«Τα όνειρα στα οποία γινόμαστε αόρατοι είναι τόσο παλιά όσο και οι λαϊκοί μύθοι. Με τη χρήση κάποιου φυλαχτού ή φίλτρου ή με τη βοήθεια των ίδιων των θεών, ο ήρωας χάνει την υλική του υπόσταση και, για όσο διαρκεί το ξόρκι, μπορεί να περιφέρεται αόρατος ανάμεσα στους συνανθρώπους του… Γλιστράς αθέατος ανάμεσα στους δράκους, κρυφακούς όσα λένε διάφοροι δολοπλόκοι, χώνεσαι σε θησαυροφυλάκια, κλέβεις πίτες από τα ράφια, ρίχνεις κάτω με μια σκουντιά το πηλήκιο του αστυφύλακα, βάζεις φωτιά στη ρεντιγκότα του δασκάλου…»

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια έχω διαβάσει πολλά βιβλία. Λίγα όμως έχουν αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι τους. Και αυτά τα βιβλία κατέχουν την καλύτερη θέση στη βιβλιοθήκη μου. Είναι αυτά που θες να αφήσεις παρακαταθήκη στα παιδιά σου, στις επόμενες γενιές. Τέτοιο βιβλίο είναι και το «Ένας τζέντλεμαν στη Μόσχα«. Γιατί όταν ξεκινάς την ανάγνωση του μαγεύεσαι άμεσα από την όμορφη γραφή του Amor Towles και αγαπάς αμέσως όλους τους ήρωες. Ακόμα και εκείνον τον μονόφθαλμο ρωσικό μπλε γάτο που δεν άφηνε τίποτα από όσα συνέβαιναν μέσα στους τοίχους του ξενοδοχείου να περάσει απαρατήρητο.

Ο Amor Towles δημιούργησε ένα βιβλίο που οφείλουμε να το διαβάσουμε όσο πιο αργά γίνεται προκειμένου να μην επιτρέψουμε στον εαυτό μας να χάσει έστω και λίγο από αυτήν την αναγνωστική απόλαυση που θα θρέψει το πνεύμα και την ψυχή μας. Γυρνώντας τις σελίδες του όλο και πιο αργά γεμίζουμε με ευγνωμοσύνη και αισθανόμαστε συγκλονισμένοι από το μεγαλείο αυτού του μυθιστορήματος. Γιατί το «Ένας τζέντλεμαν στη Μόσχα» είναι ένα σπάνιο βιβλίο. Ένα θαυμάσιο βιβλίο που θα μας συγκινήσει, θα μας κάνει να χαμογελάσουμε με τη γλύκα του αλλά και να γελάσουμε με την ψυχή μας. Θα μας ταξιδεύσει στη Ρωσία των Μπολσεβίκων και των αριστοκρατών αλλά και στην πολύκροτη ιστορία της. Ένα ταξίδι που θα κρατήσει τριάντα ολόκληρα χρόνια μέσα στον μικρόκοσμο της ζωής του κόμη Ροστόφ.

«Περίεργο πράγμα, συλλογίστηκε καθώς σηκωνόταν, έτοιμος να εγκαταλείψει τη σουίτα του. Από πολύ μικρή ηλικία μας μαθαίνουν να λέμε αντίο σε φίλους και συγγενείς… Όμως οι εμπειρίες είναι μάλλον απίθανο να μας διδάξουν ποτέ πως να αποχαιρετούμε τα πιο αγαπημένα μας υπάρχοντα. Κι αν μας δίδασκαν; Μάλλον θα μας κακοφαινόταν το μάθημα. Επειδή εντέλει καταλήγουμε να κρατάμε τα πιο αγαπημένα μας υπάρχοντα κοντά μας περισσότερο απ’ όσο κρατάμε τους φίλους μας… Μέχρι που φανταζόμαστε ότι αυτά τα προσεκτικά συντηρημένα αντικείμενα έχουν τη δύναμη να μας προσφέρουν αληθινή παρηγοριά απέναντι στην απώλεια ενός συντρόφου.Αλλά, βέβαια, ένα αντικείμενο είναι απλώς ένα αντικείμενο…»

