Τα Χρονικά των Κλίφτον ολοκληρώνονται. Ο Χάρι και η Έμμα Κλίφτον ζουν μια έντονη δεκαετία υπό την πρωθυπουργία της Μάργκαρετ Θάτσερ και της Πτώσης του Τείχους του Βερολίνου. Η λαίδη Βιρτζίνια Φένικ έχει καταντήσει πλέον φτερό στον άνεμο και κάνει σπασμωδικές κινήσεις για να εξασφαλίσει τα εισοδήματά της ενώ οι επιχειρήσεις και τα τραπεζοπιστωτικά ιδρύματα των πρωταγωνιστών μπαίνουν σε μια τελική ευθεία εξαγοράς, εξυγίανσης και βελτιστοποίησης. Πώς θα ολοκληρωθεί λοιπόν η επταλογία; Θα απονεμηθεί δικαιοσύνη σε όλα τα πρόσωπα; Θα βρουν όλοι αυτό που αναζητούν, ποθούν ή απλώς περιμένουν; Θα κλείσουν όλες οι εκκρεμότητες; Who was this man, για να παραφράσω τον τίτλο πρωτοτύπου «This was a man»;

Σε γενικές γραμμές, η ιστορία ολοκληρώθηκε σωστά και όχι εσπευσμένα. Οι κινήσεις προς εξαγορά, τα χρηματιστηριακά παιχνίδια, οι τρεις αντίπαλοι των Μπάρινγκτον και Κλίφτον βρίσκουν τον μάστορά τους με τον γνωστό συναρπαστικό και πρωτότυπο τρόπο που απόλαυσα και στα προηγούμενα βιβλία αλλά οι ιστορίες τους συμπυκνώνονται σχεδόν στο πρώτο μισό του κειμένου. Δολοφονίες, φυλακίσεις, εξαγορές, δολοπλοκίες και ό,τι ευχαριστήθηκα σε όλα τα βιβλία ως τώρα εδώ δόθηκαν σε λίγες και χορταστικές δόσεις.

Στη συνέχεια οι πρωταγωνιστές αρχίζουν να ζουν επαγγελματικές εξελίξεις και αλλαγές, με τον Χάρι Κλίφτον να ξεκινάει να γράφει ένα μυθιστόρημα για τη ζωή στη Ρωσία, την Έμμα να δέχεται την πρόταση της Μάργκαρετ Θάτσερ να γίνει υφυπουργός Υγείας κι έτσι να κοντράρεται στη Βουλή των Λόρδων με τον αδερφό της, Τζάιλς, για τα νομοσχέδια, με σημαντικότερο όλων αυτό του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Ναι, μου προκάλεσε εντύπωση, γιατί, αν και πολιτικοί αντίπαλοι, μεταξύ τους ενδοοικογενειακά ήταν όλα μέλι-γάλα, δεν επηρεάστηκαν ούτε μια φορά από τις συνθήκες ώστε να τσακωθούν πιο σοβαρά μεταξύ τους.

Μεγάλη ανατροπή η ιστορία της Κάριν που αγάπησε ο Τζάιλς, μιας και τελικά δε σκοτώθηκε στο προηγούμενο βιβλίο. Η ζωή της με τον Τζάιλς πλέον εξομαλύνεται και οι στιγμές που ζουν στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου μέχρι και δάκρυα στα μάτια μου έφεραν. Ήταν τόσο παραστατική η αφήγηση των στιγμών εορτασμού εκείνη την ημέρα του 1989, το πόσο αμήχανοι ήταν οι μέχρι χτες αδίστακτοι φρουροί, τόσο τρυφερές οι σκηνές που εκτυλίσσονταν που για άλλη μια φορά μου απέδειξε ο συγγραφέας πως μπορεί να ασχοληθεί και βαθύτερα με τους χαρακτήρες του. Αυτό το κεφάλαιο με βοήθησε να τον συγχωρήσω για την παράλειψη της πολιτικής καριέρας της Θάτσερ, κάτι που περίμενα από το προηγούμενο βιβλίο πως θα τον απασχολήσει έντονα, με εξαίρεση τη λεπτομερέστατη καταγραφή των πρακτικών την ημέρα του ψηφίσματος του νομοσχεδίου για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ήταν τόσο σημαντικό για την πορεία της Υγείας της χώρας ή ένα τυχαίο παράδειγμα στο οποίο μακρηγόρησε; Δεν το γνωρίζω και μεταξυ μας δεν τις διάβασα κιόλας). Η Μάργκαρετ Θάτσερ στα δικά μου μάτια ανέτρεψε σχεδόν τα πάντα στη χώρα της, με τρεις συνεχόμενες εκλογικές νίκες και χιλιάδες απεργίες. Καμία από αυτές δεν επηρέασε την απόδοση των μετοχών των τραπεζών ή με άλλον τρόπο τις ζωές των πλούσιων Μπάρινγκτον και Κλίφτον;

