ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ Λίτσα Κοντογιάννη

Ένα υπέροχο, πολύ καλογραμμένο οδοιπορικό στο νησί της Λέσβου που γίνεται μέσα από την μοναδική περιγραφή περιοχών της, με αφορμή μια φανταστική ιστορία με έντονο μεταφυσικό στοιχείο.

Πέρα από τη Λέσβο και τα μαγικά της μέρη, αναφορές γίνονται και στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα, στη Σμύρνη, στο Εσκί Σεχίρ και άλλα μέρη.

Το μυθιστόρημα αυτό μπορεί να αριθμεί 574 σελίδες, αλλά είναι απόλυτα χορταστικές και διαβάζεται απνευστί.

Η αφήγηση είναι πολύ δεμένη, οι αναφορές στο παρελθόν και πάλι πίσω στο παρών γίνονται με απόλυτη ισορροπία, δίνει όλες τις απαραίτητες εξηγήσεις στις απορίες του αναγνώστη, χωρίς να αφήνει κενά ή ασάφειες και στο τέλος τη λύτρωση που χρειάζεται.

Η συγγραφέας καταφέρνει να μας μεταδώσει μια ποικιλία συναισθημάτων όπως αγάπη, έρωτα, απώλεια, φόβο, απελπισία, σπαραγμό, αισιοδοξία, ελπίδα. Το βιβλίο όμως κατά κύριο λόγω αναφέρεται στην αγάπη, τη απλή και ανιδιοτελή, ως αξία, ως συναίσθημα, ως ανάγκη. Σε όλα τα πρόσωπα της αγάπης – σ’ αυτή του παιδιού προς τον γονιό και αντίστροφα, στη φιλική, στην ερωτική, ακόμη και στην εγωιστική αγάπη προς τον εαυτό μας.

Το ευχάριστο είναι πως η πλοκή δεν είναι διόλου προβλέψιμη και ακόμα λιγότερο η κατάληξη της ιστορίας.

Οι ήρωες της ιστορίας είναι ολοκληρωμένοι και δίνουν την αίσθηση πως είναι πραγματικοί και στην όλη ιστορία την αληθοφάνεια που της χρειάζεται.

Ο θάνατος,ειδικά όταν είναι πρώιμος και άδικος,είναι πάντα οδυνηρός.Περισσότερο γι’αυτούς που αφήνει πίσω του….Φράση ορόσημο (και πόσο αληθινή) του Ασκίμ και επομένως της ιστορίας του ακολουθεί.Ένα βιβλίο που μας οδηγεί σ’ένα νοερό και γοητευτικό ταξίδι στο νησί του Αιγαίου στην πανέμορφη Μυτιλήνη με τα παραδοσιακά χωριά,τα σοκάκια,τους ανθρώπους της,τα ήθη και έθιμα,την γνήσια ντοπιολαλιά,την ιστορία της,όπου ζωντανεύουν οι μνήμες και μαζί με τον συνδυασμό παρελθόντος-παρόντος η ύφανση της ιστορίας γίνεται αξιοσημείωτη όπου κυριαρχεί η αγάπη,η συγκίνηση,ο έρωτας,η ελπίδα,τα όνειρα.Μία πολυμερής πλοκή με δεμένους,ποικίλους και αυθεντικούς χαρακτήρες με τα λάθη τους,τις επιθυμίες τους,τα κρυμμένα μυστικά τους,τις ευαισθησίες του,την μοναξιά τους.Μία ακούραστη γραφή με περιγραφές σχολαστικές και τακτικές δίνοντας σκηνικό τοπίο στις εικόνες του και με εμβάθυνση στον ψυχισμό των ηρώων,είτε προς το χειρότερο είτε προς το καλύτερο μεταμορφώνοντας τον ή βοηθώντας τον ν’αναγγενηθεί και που θέλγει τον αναγνώστη και έχοντας σαν κύριο θέμα την δύναμη της αγάπης που πάντα συγκινεί την ανθρώπινη ψυχή ασκώντας μία μυστική γοητεία επάνω της,γιατί όταν λείψει η αγάπη από τις καρδιές μας θα εξαπλωθεί το χάος απ’όπου δεν θα μπορέσουμε να σωθούμε.Η κυρία Κωνσταντούρου διαθέτει φαντασία και επομένως προσφέρει ιδέες,κάνει συνειρμούς και σίγουρα με την αυτοπαρατήρησή της και την εμπειρία της δίνει ένα ευάρμοστο και ικανοποιητικό ανάγνωσμα.