Ο κόμης Αλεξάντρ Ίλιτς Ροστόφ ήταν ένας αριστοκράτης που τόλμησε να γράψει ποίηση και το νέο καθεστώς τον τιμωρεί με κατ’ οίκον περιορισμό στο ξενοδοχείο Μετροπόλ της Μόσχας καθώς ήταν το τελευταίο του κατάλυμα εκείνη την περίοδο. Μέσα από τον μικρόκοσμο του ξενοδοχείου ο κόμης θα ζήσει τις ιστορικές αλλαγές στη Ρωσία και στον κόσμο αλλά θα καταφέρει εξίσου να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες της ζωής του. Από την πολυτελή σουίτα του θα μεταφερθεί σε μια μικρή σοφίτα επιλέγοντας ποια από όλα τα υπάρχοντα του θα πάρει μαζί του. Ένα πορσελάνινο σερβίτσιο, το πορτρέτο της νεκρής αδελφής του και φυσικά όλα του τα βιβλία είναι εκείνα που θα το συντροφεύσουν στο νέο του «σπίτι».

Η ζωή του μέσα στους τοίχους του ξενοδοχείου Μετροπόλ θα είναι ίσως ότι καλύτερο μπορούσε να του συμβεί μέσα στην ατυχία του τη στιγμή που άλλοι στέλνονται στη Σιβηρία. Η διαδρομή του από τη σοφίτα στο λόμπι, στο εστιατόριο Μπογιάρσκι, στο κελάρι με τα κρασιά, στον εξώστη της αίθουσας χορού, στο δωματιάκι της μοδίστρας Μαρίνας, στο Σαλιάπιν για να πιει το καθιερωμένο του μπράντυ αλλά και στο Πιάτσα που θύμιζε μινιατούρα της πόλης θα ξεδιπλώσει τις σκέψεις του για τα επόμενα τριάντα χρόνια. Την ώρα που έξω από το ξενοδοχείο συντελούνται σημαντικές αλλαγές μέσα από τις πιο επεισοδιακές δεκαετίες της ρωσικής αλλά και παγκόσμιας ιστορίας.

«Με μισάνοιχτα μάτια, τράβηξε τα σκεπάσματα από πάνω του και σηκώθηκε από το κρεβάτι. Φόρεσε τη ρόμπα και τις παντόφλες του. Πήρε το τενεκεδένιο κουτί από το γραφείο, έριξε μια κουταλιά κόκκους στη συσκευή και άρχισε να γυρίζει τη μανιβέλα.Ενώ εκείνος γύριζε το χερουλάκι, το δωμάτιο παρέμενε υπό την ψιλή κυριότητα του ύπνου. Η νύστα, που κανείς δεν είχε αμφισβητήσει ακόμα την εξουσία της, συνέχιζε να ρίχνει τη σκιά της πάνω σε εικόνες και αισθήσεις, πάνω σε μορφές και σχήματα, πάνω σε όσα είχαν ειπωθεί και σε όσα έπρεπε να γίνουν και να τα χρωματίζει όλα με την άυλη υφή της εξουσίας της. Μόλις όμως ο κόμης άνοιξε το συρταράκι του μύλου, ο κόσμος και όλα όσα περιείχε μεταμορφώθηκαν χάρη σ’ εκείνο το αντικείμενο του φθόνου των αλχημιστών – το άρωμα του φρεσκοαλεσμένου καφέ.Εκείνη τη στιγμή το σκότος χωρίστηκε από το φως, τα νερά από τη γη και τα ουράνια από τα επίγεια. Τα δέντρα κάρπισαν και τα κλαδιά τους θρόισαν από κίνηση πουλιών και θηρίων και κάθε λογής σερνάμενων πλασμάτων…»

