Βρισκόμαστε στα 1955 στην Αλβανία του Ενβέρ Χότζα. Κάτω από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν, πέντε νέοι Βορειοηπειρώτες επιχειρούν να δραπετεύσουν στην Ελλάδα. Όμως μόνο ο Οδυσσέας Ντάικο θα τα καταφέρει και θα συνεχίσει την πορεία του για την Αμερική. Εκεί η ζωή του χαμογελά και κάνει οικογένεια και μεγάλη περιουσία. Η σκέψη του όμως είναι στους δικούς του ανθρώπους που έμειναν πίσω. Όταν το 1989 έπεσε το τείχος του Βερολίνου, ακολούθησε και η κατάρρευση του κομουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία, οπότε ανοίξανε τα σύνορα. Ο Οδυσσέας θα ταξιδέψει για την πατρίδα του με την αγωνία για την τύχη των δικών του. Μετά από τριάντα τέσσερα χρόνια θα συναντηθεί με αγαπημένα του πρόσωπα και θα επηρεαστεί η πορεία της ζωής του. Ένα καταπληκτικό μυθιστόρημα που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα για τα δεινά της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία του Ενβέρ Χότζα.

Ο συγγραφέας Θοδωρής Δεύτος συνεχίζοντας το οδοιπορικό, που αφορά πολύπαθα κομμάτια του Ελληνισμού, αυτή την φορά καταπιάνεται με την περίπτωση της Βορείου Ηπείρου. Και είναι εξαιρετική η επιλογή του, αν αναλογιστεί κανείς πόσο λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον Ελληνισμό της περιοχής αυτής, που απελευθερώθηκε τρεις φορές, αλλά ποτέ δεν ευλογήθηκε να ενωθεί με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Στο ξεκίνημα του βιβλίου συναντάμε τον κεντρικό ήρωα Οδυσσέα Ντάικο να φτάνει ασθμαίνοντας στο αεροδρόμιο Τζων Κένεντι της Νέας Υόρκης. Γεμάτος πόθο, αγωνία και συσσωρευμένα ανάμικτα, συναισθήματα είναι έτοιμος για το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Για το ταξίδι που θα τον οδηγήσει στην μέχρι πρότινος απαγορευμένη συνοριακή γραμμή που πριν τριάντα πέντε χρόνια χώρισε τα όνειρα του και τις ελπίδες του στα δυό εγκλωβίζοντας τον σε μια πορεία επιτυχίας μεν, αλλά στερημένη και αποκομμένη από τον τόπο που τον γέννησε και τους δικούς του ανθρώπους, Το τείχος του Βερολίνου έχει πέσει και τα κλεισμένα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας έχουν επιτέλους ανοίξει. Μαζί τους ανοίγει μια νέα σελίδα στην ζωή του που θα τον φέρει μπροστά σε σημαντικές αποκαλύψεις και αναπάντεχες ανατροπές.

Η πορεία της επιστροφής του Οδυσσέα Ντάικου, συγκλονιστική. Ξυπνάει μέσα από τις αναμνήσεις του, τα μαραζωμένα και καταπιεσμένα ένστικτα της ψυχής. Τα αισθήματα της νοσταλγίας και μιας όψιμης αδικίας και αγανάκτησης για τις συνθήκες που χώρισαν και απομόνωσαν ανθρώπους. Που περιόρισαν την σκέψη και καταπάτησαν κάθε ίχνος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η εσωτερική βουβή επανάσταση του ήρωα δίνει την θέση της στον ξέφρενο ενθουσιασμό για την αντάμωση του με τα αδέρφια του, τους φίλους του, την πατρίδα του. Με απλές και λιτές περιγραφές που σε τραβάνε κατευθείαν στον ψυχισμό του ήρωα. Αισθάνεσαι το κενό του ακόμα και στις στιγμές της ευτυχίας του. Το καρφί που μπήγεται στην ψυχή του όταν για τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια δεν έχει το παραμικρό νέο για την οικογένεια του. Νιώθεις την λάβα των συναισθημάτων που ξεχύνονται μέσα του, όταν τελικά σιγά σιγά έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν και συναντά κάποιους από αυτούς που άφησε πίσω. Η αγωνία στην φωνή του, η αδημονία στα μάτια του, οι τύψεις στην ψυχή του σε γεμίζουν με μια πηγαία συγκίνηση που δεν μπορείς να την προσπεράσεις. Καθώς και ο ίδιος, αναμετράτε ψυχολογικά με τις στιγμές που έμειναν ερμητικά κλεισμένες σε μια χώρα με κλειστά σύνορα και κλειστά μάτια υπό το καθεστώς ενός δυνάστη τυράννου του Ενβερ Χότζα.