Η Έλλη μεταβαίνει στη Βατούσα της Λέσβου ως δασκάλα και η εμφάνισή της εκεί είναι η αφετηρία μιας σειράς γεγονότων που θα αλλάξουν τους ντόπιους και την πορεία της ίδιας της ιστορίας. Η εμφάνισή της και ο συνεσταλμένος χαρακτήρας της ξυπνούν το ενδιαφέρον του στριφνού και ψυχρού συναδέλφου της, Ομήρου, που προσπαθεί να μαζέψει τα κομμάτια του μετά από μια ερωτική απογοήτευση. Την ίδια περίοδο έρχεται στη Βατούσα και ο μυστηριώδης Δημήτρης, που δηλώνει συγγραφέας αλλά έχει τα δικά του σκοτεινά σχέδια. Η παρουσία του θα φέρει τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα στην Κρινάνθη, μια κοπέλα που έχει πληγωθεί ανεπανόρθωτα από το γεγονός ότι η μητέρα της τους εγκατέλειψε για να κάνει τη ζωή της μακριά από το νησί. Ανάμεσά τους κυκλοφορεί και μια καμπουριασμένη, βρώμικη, μεσήλικη γυναίκα που την αποκαλούν Μάγισσα και μένει σε ένα ερειπωμένο αρχοντικό του χωριού, κρύο και τρισάθλιο. Ποια είναι στην πραγματικότητα και γιατί ήρθε σε αυτόν τον τόπο; Πώς συνδέονται όλα αυτά τα πρόσωπα με τον θρύλο της Ραλλούς και του Ζαμίρ, μιας μπαλαμής κι ενός τσιγγάνου που ερωτεύτηκαν λίγα χρόνια πριν απελευθερωθεί η Λέσβος από τους Τούρκους;

Η κυρία Μαρία Κωνσταντούρου επιστρέφει με ένα απαιτητικό και πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, γεμάτο ιστορίες, ανατροπές, έρωτα, βαθιά κρυμμένα μυστικά και διαχρονικά μηνύματα κι αλήθειες. Χαρακτήρες, πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές, μύθοι και θρύλοι πολύ καλά δεμένοι με την πραγματικότητα κι ένα ασκίμ που του έχουν δώσει μαγικές ιδιότητες και το ψάχνουν εναγωνίως άνθρωποι πονηροί αλλά και αγνοί. Το ασκίμ είναι ο κύριος άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται οι επιθυμίες και τα πάθη των ηρώων του μυθιστορήματος, μιας και είναι η πέτρα πάνω στην οποία έπεσε το αίμα του Ζαμίρ όταν γκρεμίστηκε από τα βράχια ενός γκρεμού και σ’ εκείνη εναπόθετε τις ευχές και τις ελπίδες της η Ραλλού. Αυτή η πέτρα συν τω χρόνω διαδόθηκε πως έχει μαγικές ιδιότητες για όποιον την κρατά και προσεύχεται σε αυτήν με όλη του τη δύναμη. Μήπως όμως δεν είναι έτσι; Μήπως η πέτρα φέρνει μόνο κακοτυχία; Κι αν είναι έτσι, γιατί δεν κατέστρεψε όλους τους κατόχους με το πέρασμα του καιρού; Πώς μπορεί μια πέτρα να έχει αγάπη μέσα της;

Η γραφή και οι δυνατότητες της συγγραφέως να στήσει σωστά μια περιπέτεια ήταν τα πρώτα χαρακτηριστικά που με κράτησαν σε αυτό το βιβλίο. Ελάχιστα βιβλία που έχω διαβάσει και είχαν συγκεράσει τον θρύλο με την πραγματικότητα μπόρεσαν να με πείσουν και να με ταξιδέψουν. Η κυρία Κωνσταντούρου με το «Ασκίμ θα πει αγάπη» χάρισε έναν πλούσιο και ποικίλο κόσμο με καλούς και κακούς χαρακτήρες, πολυδιάστατη πλοκή, ανατροπές και ολοκληρωμένες προσωπικότητες, από τις οποίες ελάχιστες παρέμειναν στάσιμες. Όλοι οι άνθρωποι που περνάνε από τις σελίδες του βιβλίου ξεκινούν με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ψυχοσύνθεση και μέσα από τις εξελίξεις και τα γεγονότα σταδιακά αρχίζουν να αλλάζουν και να βελτιώνονται ή να χειροτερεύουν ως άνθρωποι. Η νομοτέλεια της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τον ρουν της ιστορίας και τα φυσικά φαινόμενα του χρόνου και του τόπου είναι διάχυτη στο κείμενο, χαρίζοντάς του αληθοφάνεια και ρεαλισμό.