Όταν διάβαζα το βιβλίο του Towles έπιανα πολλές φορές τον εαυτό μου να μονολογεί ότι είναι μια πανδαισία αφήγησης. Ένα κείμενο που οι λέξεις του ρέουν σαν μετάξι που χαϊδεύει τα μάτια μας με την απαλή υφή του και διεγείρει τις απολήξεις των νεύρων του εγκεφάλου μας βάζοντας σε λειτουργία τους μηχανισμούς της μνήμης μας προκειμένου να κλείσουμε μέσα μας όλες τις λεπτομέρειες του που μας χαρίζονται απλόχερα. Μυρωδιές, εικόνες, γεύσεις, χρώματα, μουσικές, σκέψεις, κλασικά αναγνώσματα και ταινίες κατακλύζουν τις αισθήσεις μας μέσα από τις έντονες και εξαιρετικά ζωντανές περιγραφές του συγγραφέα. Αισθάνεσαι σαν να είσαι κι εσύ κομμάτι του μικρόκοσμου του κόμη Ροστόφ, να περπατάς στα μαρμάρινα σκαλοπάτια του ξενοδοχείου, να περιφέρεσαι ανάμεσα στα δωμάτια του, να γεύεσαι τα πιάτα των μενού, να μυρίζεις το κρασί για να διαπιστώσεις ποιας χρονιάς είναι, να συνομιλείς με τους θαμώνες στο μπαρ, να πίνεις τα χρωματιστά περίεργα κοκτέιλ, να χώνεσαι στη ντουλάπα της σοφίτας του κόμη, να παρακολουθείς κρυφά από τον εξώστη, να ξυπνάς με τη μυρωδιά του φρεσκοκομμένου καφέ.

Ένα εκχύλισμα γνώσης, εμπειριών, σκέψεων, φιλίας και συντροφικότητας μέσα από μια γραφή που πάλλεται όπως η ζωή είναι αυτό το μυθιστόρημα. Με έναν ήρωα που διαθέτει μια εκπληκτική αξιοπρέπεια, είναι αριστοκρατικός, πνευματώδης, έξυπνος, γοητευτικός και ευγενικός. Ένας αληθινός τζέντλεμαν με λίγα λόγια. «Ένας τζέντλεμαν, όμως, θα είχε σερβίρει τον καλεσμένο του προτού σερβίρει τον εαυτό του… Ένας τζέντλεμαν δεν θα έκανε χειρονομίες με το πιρούνι του σε κάποιον άλλο, ούτε θα μιλούσε με το στόμα γεμάτο. Το πιο σημαντικό είναι, όμως, ότι θα είχε συστηθεί από την αρχή μιας συνομιλίας – ιδιαίτερα αν είχε το πλεονέκτημα να γνωρίζει ποιος είναι ο καλεσμένος του». Έναν ήρωα που ναι μεν νοσταλγεί την παλιά του ζωή αλλά προσαρμόζεται με ιδιαίτερη ευκολία σε αυτή που του έχουν επιβάλλει. Ο κόμης Ροστόφ είναι ένας αξέχαστος χαρακτήρας μέσα από μια απολαυστικά μαγευτική ιστορία που αξίζει πραγματικά να διαβαστεί. Το βιβλίο του Towles αποτελεί ένα μικρό διαμάντι στον μεγάλο ωκεανό της σύγχρονης λογοτεχνίας που χαρίζει στους αναγνώστες όμορφες εικόνες και διαθέτει διαλόγους που δίνουν τροφή για σκέψη.

«Να πως περνά ο χρόνος όταν κάποιος περιμένει χωρίς να ξέρει γιατί. Οι ώρες γίνονται ατελείωτες. Τα λεπτά αμείλικτα. Και τα δευτερόλεπτα; Ε, αυτά όχι μόνο απαιτούν να δώσει το καθένα τους χωριστά δική του παράσταση επί σκηνής, αλλά επιμένει να απαγγείλει έναν μονόλογο γεμάτο παύσεις και καλλιτεχνικά κομπιάσματα και στο τέλος σπεύδει να κάνει και ανκόρ στην παραμικρή υποψία χειροκροτήματος…»

Το «Ένας τζέντλεμαν στη Μόσχα» είναι ένα βιβλίο που ξεχυλίζει από κομψότητα. Σαν ένα ποτήρι καλό κρασί που στριφογυρίζει στο κρύσταλλο και πλημμυρίζει τις αισθήσεις των αναγνωστών με έναν εκλεπτυσμένο τρόπο γραφής που σέβεται απόλυτα την ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει τη ζωή του στον μέγιστο βαθμό ανεξάρτητα από το πόσο μικρά είναι τα κυριολεκτικά ή τα εικονικά του όρια στα οποία αισθάνεται περιορισμένος. Ένα βιβλίο που θα μας κάνει να εκτιμήσουμε τα πιο απλά πράγματα μέσα στις τόσες πολυτέλειες της ζωής αποκομίζοντας ευχαρίστηση από αυτά χαρίζοντας μας ένα πλατύ χαμόγελο ευγνωμοσύνης και νοσταλγικότητας καθώς θα κλείσουμε την τελευταία του σελίδα χαϊδεύοντας το με τις άκρες των δαχτύλων μας.