Η επανένωση μας φέρνει μπροστά στις συνταρακτικές εικόνες χωρισμού και απομόνωσης που έζησε ο Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου, όλα αυτά τα χρόνια. Μας οδηγεί σε μια στυγνή πραγματικότητα που αγνοούσαμε παντελώς. Ο χρόνος μας γυρίζει πίσω, τότε που: Η επικράτηση του Ενβέρ Χότζα στην Αλβανία με τον Κομουνισμό, καταλύει κάθε ελευθερία. Ελέγχει κάθε κίνηση και θεωρητικά κάθε συνείδηση. Η Ελληνική μειονότητα ζει με τον φόβο της φυλακής και της εξορίας. Όποιος αντιδράσει ή όποιος στοχοποιηθεί για τον οποιοδήποτε λόγο, φοράει την ταμπέλα του Εχθρού του λαού και ζεί με την οικογένεια του σαν "θιγμένος ". Η Κολεκτιβοποίηση, η απαγόρευση του δικαιώματος του θρησκεύεσαι, οι προβοκάτσιες, οι ρουφιανιές, τα στημένα σκηνικά ενοχοποίησης. Ο ψυχολογικός πόλεμος.

Ένα σκηνικό βίας και εξαναγκασμού εντός της χώρας. Προς τα έξω η εικόνα που προπαγανδίζει το καθεστώς μιλά για Μυθικούς Παραδείσους. Εκτός κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν ενδιαφέρεται. Οι λέξεις παίρνουν ειρωνική υπόσταση για να περιγράψουν την δεδομένη κατάσταση ή να γελοιοποιήσουν την υποκρισία της πολιτικής και της διπλωματίας, όταν όλοι οι διεθνείς κανονισμοί παραβιάζονται.

Μέσα σε αυτό το καθεστώς του φόβου η μόνη λύση και η μόνη προσδοκία για τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου είναι το πέρασμα στην Ελλάδα. Η διαφυγή προς την ελευθερία. Μια ελευθερία που χωρίζεται από ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα. Το πέρασμα αντίκρυ συνώνυμο της ελευθερίας, αλλά και συνώνυμο του αποχωρισμού από τα αγαπημένα πρόσωπα, Συνυφασμένο με τον κίνδυνο, αλλά μοναδικό εναλλακτικό βήμα προς την ζωή και την αξιοπρέπεια. Όταν ο Οδυσσέας Ντάικος το 1955 θα καταφέρει να περάσει απέναντι στην Ελεύθερη Ελλάδα θα αφήσει πίσω του, την τραγικότητα των στιγμών και των ανθρώπων που έμειναν πίσω ή δεν κατάφεραν να πετύχουν στο δικό τους εγχείρημα για ελευθερία. Θα αφήσει πίσω του τον μεγάλο του έρωτα την Όλγα, που θα χαθεί δραματικά. Τον αδερφό του Ανέστη που δεν θα σταθεί τυχερός και θα τον δέσει ενοχικά για πολλά πολλά χρόνια.

Και είναι αυτός ο τρόπος που ο ρεαλισμός των γεγονότων χαράζει βαθιά την ψυχή του αναγνώστη. Μέσα στα παράξενα και τραγικά γεγονότα η Ψυχοσύνθεση λυγίζει. Γιατί όλα αυτά τα χρόνια ο Οδυσσέας Ντάικος δεν ήταν απλά απομονωμένος από την ροή των γεγονότων της πατρίδας του και των αγαπημένων του προσώπων. Ήταν απομονωμένος από τον ίδιο του τον εαυτό χαμένος στις έντονα ενοχικές τύψεις που λειτουργούσαν μέσα του σαν ερινύες.

