ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ Λίτσα Κοντογιάννη

Ειλικρινά χαίρομαι που η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία «αναπτύσσεται» ολοένα και περισσότερο και δίνει τέτοιας ποιότητας δείγματα γραφής, και έχει και την αντίστοιχη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό.

Από την πρώτη σελίδα μέχρι τη τελευταία κυριαρχεί μια 100% νουάρ ατμόσφαιρα. Μπορεί το βιβλίο να μετρά μόνο 248 σελίδες αλλά καταφέρνει να είναι τόσο πυκνογραμμένο που θα το ζήλευε και ένας δυτικοευρωπαίος εμπορικός συγγραφέας του είδους, που πρέπει να φτάσει τις 500 και πλέον σελίδες για να το καταφέρει.

Τόσο το εξώφυλλο, όσο και ο τίτλος έχουν απόλυτη σχέση με τη ιστορία. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο και στο παρών, κι έτσι ο αναγνώστης συμ-βιώνει τα πάντα με τον ήρωα, η γραφή δε, είναι ολοζώντανη και τόσο αληθοφανής που κόβει την ανάσα. Η ιστορία διαδραματίζεται σε 2 χώρες, πρώτα στο ομιχλώδες, υγρό Αμβούργο και μετά στο χειμωνιάτικο Αίγιο και στα Καλάβρυτα του 1943. Η αναδρομή στο παρελθόν γίνεται σε τρίτο πρόσωπο και έτσι καταφέρνει να ξεσκεπάσει φριχτά μυστικά και πληγές που έμειναν ανεπούλωτες από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανήκει στα αστυνομικά μυθιστορήματα που σέβεται τον εαυτό του και περιέχει σασπένς, σωστές δόσης φρίκης και διαστροφής, γρήγορο ρυθμό, μαύρο χιούμορ, δημιουργεί στον αναγνώστη αμφιλεγόμενα συναισθήματα, πλήθος αναπάντητα ερωτήματα τα οποία απαντώνται ένα προς ένα μέχρι τις τελευταίες σελίδες του. Το θέμα είναι αν αντέχει κανείς να φτάσει μέχρι σε αυτό το σημείο.

Ο ήρωας – αντιήρωας του κυρίου Ευσταθιάδη, ευφυής από τη φύση του, ειλικρινής, αλλά ταυτόχρονα παραιτημένος από τη ζωή, μας γίνεται αρκετά συμπαθής, παρ’ όλη την σκληρή κριτική που ασκεί στον εαυτό του και την ειρωνεία που του βγαίνει.

Είναι ένα βιβλίο που το συνιστώ ανεπιφύλακτα ακόμα και στους πιο απαιτητικούς αναγνώστες του είδους.

Απολαύστε το!

«Πες μου, πιστεύεις στο πεπρωμένο των ανθρώπων; Σ’ εκείνη την ατίθαση δύναμη που μπορεί να σε σώσει ή να σε αφανίσει πριν προλάβεις να σηκώσεις το χέρι σου; Όχι; Ωραία. Αφού λοιπόν δεν πιστεύεις, τότε άκου κι αυτό το τελευταίο…»

Τι σχέση μπορεί να έχει ένας τυφλοπόντικας στο εξώφυλλο με έναν δύτη για τίτλο; Μια απόλυτη σχέση που δεν υπάρχει περίπτωση να την φανταστεί ο ανθρώπινος νους. Ο Μίνως Ευσταθιάδης δένει με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία τα δύο φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους στοιχεία που κοσμούν τη «βιτρίνα» του βιβλίου του χαρίζοντας στο αναγνωστικό κοινό ένα νουάρ μυθιστόρημα εξαιρετικά ευρηματικό.