Το Ένας Τζέντλεμαν στη Μόσχα πρέπει να διαβαστεί αργά για να το απολαύσεις. Να ζήσεις τους ρυθμούς του, να το νιώσεις μέχρι το μεδούλι του. Έχει τους ράθυμους ρυθμούς ενός Ρώσικου χειμωνιάτικου απογεύματος, έτσι όπως το φανταζόμασταν μέσα από τα κλασσικά μυθιστορήματα με τους αχνούς από το σαμοβάρι να ξεχύνονται ολόγυρα.Έχει το απόσταγμα της σοφίας που έβγαινε από τις συζητήσεις γύρω από τις μεγάλες ρούσικες ξυλόσομπες.Ο Towles μας δίνει ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα, γοητευτικό, πνευματώδες, αλλού χαριτωμένο και αλλού συγκινητικό και ρομαντικό! Όλα τα γεγονότα διαδραματίζονται στα στενά όρια του ξενοδοχείου, ενώ έξω απ΄αυτό συντελούνται οι μεγαλύτερες αλλαγές στην ιστορία της Ρωσίας. Ο απόηχος είναι φυσικά δυνατός. Yπάρχουν συνέπειες που καθορίζουν τη ζωή των ενοίκων και οι εξελίξεις του έξω κόσμου γίνονται γνωστές σε μας από τις συζητήσεις στο μπαρ, στο εστιατόριο του ξενοδοχείου, αλλά και από συνεδριάσεις επιτροπών, συνελεύσεων ή ακόμη και κλειστών δείπνων κομματικών στελεχών.Ο συγγραφέας μέσα από τις συμπεριφορές των ατόμων που κινούνται στα στενά όρια του Μετροπόλ - φανταστείτε το σαν μια μικρή κλειστή κοινωνία - χαρτογραφεί τις αλλαγές στην μεταεπαναστατική Ρωσία και παράλληλα τις επιδράσεις αυτών των αλλαγών στους ανθρώπους.Η ματιά του έντονη, αλλά όχι με διάθεση επίκρισης, πέφτει πάνω στις αλλαγές που δρομολογούνται και σταματά συχνά σε λεπτομέρειες, είτε με τη μορφή συζητήσεων, είτε υποσημειώσεων για τα χρόνια εκείνα που συντάραξαν την παγκόσμια ισορροπία. Εστιάζει παράλληλα την προσοχή του στον άνθρωπο, στις δυνάμεις που κρύβει μέσα του, στην τήρηση των αρχών και των πιστεύω του, ακόμη κι αν βρίσκεται κάτω από δυσμενείς συνθήκες – Μιχαήλ Μίντιτς – ή στην αισιοδοξία, την ηρεμία και τη γαλήνη του Κόμη Ροστόφ, ενός αστού παλιάς κοπής, πολυταξιδεμένου, μορφωμένου, με παλιομοδίτικη ευγένεια, γοητεία, χιούμορ και εκλεπτυσμένη κρίση.Ο κόμης Ροστόβ αποφασίζει να ζήσει κάθε εμπειρία που του προσφέρει ο κόσμος του ξενοδοχείου. Γίνεται ο παρατηρητής των άλλων, αλλά και του εαυτού του. Έχοντας όλες τις αισθήσεις του ανεπτυγμένες, αρκείται σε χαρές που μπορεί να τις ζήσει. Κι αυτές είναι, είτε η απόλαυση ενός γεύματος <<τα κρεμμύδια ωραία καραμελωμένα, το κοκκινιστό κρέας μαγειρεμένο αργά σε χαμηλή φωτιά και τα αποξηραμένα βερίκοκα ψημένα όσο χρειαζόταν για να ενωθούν τα τρία συστατικά σε μια γλυκιά και καπνιστή συμφωνία γεύσεων που έφερνε στο μυαλό τη ζεστασιά μιας ταβέρνας, το χιόνι που έπεφτε έξω και τσιγγάνικα ντέφια >>, είτε οι φιλοσοφικές συζητήσεις που γίνονται, άλλοτε με τον Μίσκα, τον καρδιακό του φίλο, άλλοτε με τους θαμώνες του ξενοδοχείου και άλλοτε με τον Άμπραμ, τον γερο-μάστορα, στις καμινάδες της στέγης.