Το βράδυ της απόδρασης τον στιγμάτισε για πάντα. Τριάντα πέντε χρόνια μετά η άγνοια του και ο συγκλονιστικός απολογισμός των όσων μεσολάβησαν έρχεται να βάλει στην σωστή τους θέση τα χαμένα κομμάτια, λυτρώνοντας τις ενοχές και δίνοντας πίσω τις χαμένες ευκαιρίες έστω και ετεροχρονισμένα. Έστω και με μια άλλη μορφή εξιλέωσης της μοίρας.

Οι συναντήσεις με τους ανθρώπους που αλληλοστερήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια αποδίδει όλο εκείνο το σκηνικό της βίας και της καταπίεσης, μέσα από την κάθε ξεχωριστή ιστορία που αρχίζει σαν αφήγηση και καταλήγει σε έναν χείμαρρο ηχηρών αποκαλύψεων και σημαντικών παραδοχών. Μπορείς να διαβάσεις μέσα από τα βιώματα και τις σκέψεις των ηρώων το πως επιδρούν μέσα τους οι αναμνήσεις, αλλά και η αποδοχή των στιγμών που έζησαν. Έμαθαν να ζουν με αυτές τις στιγμές προσπαθώντας πια να ξορκίσουν τους εφιάλτες τους και να χαρούν τις νέες ελπιδοφόρες στιγμές τους ενωμένοι πια με τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Με έναν εξαιρετικό τρόπο φανερώνεται η σκληροτράχηλη πάστα των Βορειοηπειρωτών, που υποφέρουν στωικά και υπερήφανα, τα πάνδεινα μαρτύρια. Αντέχουν και παλεύουν. Γιατί σημασία δεν έχει τι πέρασαν, αλλά τι άντεξαν. Ζωντανοί χωρισμοί, αδικία και πολιτική σκοπιμότητα. Άνθρωποι μπλεγμένοι στα γρανάζια μιας απάνθρωπης μηχανής που συνθλίβει κάθε ατομική ελευθερία και κάθε ανθρώπινη υπόσταση. Ο συγγραφέας επιλέγει να ακολουθήσει τα βήματα των πρωταγωνιστών ξεχωριστά. Έτσι παρακολουθούμε τις αφηγήσεις τους εναλλάξ με σκοπό να αναδειχθούν τα διαφορετικά σημάδια που άφησαν στην ψυχή όλων τα βασανιστήρια και οι εξευτελισμοί. Άλλοι λυγίζουν και σπάνε. Αλλάζουν όμως απλά την στάση τους απέναντι στα γεγονότα. Άλλοι ορθώνουν πεισματικά το ανάστημα τους και αντιστέκονται. Το πατριωτικό καθήκον και οι πατροπαράδοτες αρχές δοκιμάζονται. Η λογική προσποιείται απέναντι στο συναίσθημα. Προκειμένου να αντισταθεί υπόγεια και σθεναρά απέναντι στο προκλητικό καθεστώς που δεν σταματά να στήνει εικονικές εκτελέσεις και ψευδεπίγραφες κατηγορίες για να κλείνει στην φυλακή τους φανερούς ή κατασκευασμένους αντιφρονούντες.

Μέσα στο βιβλίο παρουσιάζονται εξαιρετικά πολλά αληθινά γεγονότα που έλαβαν χώρα στα πέτρινα χρόνια του εγκλεισμού και της απομόνωσης στην Αλβανία του Ενβερ Χότζα. Θα αναφέρω ενδεικτικά την συγκλονιστική ιστορία του χωριού Κοσσοβίτσα, που χωρίστηκε στα δύο απο την συνοριακή γραμμή. Μια γραμμή που χώρισε όχι μόνο την γη, αλλά χώρισε οικογένειες, χώρισε ψυχές, χώρισε τον πολιτισμό και την εξέλιξη.Οι περιγραφές της ζωής στις απάνθρωπες φυλακές της Αλβανίας. Τα καταναγκαστικά έργα στις γαλαρίες μέσα σε σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες. Οι εξεγέρσεις που πνίγονται, αλλά ξυπνούν την ελπίδα. Έχουμε μια δυνατή αναφορά μέσα στο βιβλίο, για την εξέγερση των κρατουμένων στις φυλακές του Σπάτς το 1973. Αλλά κυρίως έχουμε μέσα απο τις ζωές των πρωταγωνιστών μια δυνατή κραυγή για την αδικία και την εγκατάλειψη που έχει υποστεί η μειονότητα των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου. Γιατί οι Βορειοηπειρώτες κατάφερναν πάντα να κερδίσουν με αγώνες και αίμα στα πεδία των μαχών την ελευθερία τους. Και να παραχωρούν πάντα αυτούς τους αγώνες, σαν αντάλλαγμα για άλλες συμφωνίες ή για άλλα κομμάτια της ίδιας της πατρίδας, Θύματα ωμών εκβιασμών στον βωμό μιας αισχρής διπλωματίας που όριζαν και ορίζουν το μέλλον των λαών.