Από την άλλη, ο Jeffrey Archer θέλησε να απαντήσει σε δύο σημαντικά ερωτήματα που τέθηκαν από το πρώτο κιόλας βιβλίο της σειράς: αν όντως παγιδεύτηκε στο κύτος του πλοίου κατά τη ναυπήγησή του ο πατέρας του Χάρι Κλίφτον κι αν ο Χάρι είναι αδερφός της Έμμα. Κατ’ εμέ, η πορεία της αφήγησης είχε τόσο πολύ απομακρυνθεί από αυτά που και να μην απαντούσε δε θα με πείραζε. Είχαμε προχωρήσει από καιρού σε άλλα σημεία και νέες περιπέτειες. Άλλωστε τώρα μου χάλασε τελείως την πορεία της ζωής των Χάρι και Έμμα, γιατί η αγάπη τους για πάνω από πενήντα χρόνια, οι εμπειρίες τους, ο προσωπικός κώδικας επικοινωνίας ήταν πράγματα που αγάπησα, τα έκανα δικά μου, ταυτίστηκα μαζί τους, χιλιόμετρα μακριά από την πραγματικότητα που τώρα ο Archer θέλησε να μου θυμίσει με τη ρασιοναλιστική απάντηση. Και πάλι θα τον συγχωρέσω όμως γιατί το τέλος αυτών των δύο ανθρώπων ήταν άκρως συγκινητικό και τρυφερό, γεμάτο δύναμη, ένταση, αλήθεια και άδολη αγάπη. Ναι, υπάρχουν ακόμη τέτοιες και είναι στο χέρι του συγγραφέα να καταντήσουν γελοίες και ψεύτικες ή αληθινές και δυνατές.

Ιδιαίτερη μνεία θα κάνω στο κύκνειο άσμα του Χάρι Κλίφτον, μιας και επί τη ευκαιρία καταγράφονται πολλές διαχρονικές αλήθειες για τη διαδικασία της συγγραφής και γενικότερα για το χάρισμα-ταλέντο του γράφειν. Ο Κλίφτον ακολουθούσε πάντα μια συγκεκριμένη διαδικασία για να ξεκινήσει να γράφει κάθε νέο του μυθιστόρημα. Έτσι κι εδώ, αρχίζει με τη φράση: «Σε παρακαλώ, επίτρεψέ μου να το κάνω ξανά», γιατί «είχε την οδυνηρή επίγνωση ότι η αφήγηση ιστοριών δεν ήταν ένα χάρισμα που έπρεπε να θεωρείται δεδομένο» (σελ. 415). Σεμνότης και ταπεινότης.

Τέλος, δε μου άρεσε η ιστορία της λαίδης Βιρτζίνια, γιατί παρ’ όλο που είχε εξαιρετικό ρόλο στα προηγούμενα βιβλία εδώ περιφερόταν από κερδοσκοπία σε εκβιασμό και το ανάποδο ενώ η επιλογή της μετά τον θάνατο της δούκισσας του Χάρτφορτ ήταν κάτι που έχω δει σε εκατομμύρια περιπτώσεις τηλεοπτικές και λογοτεχνικές, παρ’ όλ’ αυτά κι εδώ υπάρχει ένας κρυμμένος άσος. Η εξέλιξη αυτή και οι επακόλουθες ανατροπές ήταν σωστές και δίκαιες, δεν είδα όμως πουθενά ένα «τέλος», μιας και ήθελα να τιμωρηθεί κι αυτή με κάποιον τρόπο. Δυστυχώς έζησε σκληρά μαθήματα μεν, δεν υπήρξε όμως η «νέμεσις» που λένε στην αρχαία τραγωδία. Κρίμα, γιατί την αγάπησα και θα ήθελα να φανεί πιο ολοκληρωμένη.

Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω πως αυτήν τη φορά η ποιότητα του χαρτιού και η βιβλιοδεσία δε με άφησαν ικανοποιημένο. Το χαρτί ήταν σχετικά λεπτό, κακής απόχρωσης ενώ όταν ολοκλήρωσα την ανάγνωση το αντίτυπο ήταν σε άσχημη κατάσταση, κάτι που σπανίως συμβαίνει σε δικά μου αντίτυπα. Εύχομαι ολόψυχα να ήταν μια εξαίρεση, μιας και οι εκδόσεις Bell είναι πάντα πολύ προσεγμένες και σέβονται τον αναγνώστη χρόνια ολόκληρα τώρα (a propo μου άρεσαν περισσότερο τα εξώφυλλα των ελληνικών εκδόσεων από τα ξένα).