Ο Ιάκωβος είναι ο εγγονός της Άννας Τιάνο, μιας Εβραίας που γλύτωσε από τις θηριωδίες των Ναζί. Έχει καταλάβει πως στον Ιάκωβο αρέσουν όσα λένε οι σημερινοί οπαδοί τους και θέλοντας να τον προστατέψει θα του πει την ιστορία της, από μικρό κορίτσι ακόμα που ήταν. Για την ζωή των Εβραίων στην Κατοχή, τις διώξεις τους και την συμμετοχή τους στο ΕΑΜ. Για όσους τους πρόδωσαν, αλλά και αυτούς που τους βοήθησαν. Ελπίζει έτσι να αλλάξει το πιστεύω του εγγονού της για τους νεοναζιστές. Ένα πολύ ωραίο βιβλίο γεμάτο συγκινήσεις.

Το βιβλίο του Γιώργου Μπουγελέκα έρχεται να καλύψει ένα λογοτεχνικό κενό σχετικά με το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Αθήνας, συνδεδεμένο όμως με το σήμερα και με τις ταυτότητες των ανθρώπων που αλλάζουν, με κοινωνικές και προσωπικές τροχιές φανερές και κρυφές που αιφνιδιάζουν τον αναγνώστη.

Ο Γιώργος Μπουγελέκας επέλεξε μια έξυπνη και συνάμα διδακτική ιστορία. Άλλωστε ο ίδιος είναι δάσκαλος και υποψιάζομαι ότι όσο έγραφε το βιβλίο του θα είχε στη σκέψη του και ένα εφηβικό κοινό που θα το διαβάσει και θα βγάλει ένα διδακτικό μήνυμα. Την ιστορία μιας νεαρής Εβραίας, της Άννας, που γλυτώνει από το ολοκαύτωμα της Κατοχής στην Αθήνα βγάζοντας ταυτότητα χριστιανής. Η οποία, γηραιά κυρία πια και με καλά κρυμμένο από τα εγγόνια της το μυστικό της πρώτης θρησκευτικής της ταυτότητας διαπιστώνει ότι ο αγαπημένος της εγγονός έχει πλησιάσει τη ναζιστική ιδεολογία, έχει φίλους ναζιστές, ακούει αντισημιτικά τραγούδια που βρίζουν τους Εβραίους και αποθεώνουν το Ολοκαύτωμα.

Η προσπάθεια της Άννας να απαγκιστρώσει τον εγγονό της από αυτή την κατάσταση, την οδηγεί στο να του αφηγηθεί το παρελθόν της. Εδώ ο Μπουγελέκας, μέσα από την αφήγηση της Άννας, παρακολουθεί τη ζωή των Αθηναίων στην Κατοχή με μεγάλη ιστορική ακρίβεια, έχοντας κάνει πολύ δουλειά πάνω στην ιστορία της περιόδου. Ουσιαστικά, ο συγγραφέας μέσα από τις ιστορίες της Άννας, των γονιών της, των αφεντικών της, των φίλων της αποτυπώνει τα βασικά σημεία της ιστορίας της Κατοχής. Και θέτει προβληματισμούς για το σήμερα, δείχνοντας μας πως η ιστορία δεν είναι νεκρή αλλά ζωντανή υπόθεση που μας διαμορφώνει και μας ακολουθεί.

Όμως, δεν μένει μόνο στη σκιαγράφηση του ιστορικού πλαισίου. Η αφήγηση του αναδεικνύει αλλά δύο σημαντικά θέματα. Το πρώτο είναι το πώς οι προνεωτερικές κοινότητες εγκλωβίζουν τους ανθρώπους σε μοίρες αναπόδραστες. Οι γονείς της Άννας οδηγούνται στα κρεματόρια, γιατί δεν εγκαταλείπουν ούτε τυπικά τη θρησκεία τους, την ταυτότητα τους. Ο ραβίνος της Αθήνας σπάει την «παράδοση» και συνεργάζεται με το ΕΑΜ για να βγει από την Αθήνα και να μην δώσει τους καταλόγους της κοινότητας του. Η αδερφή της Άννας μπαίνει στο ΕΑΜ. Τρεις διαφορετικές πορείες, μέσα από τρεις ιδεοτυπικά διαφορετικές επιλογές. Το δεύτερο είναι το ζήτημα της ταυτότητας, το πώς αλλάζει και ξαναλλάζει μέσα από τις εμπειρίες, τον αναστοχασμό τους, τις αφηγήσεις του υποκειμένου σε διαφορετικές εποχές και για διαφορετικούς σκοπούς. Εδώ μας φέρνει στο νου τις "οριακές καταστάσεις" της ύπαρξης, όπως τις εννοιολογεί ο Καρλ Γιάσπερς. Άλλωστε ο Γιάσπερς είναι αυτός που είχε πει: "αυτό που συνέβη είναι μια προειδοποίηση… το να ξεχάσουμε είναι χειρότερο … είναι δυνατόν να συμβεί και μπορεί να ξαναγίνει ανά πάσα στιγμή...".

Ο συγγραφέας στην βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα ανέφερε πως ορισμένοι χαρακτήρισαν το γράψιμο του «εφηβικό». Το βιβλίο είναι «εφηβικό» με την έννοια όμως της φρεσκάδας και της ζωντάνιας της αφήγησης, αλλά και με την έννοια ότι δεν είμαστε λίγοι οι εκπαιδευτικοί που δώσαμε ή θα δώσουμε σελίδες του για σκέψη στη διδασκαλία μας στην τάξη.