Η συγκίνηση, οι ανατροπές, η άγνοια. Το μεγαλείο των στιγμών. Τα βασανιστήρια. Ο ψυχολογικός πόλεμος. Τα λάθη της πολιτικής. Η αγνωμοσύνη της Πατρίδας Πόσο δύσκολο όλα αυτά να μπουν σε λέξεις για να σχηματίσουν την απόλυτη ειλικρίνεια μιας σκληρής εικόνας; Να αποδώσουν το δράμα των ανθρώπων που μετατράπηκαν σε ανθρώπινα κουρέλια. Αλλά δεν άφησαν από μέσα τους να φύγει, ούτε η ανάμνηση, ούτε η ελπίδα, ούτε το πάθος για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό; Ένα συγκλονιστικό προσκύνημα που αποτίει ευλαβικά φόρο τιμής σε όλους αυτούς που κράτησαν την ψυχή τους ζωντανή και το ανάστημα τους όρθιο απέναντι σε ένα καθεστώς που καταπάτησε κάθε ανθρώπινη ελευθερία και ποδοπάτησε την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση. Ένα οδοιπορικό στην Βόρεια Ήπειρο και τον Ελληνισμό της στα πέτρινα χρόνια του Ενβέρ Χότζα που δεν διδαχτήκατε σε κανένα σχολικό βιβλίο. Ένα κομμάτι της Ελλάδος που ζει ξεχασμένο, αλλά πρέπει πάση θυσία να διατηρηθεί μέσα μας ζωντανό. Και αυτό το βιβλίο πραγματικά αποτελεί ένα εγχειρίδιο μνήμης για το παρελθόν και το μέλλον της πατρίδας μας.

