκνο του ο Νεοναζισμός είναι πλέον μια πραγματικότητα την οποία ζούμε καθημερινά.