Έλλη και Όμηρος: ένα ντουέτο που μου χάρισε μια ποικιλία συναισθημάτων, από το γέλιο και τον θυμό ως την ευτυχία και την αγωνία. Πρόκειται για ένα κλασικό ζευγάρι που ξεκινάει με αντιπάθεια, συνεχίζει με ανεκτικότητα και καταλήγει ερωτευμένο κι ευτυχισμένο. Τα περιστατικά που διαλέγει η συγγραφέας ενώνουν τους δυο ανθρώπους και τους φέρνουν πιο κοντά. Τονίζονται ωραία η μοναξιά και η ευαισθησία της Έλλης και ο εγωισμός και ο φόβος του Ομήρου.

Κρινάνθη και Δημήτρης: το δεύτερο δίπολο της ιστορίας, με ακόμη περισσότερο συναισθηματικό και ψυχικό βάθος, μιας και ο Δημήτρης είναι το κλασικό αρσενικό-τυχοδιώκτης. Ήρθε στο νησί με τα δικά του σχέδια και μπλέκεται με την παρέα της Έλλης και της Κρινάνθης. Πάρα πολύ αργά αρχίζει να υποχωρεί η ωραιοπάθεια και η κενότητά του μπροστά στον ψυχισμό της κοπέλας. Στην αρχή την αντιμετωπίζει ακριβώς όπως το περίμενα: μια άμαθη χωριατοπούλα που θα την κατακτήσουμε για να περνάει η ώρα μας. Κάτι όμως η αντίληψή της, κάτι η κοσμοθεωρία της, κάτι ο συναισθηματικός της κόσμος που του τον χαρίζει απλόχερα, όλα αυτά αρχίζουν και βάζουν τον Δημήτρη σε σκέψεις και φυσικά σε δίλημμα, γιατί αν υποκύψει θα έρθει σε σύγκρουση με τα συμφέροντα που τον έφεραν στο νησί. Ομολογώ πως η ολοκλήρωση της ιστορίας δε μου άρεσε, γιατί μου φάνηκε πως δόθηκε πολύς χώρος στην απόφαση που πήρε ο Δημήτρης και δε με άγγιξαν πολύ τα εμπόδια που συναντούσε και που δημιουργήθηκαν για να τον κάνουν ν’ αλλάξει γνώμη. Ήταν μια πολύ δυνατή ιστορία και ίσως το φινάλε της περιορίστηκε σε έκταση μικρότερη απ’ όση της αναλογούσε.

Τζίνα και Ιγνάτης: οι γονείς της Κρινάνθης είναι δύο χαρακτήρες που επίσης αγκάλιασα. Η ιστορία της γυναίκας αυτής ξεκινάει με τον ταραγμένο εσωτερικό της κόσμο από την εγκατάλειψη της μητέρας της και τον αγώνα που δίνει ο πατέρας της, χήρος από δεύτερο γάμο, να μεγαλώσει εκείνη και τον ετεροθαλή αδελφό της. Ναι, η μητέρα της επιστρέφει, με όλα τα κλισέ που θα μπορούσε κάποιος να γράψει (γιατί έφυγε και γιατί γύρισε), η συγγραφέας όμως στρέφει την ιστορία εκεί που πραγματικά θέλει και την κάνει ολόδική της και διαφορετική. Η Τζίνα έχει κατάθλιψη κι αυτό το διαπιστώνει με τη βοήθεια των ανθρώπων που γύρισε για να αντιμετωπίσει. Από αδιάφορη και ψυχρή αρχίζει να συνειδητοποιεί τι πραγματικά της φταίει και απλώνει διστακτικά το χέρι για βοήθεια. Θα σταθεί στα πόδια της; Θα σωθεί; Κι αν τελειώσουν όλα αυτά πώς θα είναι η οικογενειακή τους ζωή; Θα τη συγχωρέσει ο Ιγνάτης;