https://vivlionerga.blogspot.com/2019/04/blog-post_90.html

Θοδωρής Δεύτος-Το πέρασμα αντίκρυ-εκδόσεις Κλειδάριθμος

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Μετά από τη πολύμηνη έρευνα μου για την συγγραφή του δικού μου μυθιστορήματος «Στο κόκκινο του ουρανού», που αναφέρεται στα μαύρα χρόνια που έζησαν οι Βορειοηπειρώτες από τον Εμβέρ Χότζα, τα περισσότερα ιστορικά γεγονότα μου ήταν γνωστά. Γι αυτό έδωσα το βάρος στα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα που μου πρόσφερε ο συγγραφέας. Η ιστορία της οικογένειας του Οδυσσέα Ντάικου με καθήλωσε. Δραπετεύοντας από την Αλβανία ο πρωταγωνιστής Οδυσσέας Ντάικος, πολύ κινηματογραφική η δραπέτευση του, κατάφερε και έφτασε στην Νέα Υόρκη όπου μεγαλούργησε. Όμως ο νους του έμεινε πίσω στην Πολύτσιανη, στην οικογένεια του, ζώντας με τις τύψεις και τις ενοχές του για σαράντα περίπου χρόνια. Ακούγοντας το κλαρίνο του Πετρολούκα Χαλκιά, μεγαλώνοντας τα παιδιά του με τα ακούσματα και τις μνήμες του χωριού του, περίμενε την ώρα και τη στιγμή που θα επιστρέψει στην οικογένεια του Να δει τους γονείς του, τα αδέλφια του και τα αγαπημένα του πρόσωπα. Με ένα παράπονο έζησε τόσα χρόνια. Γιατί η Ελλάδα να κρατά αποστάσεις από το δράμα των Βορειοηπειρωτών; Πόσο δύσκολο ήταν το πέρασμα αντίκρυ και πότε γι αυτό το κομμάτι του Ελληνισμού θα τελειώσουν τα βάσανα; Απομονωμένη η Αλβανία για 40 χρόνια από τον έξω κόσμο, μεγαλώνοντας με τον φόβο, τον τρόμο και τις ψεύτικες σκευωρίες, στέλνοντας στον θάνατο πολλούς Βορειοηπειρώτες κατάφερε να επιζήσει. Φυσικά χωρίς τη βοήθεια μερικών Βορειοηπειρωτών που θελημένα ή αθέλητα έγιναν γενίτσαροι και βοήθησαν το έργο του, δεν θα κυβερνούσε τόσα πολλά χρόνια. Άλλωστε γνωρίζουμε όλοι πώς τα κάστρα γκρεμίζονται από μέσα. Ο συγγραφέας μας γνωρίζει την οικογένεια του Οδυσσέα, τις φυλακές, τα ορυχεία του Σπατς, τη πείνα, τη Σιγκούριμι, τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης. Όμως εγώ ταξίδεψα περισσότερο στο μετά της παντοδυναμίας του Χότζα. Όπου τα ψυχικά τραύματα κλόνισαν τα αδέλφια του, την φριχτή κατάσταση της χώρας που δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια της και πολλές άλλες ιστορίες από το στόμα του Ανέστη, της Γόνης, της Μαργαρίτας, του Γιώτη, της Όλγας που δεν ήθελα να αφήσω το βιβλίο από τα χέρια μου.. Γνωρίζω ότι ο συγγραφέας κατάγεται από την Βόρειο Ήπειρο κι αυτός μάλλον είναι ο λόγος που το βιβλίο είναι γεμάτο συναίσθημα. Είναι εύκολο για ένα συγγραφέα που άκουσε αυτές τις ιστορίες από γονείς, συγγενείς συμπατριώτες να συγκρατήσει την οργή του και να τα παρουσιάσει αντικειμενικά ως παρατηρητής; Όχι, δεν είναι εύκολο όταν μάλιστα μεγαλώνει ανάμεσα τους. Γίνεται ένα με τον πόνο, τις ωμότητες, τη φρίκη. Ίσως γι αυτό κατάφερε να μας τα μεταφέρει όλα αυτά. Μια πίκρα απλώθηκε σε όλες τις σελίδες του βιβλίου για την μάνα Ελλάδα : «Εμείς την έχουμε μάνα αλλά εκείνη μας φέρθηκε σαν μητριά» Δεν μπορεί ο αναγνώστης να μην συγκινηθεί, να μην θυμώσει, να μη χαρεί και να μη λυπηθεί με όλα αυτά που συνέβησαν στην οικογένεια. Ήταν ένα λυτρωτικό βιβλίο για τον συγγραφέα; Ένα βιβλίο-αφιέρωμα στην μνήμη των τόσων αδικοχαμένων; Η Βόρειος Ήπειρος ήταν ένα κομμάτι ξεχασμένο από την Ελληνική ιστορία, από την μνήμη. Η λήθη βοηθά να επαναληφθούν τα λάθη ένθεν και εκείθεν.

«Βλέπεις η ελευθερία είναι μια ιδέα, που μόνο όταν τη στερείσαι καταλαβαίνεις την αξία της αδελφέ μου. Όταν μπορείς να κάνεις τα πάντα χωρίς να σε εμποδίζει κανείς, τη θεωρείς αυτονόητη κατάκτηση. Σελ. 116

Και η Ελλάδα; Πού ήταν η μητέρα πατρίδα, η Ελλάδα όπου δεκαετίες ολόκληρες συντελούνταν αυτό το έγκλημα, η εξόντωση των δικών της παιδιών; Σελ 172

Η πιθανότητα ενός ονείρου να γίνει πραγματικότητα είναι αυτό που κάνει τη ζωή άκρως ενδιαφέρουσα»

Καλοτάξιδο να είναι κύριε Δεύτο το νέο σας μυθιστόρημα με την ευχή, η ιστορία της Βορείου Ηπείρου να μην περάσει στην λήθη!