Και ξεκινάς να διαβάζεις… Και από τις πρώτες γραμμές, από τις πρώτες σελίδες μαγεύεσαι από τη λυρική γραφή του Ευσταθιάδη. Το ταξίδι ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέσεις σκέφτεσαι. Το που θα καταλήξει όμως ο συγγραφέας στο κρατάει επτασφράγιστο μυστικό. Κυριολεκτικά μέχρι την τελευταία σελίδα. Εκεί απλώνει το χέρι του και σε γραπώνει από το σβέρκο δίνοντας σου μια δυνατή κουτουλιά στον τοίχο. Και ενώ λες ότι μέχρι τώρα διαβάζεις μια ξεχωριστή ατμοσφαιρική νουάρ ιστορία ξεδιπλώνεται μπροστά σου η απόλυτη φρίκη. Μια φρίκη που σε κάνει να ανατριχιάζεις και μόνο που εστιάζεις το βλέμμα σου επάνω σε εκείνες τις τελευταίες γραμμές της ιστορίας. Αυτό ήταν πραγματικά το κερασάκι στην τούρτα που σου φύλαγε ο συγγραφέας αναρωτιέσαι αφού έχεις κλείσει το βιβλίο και παλεύεις να ηρεμήσεις την ψυχή σου από όλο αυτό που έζησες.

«Πρέπει να πρόκειται για παιχνίδι, αυτό συνεχίζω να επαναλαμβάνω στον εαυτό μου. Κι αν τελικά δεν είναι παιχνίδι; Α, όχι, όχι. Πρέπει να υπάρχουν κάποια όρια πίσω από τα οποία οπισθοχωρεί ακόμη και η φαντασία. Πρέπει να υπάρχει ένα άθραυστο γυαλί πίσω από το οποίο ο κόσμος μεταμορφώνεται και πάλι σε παιχνίδι. Έστω και αιματηρό…»

Ο Κρις Πάπας ζει και εργάζεται στο Αμβούργο της Γερμανίας. Είναι ο φθηνότερος ιδιωτικός ντετέκτιβ και έχει ελληνικές ρίζες. Ένα βράδυ τον επισκέπτεται στο γραφείο του ένας ηλικιωμένος κύριος. Του αναθέτει την παρακολούθηση μιας γυναίκας, της Εύας Ντέμπλινγκ, δίνοντας του χίλια ευρώ προκαταβολή. Τα χνάρια της θα τον φέρουν σε ένα ετοιμόρροπο ξενοδοχείο ακριβώς δίπλα από το δωμάτιο 107. Εκεί θα συναντηθεί με έναν νεαρότερο άντρα και υπό τους σκληρούς ήχους των Ramstein θα κάνουν τη φαντασία του Κρις να οργιάσει. Η παρακολούθηση όμως θα αποδειχτεί φιάσκο όταν ο ντετέκτιβ παραδίδεται στα χέρια του Μορφέα. Η αυτοκτονία του πελάτη του στο δωμάτιο 107 θα αρχίσει να ξετυλίγει ένα κουβάρι μυστηρίου. Όταν η αναζήτηση του θα τον φέρει αντιμέτωπο με το πνιγμένο σώμα της Εύας στο Αίγιο, όπου είναι και η καταγωγή του, θα τον γυρίσει πίσω στα πάτρια εδάφη της Ελλάδας. Και εκεί τον περιμένει μια κατακόρυφη βουτιά στο παρελθόν για να φέρει στην επιφάνεια τον Δύτη. Η φρίκη ξαναζωντανεύει στις μνήμες θυμίζοντας ότι η πραγματικότητα ξεπερνά την ανθρώπινη φαντασία.

«Ξαφνικά όμως ανακάλυψα πως αυτό μου αρκούσε. Γιατί; Επειδή ήξερα πως το ήξερε. Και ήξερε πως το ήξερα. Αυτή η αμφίδρομη γνώση ήταν τόσο σημαντική για μένα. Μέσα από το μυστικό μας μοιραζόμαστε την φρίκη…»

Ο Ευσταθιάδης φοράει τη μάσκα του, καταδύεται σε απύθμενα βάθη και ξετυλίγει την ιστορία του μέσα από μια πρωτοπρόσωπη γραφή. Για να σε κάνει πιο άμεσο δέκτη της πλοκής του, να σε ταυτίσει με τον ήρωα του, να σε παρασύρει στην αφήγηση του. Τα μέρη που αναφέρονται στο παρελθόν αναδύονται στο τρίτο πρόσωπο τονίζοντας έτσι τη διαφορετικότητα τους από το παρόν. Θέλοντας να δηλώσουν την παρουσία τους σθεναρά αφού τα χαμένα κομμάτια του παζλ κρύβονται καλά μέσα στο σκοτάδι του μυαλού όσων δεν μπορούν να ξεχάσουν.

