Το θεατρικό "Μου είναι μικρός αυτός ο τάφος" γράφτηκε το 2013, σε παραγωγή http://www.heartefact.org και σε σκηνοθεσία του Ντίνο Μούσταφιτς από το Σαράγεβο, παίχτηκε σε όλες τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, στην Αυστρία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης στο πλαίσιο της επετείου των 100 χρόνων από το ξέσπασμα του Α΄ ΠΠ. Ο θίασος αυτής της παράστασης αποτελείτο από ηθοποιούς και συντελεστές που προέρχονταν απ’ όλες τις δημοκρατίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας.


"Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ο ήρωας του δράματός μου, δεν είναι τρομοκράτης, αλλά ούτε και ήρωας - είναι πριν και πάνω απ’ όλα θύμα.

Είναι ένας άνθρωπος που νιώθει μια φοβερή ανάγκη, την ανάγκη που ωθεί την ενάρετη ψυχή του να κάνει κάτι για την απελευθέρωση από τον κατακτητή, για την ενοποίησης των νότιων Σλάβων, ενώ ταυτόχρονα, στην παιδεία του, στο πολιτιστικό μοντέλο μέσα στο οποίο ανδρώθηκε, εκτός από τη δολοφονία, σαν εκείνη του Αρχιδούκα Φερδινάνδου, δεν μπορεί να βρει άλλο πολιτικό μέσο δράσης. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι και η τραγική ειρωνεία της οργάνωσης Μλάντα Μπόσνα (Νεαρά Βοσνία): των μελών της που είχαν τάσεις χειραφέτησης, που ήταν άνθρωποι γενναίοι, θαρραλέοι, έξυπνοι και πάνω απ’ όλα πολύ νέοι. Κατά συνέπεια, το μόνο που θα μπορούσε να τους συνδράμει σ’ αυτή την τρομερή εσωτερική ανάγκη τους για επαναστατικό αγώνα ήταν εκείνο που γνώριζαν καλά από την τοπική μυθολογία - η τυραννοκτονία ως αφορμή της μελλοντικής επανάστασης. Αυτή ακριβώς, η τυραννοκτονία, κάνει την όλη υπόθεση τόσο περίπλοκη και ωθεί γενιές ολόκληρες στις περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης και της Σερβίας διαδοχικά είτε να λατρεύουν είτε να μισούν τον Πρίντσιπ. Διότι, το παράδοξο του Πρίντσιπ είναι για μας - που είμαστε άνθρωποι με χαραγμένες ψυχές και θύματα πολέμων - τρόπον τινά πάντα ένα ερώτημα του τύπου ή - ή: ή είσαι Σέρβος ή δεν είσαι, ή είσαι θύτης ή είσαι θύμα, ή είσαι τρομοκράτης ή ήρωας. Ο Γκαβρίλο είναι και Σέρβος, είναι και δεν είναι θύτης, σαφώς και είναι θύμα, μα δεν είναι ούτε τρομοκράτης ούτε ήρωας. Αντί για όλα αυτά, ο Πρίντσιπ είναι ένα γενναίο, τρελό αγόρι που πίστευε ότι κάνει το καλό...

Όλα όσα έλεγε ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ για το εθνικό συναίσθημα, το πολιτισμικό υπόβαθρο, την ανάγκη της απελευθέρωσης του μικρού ανθρώπου και την αποτίναξη του ζυγού, πρωτίστως της οικονομικής εκμετάλλευσης - ήταν ιδέες που βρίσκονταν στον πυρήνα της ιδεολογίας της Μλάντα Μπόσνα.

Οι αρχές της Αυστρίας ανάγκαζαν τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ κάθε χρόνο ανήμερα του Αγίου Βίτου, την ιερή αυτή μέρα του Βίντοβνταν για τους Σέρβους, να σκέφτεται στην απομόνωση της φυλακής του Τερεζίν την πράξη του. Και αυτή ήταν ίσως η πιο σκληρή και η πιο σωστή τιμωρία για την πράξη του Πρίντσιπ: πράξη ενός νέου που ήταν άνθρωπος ευσυνείδητος, ένας στοχαστής που κρατά το λόγο του, μια ευγενική ψυχή. Για τον Πρίντσιπ ήταν πολύ δύσκολο να αναλογίζεται το έγκλημα που διέπραξε και να σκέφτεται τις συνέπειες τις οποίες - κυρίως για τους άλλους - είχε αυτός ο φόνος. Ωστόσο, ποτέ δεν το μετάνιωσε ειλικρινά. Χαλάλι του! Από την άλλη, ουδέποτε παρουσίασε την πράξη του ως κάτι μεγάλο και ιερό. Την βίωσε ως ένα αναγκαίο, αλλά μεγάλο κακό που κάποιος έπρεπε να αναλάβει. Τον διέλυε από μέσα - κάθε χρόνο ανήμερα του Αγίου Βίτου, και συνεχώς, όλο το χρόνο που του απέμενε μέχρι το βασανιστικό τέλος. Την πολιτική πράξη την κουβαλούσε με υπερηφάνεια και θάρρος. Ο φόνος ως ανθρώπινη τραγωδία τον βασάνιζε μέχρι το θάνατό του.

Πιστεύω στην καθαρότητα και την ουσιαστική ευγένεια της γιουγκοσλαβικής ιδέας του Πρίντσιπ και της οργάνωσης Μλάντα Μπόσνα.

Εκείνο το μεγαλειώδες, που χαρακτηρίζει όλα τα μέλη της Μλάντα Μπόσνα, ειδικά τους εκτελεστές, είναι για μένα το γεγονός ότι ταλαιπωρούνται ηθικά από την πράξη της δολοφονίας και τη βία - γιατί ιδεολογικά και φιλοσοφικά βρίσκονται στο σωστό δρόμο, είναι πολέμιοι του σωβινισμού, ορκισμένοι φιλογιουγκοσλάβοι και αθεϊστές και μέλη ενός αντικληρικού, αναρχικού κινήματος που είχε ως στόχο τη χειραφέτησης όλων των Νότιων Σλάβων. Σήμερα όλα αυτά σβήνονται και ξεχνιούνται, ενώ εκατό χρόνια μετά τη δολοφονία, τονίζεται και προωθείται μόνο η πράξη βίας και ταυτίζεται με καθαρή τρομοκρατία, ενώ επαναλαμβάνεται το αφήγημα που θέλει τον Πρίντσιπ ήρωα της ιδέας της Μεγάλης Σερβίας. Οι εθνικιστές τον γέλασαν. Χρησιμοποίησαν την ευγενική του ψυχή και τις πρωτοποριακές του πολιτικές ιδέες για να βοηθήσουν να εκκολαφθεί το αυγό του σερβικού εθνικισμού. Αυτό το αφήγημα στοιχειώνει τη Σερβία ακόμη και σήμερα... συνέβαλε και στη δολοφονία του πρωθυπουργού Τζίντζιτς το 2003. Αυτό προσπάθησα να πω μ’ αυτό το κείμενο.

Παρόλα αυτά, το δράμα τούτο δεν είναι ούτε ιστορικό, ούτε πολιτικό δράμα, δεν μιλάει για γεγονότα, αλλά για ανθρώπους.

Λέει πολλά και για μένα προσωπικά, γιατί αν ζούσα τότε, το 1914, κι εγώ θα ήμουν μαζί τους."

Μπίλιανα Σερμπλιάνοβιτς (2014)