Το 1989 την πτώση του τείχους του Βερολίνου ακολούθησε η κατάρρευση του σκληρού κομμουνιστικού καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα στην Αλβανία. Άνοιξαν τα σύνορα και οι άνθρωποι, όμηροι της χώρας τους, πέρασαν αντίκρυ. Ο Οδυσσέας Ντάικος ζει στη Νέα Υόρκη, έχοντας αποκτήσει μια σημαντική περιουσία, εργαζόμενος σκληρά. Η αναπάντεχη είδηση τον γεμίζει χαρά και τον φέρνει πίσω στη χώρα από την οποία δραπέτευσε το 1955, αφήνοντας πίσω του συγγενείς και φίλους, όλοι μέλη της ελληνικής μειονότητας. Πόσα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε; Θα βρει τους ανθρώπους που άφησε αιχμάλωτους στο αφιλόξενο κράτος; Τι συνέβη μέσα σε αυτά τα σαράντα χρόνια και τι συνέπειες δημιούργησαν στο σώμα, στην ψυχή, στην καρδιά; Γιατί η Ελλάδα κώφευε απέναντι στις μάταιες εκκλήσεις για βοήθεια των Βορειοηπειρωτών; Πόσο δύσκολο είναι να περνάς αντίκρυ και πόσο μεγάλο είναι το κόστος;

Ο κύριος Θοδωρής Δεύτος, μετά την παραστατική και πυκνή καταγραφή του όπου γης ελληνισμού μέσα από τα προηγούμενα μυθιστορήματά του (από την Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο ως τον Πόντο και τη Σμύρνη), επέστρεψε με ένα θέμα που παραμένει πάντα επίκαιρο και δύσκολο: την ελληνική μειονότητα της Βορείου Ηπείρου. Σε ένα κείμενο-κόλαφος καταγράφει παραστατικά και χωρίς να κρύψει τίποτα όλες τις δύσκολες στιγμές του ελληνισμού που βρέθηκε στο κομμουνιστικό καθεστώς του Ενβέρ Χότζα και έζησε απάνθρωπα, εξευτελιστικά και σκληρά. Οι λέξεις ξεχύνονται στις σελίδες και σχηματίζουν περιστατικά και γεγονότα που μου έφεραν δάκρυα στα μάτια, μου γέννησαν αγωνία για τη συνέχεια των εξελίξεων και με πόνεσαν για τη βαναυσότητα και την αδικία των όσων υπέστησαν οι Βορειοηπειρώτες.

Βασανιστήρια, εκτελέσεις, εικονικές δίκες, χωρισμοί, εξαθλίωση, φτώχεια ήταν τα όσα τραβούσε ο υπόδουλος λαός σε ένα κατά τα άλλα σοσιαλιστικό κράτος, που διοικούσε ένας άπληστος, απάνθρωπος, αδίστακτος Ενβέρ Χότζα. Χωρίς να έχω γνώσεις επί του θέματος, από την πρώτη στιγμή τάχτηκα με το μέρος των κατατρεγμένων μελών της οικογένειας Ντάικου και μέσω αυτών με όλη την ομογένεια που είχε παγιδευτεί σε όμορο της Ελλάδας κράτος ενώ ταυτόχρονα ρουφούσα με αδημονία τις εγκυκλοπαιδικές και πραγματιστικές πληροφορίες που παρέθετε ο συγγραφέας μέσα από έξυπνα επινοημένα αφηγηματικά τεχνάσματα. Αποχωρισμοί μανάδων από παιδιά, αγωνία για το ανύπαρκτο αύριο, πνίξιμο ελπίδων εν τη γενέσει τους και τόσα άλλα καταγράφονται ανάγλυφα και παραστατικά.