Και όλες αυτές οι ιστορίες βιώνουν μια μεγάλη ανατροπή που θα αλλάξει άρδην την πορεία της πλοκής και θα τοποθετήσει όλους τους ήρωες σε νέα βάση. Ομολογουμένως, η ένταση και η αγωνία μέχρι εκείνο το κομβικό σημείο ήταν κλιμακωτές κι από κει και πέρα κάπως καταλάγιασε και κόπασε το συναίσθημα. Προσωπικά σταμάτησα για λίγο την ανάγνωση, γιατί ήθελα να κατακάτσει μέσα μου ο κουρνιαχτός από τις περιπέτειες των χαρακτήρων και να δω πώς θα προχωρήσει η συγγραφέας τις ιστορίες των ηρώων που γνώρισα κι αγάπησα από το σημείο εκείνο και πέρα. Πιστεύω ειλικρινά πως αν δεν το είχε γράψει η κυρία Κωνσταντούρου θα είχα κουραστεί, αδιαφορήσει, ίσως και θυμώσει. Γιατί μετά τη μεγάλη ανατροπή αρχίζει ένα αέναο κυνηγητό με την πέτρα και κάποιος προσπαθεί να ενώσει ένα ρέλι ίχνους για το πού βρίσκεται η πέτρα και το ακολουθεί. Αρχίζει το παιχνίδι της κολοκυθιάς, «εσύ έχεις την πέτρα, όχι, εσύ την έχεις, ποιος την κυνηγάει, είναι η αυθεντική, όχι δεν είναι, τότε γιατί την έχεις εσύ», είναι έτσι δοσμένο όμως, με τους ρεαλιστικούς διαλόγους και το μαγευτικό τοπίο της Μυτιλήνης που συνέχισα να ταξιδεύω στις σελίδες χωρίς να κουραστώ, να αδιαφορήσω ή ακόμη και να γελάσω (γιατί κάλλιστα θα μπορούσε κάποιος να πει σε αυτό το σημείο πως προστέθηκαν σελίδες για να φανεί μπουγιόζικο το βιβλίο). Κι όμως, χρειάζεται χρόνος για να αρχίσει ο τροχός να γυρνάει ξανά, απαιτείται ένα περιθώριο να συγκροτηθεί ο ψυχισμός μετά από ένα τέτοιο αναπάντεχο γεγονός που είναι σα να χωρίζει το βιβλίο στα δύο. Κι έτσι βρίσκει περιθώριο να τρυπώσει το παρελθόν και να προχωρήσει χέρι χέρι με το σήμερα ως το λυτρωτικό (;) τέλος.

Παράλληλα με όλες αυτές τις αλλαγές και τις ανατροπές ξεδιπλώνεται και η ιστορία της Ραλλούς με τον Ζαμίρ, η οποία δεν είναι απλή ούτε μονοδιάστατη. Μετά το τραγικό τέλος εκείνου, η ιστορία ακολουθεί τη ζωή της Ραλλούς και των επιλογών της, που έχουν συνέπειες και αντίκτυπο και στα κατοπινά χρόνια, σε απογόνους και επιγόνους, οπότε κομματάκι κομματάκι ερχόμαστε στο σήμερα και αποκαλύπτονται οι πραγματικοί ρόλοι κάποιων χαρακτήρων! Ποιοι λοιπόν κυνηγάνε την πέτρα και γιατί; Ποια είναι τα κίνητρά τους; Εκδίκηση, απληστία, ικανοποίηση; Επίσης σε κάποια κεφάλαια την εξιστόρηση την αναλαμβάνει ένας αφηγητής-έκπληξη, οπότε η κυρία Κωνσταντούρου δίνει τον καλύτερό της εαυτό σε εκφραστικά μέσα και καταγραφή συναισθημάτων, μιας και της δίνεται το περιθώριο να κάνει υπέροχες συγκρίσεις, λυρικές περιγραφές και να δώσει με τη δική της ευαίσθητη και τρυφερή ψυχή άφθονο υλικό για σκέψη και συναίσθημα. Έχουν σημασία οι ευχές; Ποια η διαφορά ευχής και ονείρου; Πόση δύναμη έχει η αγάπη; Τι πρέπει να προσέχει κανείς όταν προτιμάει τον εγωισμό και το μίσος; Πόσο εύκολη είναι η συγχώρεση; Πόσο απαραίτητη είναι η λύτρωση;

«Ασκίμ θα πει αγάπη» λοιπόν και το μυθιστόρημα αυτό είναι ένας άρτια ζωγραφισμένος πίνακας, με δομημένη προοπτική, ποικιλία χαρακτήρων, εναλλαγές και ανατροπές κι ένα ειδυλλιακό σκηνικό, το νησί της Λέσβου. Βατούσα, Σίγρι, Καλλονή, Αγιάσος, Μυτιλήνη και τόσα άλλα μέρη είναι οι τόποι όπου εκτυλίσσεται η δράση του βιβλίου και αποδίδονται με έναν προσεκτικό χρωστήρα από ποικιλόχρωμη παλέτα. Δεν είναι δηλαδή μόνο οι άνθρωποι που με ταξίδεψαν αλλά και ο τόπος που με καλωσόρισε. Ήλιος, θάλασσα, φως, σε αντιδιαστολή με τον εγωισμό, τη σκιά και το μίσος. Μύθος και θρύλος αντάμα με ρεαλισμό, ποικιλία γεγονότων, ικανοποιητικό φινάλε για όλους και πολλά συναισθήματα είναι ελάχιστα από τα θετικά χαρακτηριστικά που μπορώ να τονίσω σε αυτό το φροντισμένο και μεστό μυθιστόρημα.