Η αναφορά στην τραγωδία του Αισχύλου «Αγαμέμνων» κρύβει μέσα της εκείνη την γκροτέσκα αλληγορία ενός θανάσιμου χτυπήματος που δέχονται οι ήρωες καθώς καλούνται να πληρώσουν για εκείνους που έπρεπε να θυσιαστούν στο βωμό ως σύγχρονες Ιφιγένειες. Ουσιαστικά ουδείς είναι αναμάρτητος στο «Δύτη». Όλοι τους έχουν ανοικτές πληγές που πυορροούν και μαζί τους βαδίζουμε στο καλά τεντωμένο σχοινί της ζωής τους. Μια καλοστημένη παράσταση αρχαίας τραγωδίας που αναζητά την κάθαρση.

«Ο Δύτης» είναι ένα βιβλίο για δυνατούς λύτες. Για εκείνους που απολαμβάνουν τα αμιγώς νουάρ μυθιστορήματα. Ένα παιχνίδι με το παρελθόν που θα αποκαλύψει την πραγματικότητα της απόλυτης φρίκης. Η υπόγεια αναπνοή του Δύτη θα σκάσει καυτή πάνω σου, μέσα σου. Θα νιώσεις σαν να γυρίζεις τα γρανάζια και να βάζεις μπροστά έναν αρχαίο εφιάλτη. Όταν αναδυθεί στην επιφάνεια το φως του θα σε ξεσκίσει…

Όταν τελειώσει ένα όνειρο,έρχεται η ώρα να ξυπνήσειςή να βυθιστείς στον εφιάλτη…

Ο Κρις Πάπας, Έλληνας μετανάστης στο Αμβούργο, εργάζεται ως «ο φθηνότερος ντετέκτιβ» της πόλης. Ένας υπέργηρος κύριος του αναθέτει την παρακολούθηση μιας γυναίκας αλλά η αστυνομία τον βρίσκει νεκρό. Η υπόθεση είναι πιο μπλεγμένη απ’ ό,τι φαίνεται αρχικά και οδηγεί τον πρωταγωνιστή στη γενέτειρά του, το Αίγιο, όπου θα ξεδιπλωθεί μια τραγωδία που έχει τις ρίζες της στη σφαγή των Καλαβρύτων του 1943. Τι μυστικά μπορεί να κρύβει μια πόλη στα έγκατά της; Ποιος θέλει να μείνει το παρελθόν κρυμμένο; Τι σχέσεις έχει ένας διάσημος Γερμανός δικηγόρος με ένα ξεβρασμένο πτώμα στην ακτή της Μπούκας; Πώς συνδέεται με όλα αυτά ένα βιβλίο που κανείς δεν μπορεί να εντάξει ξεκάθαρα σε ένα λογοτεχνικό είδος κι έχει για τίτλο κάτι που δεν αφορά το περιεχόμενο του βιβλίου; Αυτά και άλλα ερωτήματα περιμένουν υπομονετικά τον Κρις Πάπας να τα απαντήσει.