Ο γεωγραφικός όρος «Βόρειος Ήπειρος» αναφέρεται στο τμήμα της ιστορικής περιοχής της Ηπείρου που ανήκει στην Αλβανία, στην οποία επιδικάστηκε με επίσημες συνθήκες. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, η Αλβανία εντάχθηκε στη σφαίρα επιρροής της τότε Σοβιετικής Ένωσης, με αποτέλεσμα ο σταλινιστής ηγέτης της, Ενβέρ Χότζα, που ακολούθησε σκληρή, αιματηρή πολιτική εξαθλίωσης του λαού του, να λάβει και δρακόντεια μέτρα κατά του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. Η Αλβανία απομονώθηκε από τον υπόλοιπο κόσμο κι όσοι αποπειρώνταν να δραπετεύσουν στην Ελλάδα τιμωρούνταν με θάνατο. Ο Χότζα πέθανε το 1985 και τον διαδέχτηκε ο Ραμίζ Αλία, του οποίου το κράτος ακολούθησε τη μοίρα των παρόμοιων κομμουνιστικών μετά την πτώση του Τείχους. Παρ’ όλ’ αυτά η στάση της Αλβανίας απέναντι στους Βορειοηπειρώτες εξακολουθούσε να είναι σκληρή και άδικη ακόμη και μετά την πτώση των καθεστώτων, με αποτέλεσμα να κορυφώνονται κατά καιρούς οι εντάσεις στις ελληνοαλβανικές διπλωματικές σχέσεις.

Για μισό αιώνα περίπου οικογένειες ξεκληρίζονταν, άντρες και γυναίκες φυλακίζονταν με ψευδείς και ανυπόστατες κατηγορίες και βασανίζονταν απάνθρωπα, ψωμί και κρέας ήταν ανύπαρκτα, τα ζώα και τα χωράφια σταδιακά αποδόθηκαν στο κράτος αφήνοντας τον λαό πεινασμένο ενώ οι καταστάσεις και οι συνθήκες στις φυλακές ήταν απάνθρωπες και ανεκδιήγητες. Στο μυθιστόρημα καταγράφονται γεγονότα και σκηνές που δεν αναφέρονται σε σχολικά ή ιστορικά βιβλία, κάνοντάς με να πονάω περισσότερο, αυτήν τη φορά για την επιλεκτική διδασκαλία στα ελληνικά σχολεία. Εμφανίζονται αληθινοί ήρωες της ελληνικής μειονότητας και πραγματικά κολαστήρια, όπως οι φυλακές Σπατς, όπου έγινε το 1973 η πρώτη εξέγερση φυλακισμένων για τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, με αποτέλεσμα ακόμη περισσότερο ξύλο, ακόμη περισσότερους νεκρούς. Και το 1991 ανοίγουν τα σύνορα και ξεμυτάει ένας λαός αμήχανος, χαμένος, να κοιτάει γύρω του χωρίς να ξέρει πού να πάει.

Πόνος λοιπόν, αίμα, ωμότητες, με έναν συγγραφέα να αγωνίζεται να τιθασεύσει τα όσα έμαθε ή του αφηγήθηκαν, να προσπαθεί να γράφει άδακρυς και να μην το καταφέρνει, με τις λέξεις να σχηματίζουν παραγράφους και κεφάλαια βουτηγμένα στον ηρωισμό και τη φιλοπατρία τόσο ρευστά και ταυτόχρονα τόσο παραστατικά που να ξεφεύγουν κάποιες ελάχιστες ασύντακτες προτάσεις ή τυπογραφικά λάθη, λες και αγωνίζεται να δείξει στους αναγνώστες τα πάντα πριν φτάσει στην τελευταία σελίδα. Χειμαρρώδης, αντικειμενικός, χωρίς να κρύβει τίποτα, ο κύριος Δεύτος καταφέρνει να χειριστεί και από λογοτεχνικής άποψης άρτια το βιβλίο του. Χρησιμοποιεί στην αρχή το πρωθύστερο σχήμα αφήγησης, με τον πρωταγωνιστή, Οδυσσέα Ντάικο, να έρχεται στην Ελλάδα και μέσω της γνωριμίας του με τον Ηπειρώτη οδηγό που τον μεταφέρει στα σύνορα να εξιστορεί τη ζωή του πριν το κομμουνιστικό καθεστώς και το πώς έφτασε στην απόφαση να δραπετεύσει. Στα σύνορα βρίσκει όσους αγαπημένους είναι ακόμη ζωντανοί και μαθαίνει τι απέγιναν όσο καιρό ζούσαν χωριστά. Μόνο τότε η αφήγηση επιστρέφει στο χτες για να ξεδιπλωθούν τα όσα πέρασαν ο Οδυσσέας και οι φίλοι και συγγενείς που προσπάθησαν να το σκάσουν τότε κι από κει και πέρα έχουμε την εξιστόρηση του παρελθόντος μέσα από τα λόγια των χαρακτήρων που συναναστρέφονται τον Οδυσσέα.