Ανάμεσα στην ανάλυση του περιεχομένου ενός μπουκαλιού με κρασί και στην απόλαυση της διαδικασίας αυτής, ''ακούγονται '' στοχασμοί από τα δοκίμια του Μοντέν, αποσπάσματα από τον Γκόγκολ, τον Τουργκένιεφ, τον Γκοντσάροφ και τον Ομπλόμοφ του, τον Φιοντόρ Ντοστογιέφκσι και τον Τολστόι. ''Ξεχύνονται'' μελωδίες από Ραχμάνινοφ, Σοπέν ή Μότσαρτ και στήνονται συζητήσεις πολιτικο-κοινωνικού περιεχομένου βλέποντας αριστουργήματα της 7ης τέχνης.Εξαιρετικές οι αναλύσεις κάποιων σκηνών από την ταινία Καζαμπλάνκα, και οι αντικρουόμενες απόψεις που δείχνουν καθαρά τη διαφορετική οπτική γωνία που έχουν δύο άνθρωποι από την ίδια χώρα για την τύχη και την πορεία αυτής της χώρας.<<Η ψυχρή αντίδραση του ιδιοκτήτη του κέντρου ( Ρικ) και η σύλληψη του Ουγκάρτε θα μπορούσε να υπονοεί αδιαφορία για τη μοίρα των άλλων. Ωστόσο, ισιώνοντας το ποτήρι του κοκτέιλ μετά τη συμπλοκή, δεν έδειχνε επίσης μία ουσιώδη πίστη στο γεγονός ότι με μια μικρή κι ασήμαντη πράξη του μπορεί κάποιος να αποκαταστήσει μια κάποια αίσθηση τάξης στον κόσμο ; >>Εξαιρετική επίσης είναι η ανάλυση – όπως ανέφερα παραπάνω – του περιεχομένου ενός μπουκαλιού με κρασί. Ανάλυση και ταυτόχρονα συσχετισμός με τις βασικές αρχές που στήριζε το νέο καθεστώς.<<Όποιο κρασί κι αν βρισκόταν μέσα στη φιάλη, σίγουρα δεν ήταν ίδιο με τα άλλα. Αντίθετα, το περιεχόμενο της φιάλης που κρατούσε στο χέρι του ήταν προϊόν μιας ιστορίας εξίσου μοναδικής και περίπλοκης με την ιστορία ενός έθνους ή ενός ανθρώπου. Με το χρώμα, το άρωμα και τη γεύση του εξέφραζε την ιδιαίτερη γεωλογία και το ειδικό κλίμα που επικρατούσε στον τόπο προέλευσής του. Με μια γουλιά, θα θύμιζε πότε έλιωσαν τα χιόνια εκείνο τον χειμώνα, πόση βροχή έπεσε εκείνο το καλοκαίρι, ποιοι άνεμοι επικρατούσαν, πόσο συχνά συννέφιαζε ο ουρανός. Ναι, ένα μπουκάλι κρασί ήταν το απόλυτο απόσταγμα χώρου και χρόνου – μια ποιητική έκφραση ατομικότητας. Ωστόσο, εδώ ήταν πεταμένο μέσα σε έναν ωκεανό ανωνυμίας, μια επικράτεια μέσων όρων χωρίς ταυτότητα. >>Το μυθιστόρημα έχει μέσα του κάτι το παλιομοδίτικο, αλλά ταυτόχρονα το τόσο τωρινό!Έχει κάτι αλήθειες που, χωρίς να το επιδιώκει ο συγγραφέας, αντικατροπτίζουν την πραγματικότητα που μας περιβάλλει.<< Όπως σου έχω ξαναπεί, εμείς και οι Αμερικανοί θα καθορίσουμε το υπόλοιπο αυτού του αιώνα, επειδή είμαστε τα μόνα έθνη που έχουν μάθει να σπρώχνουν το παρελθόν στην άκρη αντί να το προσκυνούν. >>