Πρόκειται για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα γεμάτο ένταση, ανατροπές, αναπάντητα ερωτήματα και σκοτεινές αλήθειες που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί ν’ αντέξει όταν βγουν αυτές στο φως, πόσο μάλλον αν είναι μπλεγμένος προσωπικά στην υπόθεση που διαδραματίζεται σε αυτό το μυθιστόρημα. Βήμα το βήμα ο Κρις Πάπας και μαζί κι ο αναγνώστης σκαλίζει μια υπόθεση που δείχνει να μην έχει αρχή ή τέλος κι όλα τα πρόσωπα έχουν μυστηριώδεις ρόλους που αρνούνται να επεξηγήσουν. Τα πράγματα μάλιστα χειροτερεύουν όταν τα πτώματα αυξάνονται! Στην αρχή παρακολούθησα μ’ ενδιαφέρον την πλοκή, είχα μάλιστα και το περιθώριο να κρατήσω κάποιες σημειώσεις, από ένα σημείο και μετά όμως η ένταση κορυφώθηκε, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και δεν μπορούσα να σταματήσω να διαβάζω, όχι μόνο για να δω τι θα γίνει παρακάτω και τι συνδέει τελικά όλα αυτά τα αρχικά αλλοπρόσαλλα κομμάτια του παζλ αλλά και για να καταλάβω ως ποιο σημείο φρίκης και διαστροφής μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος για να προκαλέσει πόνο σε ένα άλλο όμαιμο πλάσμα!

Το κείμενο είναι γραμμένο σε ενεστώτα διαρκείας, κάτι που δίνει γρήγορο ρυθμό στην αφήγηση και χαρίζει την αίσθηση της κινηματογραφικότητας. Σκηνές και τοπία παρατάχτηκαν μπροστά στα μάτια μου και με ταξίδεψαν από τη μουντή Γερμανία στη φωτεινή Ελλάδα ενώ ταυτόχρονα περπατούσα σ’ ένα λαβύρινθο αινιγμάτων, σκέψεων και ίσως λανθασμένων μονοπατιών προς την αλήθεια. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Κρις Πάπας επιτρέπει στον συγγραφέα να ξεδιπλώσει τα γεγονότα αργά και σχεδόν βασανιστικά, μιας και ο ντετέκτιβ είναι στο ίδιο μηδενικό σημείο γνώσεως με τον αναγνώστη. Επιπλέον, μέσα από τον πρωταγωνιστή ντετέκτιβ, δίνεται το περιθώριο να ξεδιπλωθεί ένα εντελώς προσωπικό στυλ γραφής, γεμάτο φράσεις κοφτές και σύντομες, διαλόγους παραστατικούς αλλά όχι μακροσκελείς, να καταγραφούν σκέψεις και περιστατικά με τόσο εύληπτο και ξεχωριστό τρόπο που περνάνε υποδόρια και γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης. Μου άρεσε πολύ η διαφορετικότητα των απρόσμενων μεταφορών και παρομοιώσεων: «Μερικές φορές το παρελθόν ξυπνάει, φτάνει μπροστά στο παρόν και κάθεται στα πόδια του. Ανταλλάσσουν δύσπιστα βλέμματα μα σπάνια ανοίγουν το στόμα τους» (σελ. 60). «Μισή ώρα περιθώριο κρέμεται μέχρι το πρώτο φως» (σελ. 12). «Στο ολοστρόγγυλο πρόσωπό του απλώνεται μια ρουτίνα τηγανισμένη μαζί με πατάτες και λουκάνικα» (σελ. 34).

Η ματιά του συγγραφέα ξεχειλίζει από ειρωνεία στις κωμικοτραγικές καταστάσεις της καθημερινότητάς μας όμως παραμένει διαυγής όταν στρέφεται σε ιστορικά γεγονότα βουτηγμένα στο αίμα όπως η τραγική σελίδα του Δεκεμβρίου του 1943 και τα περιγράφει ξανά με πρωτόγνωρες λέξεις: «Ζούσαν σε μια εποχή αντεστραμμένης πραγματικότητας, κατά τη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι συνήθιζαν να ανησυχούν για όλες τις γεννήσεις και να χαίρονται για ορισμένους θανάτους» (σελ. 145). Σε αντιδιαστολή με ένα χιούμορ καυστικό, διαπεραστικό: «Πεισματικά αμίλητοι και ειρωνικά χαμογελαστοί μένουμε ο ένας απέναντι στον άλλο. Θα χρειαστεί να πέσουν άλλα πενήντα ευρώ για να ξαναπάρει ο κόσμος μπροστά» (σελ. 25). «Οι Έλληνες δεν έχουν ανάγκη από εξωτερικούς εχθρούς με σύγχρονα όπλα. Αφανίζονται πολύ γρηγορότερα μεταξύ τους κρατώντας το τιμόνι, το κινητό και έναν φραπέ στα χέρια» (σελ. 92).