Ένα πολύ ωραίο βιβλίο που η ευχή "καλοτάξιδο" δεν είναι τυπική!

Τόσα πολλά υποκοριστικά...σαν να είναι γραμμένο από "γυναικούλα" της γειτονιάς. Η μιζέρια σε όλο το βιβλίο είναι στην πρώτη γραμμή.

Η Άννα κατάφερε να επιβιώσει από τον όλεθρο της Κατοχής και της γενοκτονίας των Εβραίων μόνο και μόνο για να φτάσει στο σημείο να δει το ίδιο της το εγγόνι, τον Ιάκωβο, να έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου και να συμμερίζεται τις απόψεις των νεοναζί στο σχολείο που πηγαίνει. Απογοητευμένη και σοκαρισμένη, σπάει έναν όρκο σιωπής και αποκαλύπτει στο εγγόνι της ποιοι πραγματικά είναι οι Ναζί, του αφηγείται τις θηριωδίες που έζησε στο πετσί της, τον τρόμο και τους αφανισμούς αλλά πάνω απ’ όλα ποιοι πραγματικά είναι! Στη συνέχεια, περιμένει με αγωνία: θα ανατρέψει άραγε εγκαίρως τη λανθασμένη κοσμοθεωρία του Ιάκωβου; Πώς θα είναι από δω και πέρα οι σχέσεις μεταξύ τους; Τι συνέβη στα δύσκολα εκείνα χρόνια των γερμανικών θηριωδιών;

Η Άννα Τιάνο είναι Εβραία, κόρη φτωχής οικογένειας, που με σύσταση του αρχιραβίνου τους ξεκινάει να εργάζεται στην οικογένεια του εμπόρου Γιάννη Φιλιππίδη ως υπηρέτρια το 1940. Σε μια κοινωνική επίσκεψη που δέχονται γνωρίζει την επίσης Εβραία Ντάλια Ζακάρ και γίνονται αχώριστες φίλες. Στο μυθιστόρημα, με αφορμή κυρίως την οικογένεια των Φιλιππίδων και των Τιάνο, ξεδιπλώνονται όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν τη δεκαετία του 1940, τα γνωστά ιστορικά αλλά και τα καθημερινά, οι δυσκολίες δηλαδή που συναντούσε ο κόσμος για να επιβιώσει, να βρει φαγητό και να ξεφύγει από τα νύχια της γερμανικής θηριωδίας, ειδικά αν ήταν Εβραίος ή εντεταγμένος στην Εθνική Αντίσταση.

Το διαφορετικό του μυθιστόρηματος από άλλα αντίστοιχα είναι το γεγονός πως δεν αφηγείται τη ζωή και τις απάνθρωπες συνθήκες στα κρεματόρια αλλά τον τρόπο που γλύτωσαν αρκετοί Εβραίοι χάρη στις πλαστές ταυτότητες που προμηθεύτηκαν και τους έδειχναν χριστιανούς, χωρίς αυτό να αλλάξει την πίστη τους και τις θρησκευτικές συνήθειες. Έτσι, ο συγγραφέας έχει το περιθώριο να περιγράψει πάμπολλα περιστατικά μεγαλείου ψυχής, προδοσίας, αηνθικότητας, ομοψυχίας, αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Από την εξαφάνιση του αρχιραβίνου Αθηνών πριν παραδώσει τη λίστα των Εβραίων της Αθήνας, αναγκασμένος από τη γερμανική διοίκηση, μέχρι την άνοδο του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, από το άδειασμα της Θεσσαλονίκης από το εβραϊκό στοιχείο και τον αντίκτυπό του στην Αθήνα, που οργανώθηκε καλύτερα στο ζήτημα αυτό και σώθηκαν αρκετοί, ως την πίστη και την ελπίδα κάποιων πως η γερμανική θηριωδία δεν ήταν παρά μια φήμη κι ως τα ματοβαμμένα μπλοκά του 1944 και τα Δεκεμβριανά. Καθημερινές στιγμές, δυσκολίες, η ελπίδα της απελευθέρωσης και πολλά άλλα περιστατικά περνούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και μου χάρισαν ποικίλα συναισθήματα.

Το τέλος του βιβλίου ήταν σωστό, ούτε βιαστικά δοσμένο ούτε αψυχολόγητο. Φυσικά επήλθε ρήξη στη σχέση εγγονιού και γιαγιάς, κάτι που με σαδισμό σχεδόν αποδέχτηκε ο πατέρας του παιδιού, συνέβησαν όμως κάποιες ανατροπές που οδήγησαν στο συγκινητικό τέλος. Θα προτιμούσα πάντως να αναπτυχθεί λίγο περισσότερο ο ομοϊδεάτης πατέρας του Ιάκωβου, μιας και σκιαγραφήθηκε ελάχιστα και σχεδόν βιαστικά ως επιλογή της κόρης της Άννας, χωρίς να εξηγηθεί γιατί να έχει την ίδια ρατσιστική αντίληψη με τον Ιάκωβο. «Ο εγγονός της Άννας» είναι άλλη μια ιστορία για την Κατοχή και το κυνηγητό των Εβραίων, που αποδίδει σωστά και τεκμηριωμένα τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν τότε ενώ το δένει αρμονικά με τις συνέπειες του νεοναζισμού στη σημερινή εποχή και τον τρόπο που τόσο εύκολα υφίστανται πλύση εγκεφάλου οι σημερινοί νέοι.