Δεν έχουμε λοιπόν μόνο ένα παρηγορητικό χάδι για τα βασανιστήρια και τα δεινά που υπέστησαν οι Βορειοηπειρώτες αλλά κι ένα ευρηματικό κείμενο που με τις εναλλακτικές μορφές αφήγησης, κάποιες εκ των οποίων εκτυλίσσονται παράλληλα, μου κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον ως το τέλος. Κεφάλαιο το κεφάλαιο εμφανίζονται κι άλλοι άνθρωποι από το παρελθόν του Οδυσσέα που βάζουν το δικό τους λιθαράκι στην αφήγηση είτε μέσω φιλικής κουβέντας με τον πρωταγωνιστή είτε μέσω συνεδριών με έναν ψυχολόγο (αξιοσημείωτα τα λόγια του γιατρού αυτού όταν άκουσε και έμαθε τα όσα συνέβαιναν στο διπλανό μας κράτος και η Ελλάδα δεν ύψωσε πουθενά τη φωνή της για τις ωμότητες στην ομογένεια της Αλβανίας). Κι αν κάποια στιγμή σταμάτησαν τα δάκρυα αφού το πρώτο σοκ των δυσκολιών πέρασε, νέα έρχονται να ξεχυθούν στις παραστατικές σκηνές ξανασμιξίματος ή στις θρηνητικές κραυγές απόγνωσης: «Μαζεύω σιωπές για να φτιάξω μια κραυγή, γιε μου» (σελ. 129) ή στις κατάρες προς την Ελλάδα: «Εμείς την έχουμε μάνα αλλά εκείνη μας φέρθηκε σαν μητριά» (σελ. 67).

Ο κύριος Δεύτος πραγματικά δεν αφήνει τίποτα στην τύχη, μιας και τον απασχολεί και το μέλλον εκτός από το παρελθόν κι έτσι η εξιστόρηση δυναμώνει ακόμη περισσότερο με τις τύχες που περιμένουν τους ήρωες στη νέα, μετα-κομμουνιστική κατάσταση είτε φυσιοθεραπείες είναι αυτές είτε νέοι έρωτες και γάμοι είτε οριστικοί αποχαιρετισμοί πεσόντων ηρώων. Οι τελευταίες απρόσμενες περιπέτειες που ζει μάλιστα ο Οδυσσέας Ντάικος από τη μια δείχνουν πως δεν αλλάζει τίποτα σε ένα καθεστώς που αναφανδόν είναι κατά της ελληνικής μειονότητας κι από την άλλη πληγώνουν ανεπανόρθωτα έναν άνθρωπο που ήταν γεμάτος ελπίδες και αισιοδοξία. Ναι, πρέπει ν’ αφήσουμε πίσω το παρελθόν, να αφήσουμε την Ιστορία να αποφασίσει μόνη της για την τύχη των όσων συμμετείχαν σε αυτήν την παρωδία κράτους και να στρέψουμε το βλέμμα μπροστά, χωρίς να προσκολλάμε στο άδικα χυμένο αίμα του χτες.

«Το πέρασμα αντίκρυ» είναι ένα συγκινητικό, λυτρωτικό και άκρως ρεαλιστικό μυθιστόρημα, αφιερωμένο και αφοσιωμένο στα δεινά της ελληνικής μειονότητας που ζούσε κάτω από το καθεστώς του Ενβέρ Χότζα, γεμάτο σελίδες ηρωισμού και ανδρείας, δοσμένο απόλυτα στην πασιφιστική ιδέα για σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων όπου κι αν αυτά καταδυναστεύονται και διώκονται.