Ο ίδιος ο Κρις Πάπας, που πρωταγωνιστούσε και στο «Δεύτερο μέρος της νύχτας» (Ωκεανίδα, 2014) είναι ένας Έλληνας ντετέκτιβ που ζει στο Αμβούργο ως μετανάστης. Η ματιά του, ο τρόπος σκέψης του, ο χαρακτήρας του δείχνουν μια παραίτηση από τη ζωή και ταυτόχρονα μια οικειότητα με τη μιζέρια της καθημερινότητάς του. Υπέροχη είναι η αυτοκριτική του: «Στο δάσος των συμπτώσεων περιπλανιέται ένας άνθρωπος που δεν κρατάει νήμα στα χέρια. Το φως θα σβήσει, άγνωστα πουλιά θα κρώζουν και ο λαβύρινθος θα τον τραβάει προς το κέντρο του. Θέλω να μιλήσω σ’ αυτόν τον άνθρωπο. Μα δεν μπορώ. Γιατί μάλλον είμαι εγώ ο ίδιος» (σελ. 51). Πείσμων, δίκαιος και φιλέρευνος, θέλει να βρει τις απαντήσεις σε όσα τον ταλανίζουν, ακόμη και εις βάρος της σωματικής του ακεραιότητας, αρκεί να έρθει η αλήθεια στο φως. Δεν είναι κάθαρμα, μιας και το αβάσταχτο βάρος της αποκάλυψης του τέλους τού δημιουργεί αισθήματα αποστροφής, έντασης, θέλει να μείνει στο σκοτάδι γιατί «το φως θα μας ξεσκίσει» (σελ. 243). Απλός, φυσιολογικά εύστροφος και απόλυτα αληθινός, με έκανε να τον αγαπήσω από την αρχή.

«Ο δύτης» είναι ένα μυθιστόρημα δυνατό, που κρύβει τη μεγαλύτερη έκπληξη για το τέλος και χρησιμοποιεί τον πόνο και τη βία όχι για να εντυπωσιάσει αλλά για να προφυλάξει το ανθρώπινο είδος απ’ αυτόν. Με αφορμή τα τραγικά γεγονότα της γερμανικής Κατοχής, τα ανείπωτα βασανιστήρια, τη φρίκη και τα αντίποινα, ο συγγραφέας με ενέταξε σε μια σκοτεινή και στριφνή υπόθεση, με τον τίτλο και το εξώφυλλο να παίζουν απρόσμενο και διττό ρόλο στις εξελίξεις: ο δύτης του μυθιστορήματος αλλά και ο αναγνώστης που έκανε βαθιά βουτιά μέσα στις σελίδες κι αναδύθηκε στην επιφάνεια εντελώς διαφορετικός απ’ όταν το ξεκίνησε, ο τυφλοπόντικας του εξωφύλλου αλλά και ο Κρις Πάπας που δεν ήξερε προς τα πού να στρέψει τις έρευνές του. Με τον ίδιο τρόπο ξετυλίγεται ένα διπλό και διττό παιχνίδι μέσα στο μυθιστόρημα, πολύπλοκο, ρεαλιστικό, λογικοφανές και εντελώς πρωτότυπο που με άφησε άφωνο με τα πολλά πλεονεκτήματά του, την κεντρική ιδέα του και το ανυπόφορο τέλος μα πάνω απ’ όλα με τον ευρηματικό κύκλο με τον οποίο έκλεισε όλες τις εκκρεμότητες, μετατρέποντας την προρρηθείσα φρίκη σε κάτι αισιόδοξο, γεμάτο δύναμη και αυταπάρνηση, που μόνο μια πραγματικά δυνατή προσωπικότητα μπορεί να κάνει. Είναι ένα βιβλίο γεμάτο αντικρουόμενα αισθήματα, τροφή για σκέψη και φυσικά σασπένς.