Ο Τζιμ Φράνσις ζει ως καλλιτέχνης στην Καλιφόρνια με τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του ώσπου ένα τηλεφώνημα τον αναγκάζει να επιστρέψει στο Εδιμβούργο για την κηδεία του γιου του κι έτσι όλο το παρελθόν ξυπνά απροειδοποίητα. Ο Τζιμ Φράνσις είναι στην πραγματικότητα ο αδίστακτος εγκληματίας και στυγνός δολοφόνος Φράνκ Μπέγκμπι και το ταξίδι του αυτό, μέσω της αναζήτησης για τον δολοφόνο του γιου του, είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να κλείσει κάποιους παλιούς λογαριασμούς.

Γρήγορη, στακάτη, απότομη, ωμή και βίαιη, ρεαλιστική, ολοζώντανη και με βαθιά μελετημένη ψυχογράφηση των χαρακτήρων, η «Τέχνη της λεπίδας» είναι ένας αγώνας του καλού ενάντια στο κακό, μόνο που αυτήν τη φορά τα δύο χαρακτηριστικά κατοικοεδρεύουν στον ίδιο άνθρωπο! Ο Φρανκ / Τζιμ σε όλο το κείμενο αγωνίζεται να συγκρατηθεί για να μην ξεσπάσει τη βία του τήδε κακείσε. Θυμάται τις ασκήσεις που έμαθε για αυτοσυγκράτηση, τις συνέπειες του τελευταίου ξεσπάσματός του που τον οδήγησε στη φυλακή, ακόμη και τα χαμογελαστά πρόσωπα των κοριτσιών του, παρ’ όλ’ αυτά, του φάγανε τον γιο κι αυτό δε διορθώνεται με τίποτα, ακόμη κι αν αυτό το παιδί ο ίδιος το εγκατέλειψε από την αρχή χωρίς δεύτερη σκέψη.

Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο εκπλήξεις και αφορά μια ιστορία που δεν μπορείς να μαντέψεις προς τα πού θα κατευθυνθεί και με τι συναισθήματα θα σε αφήσει. Ο πρωταγωνιστής αποδίδεται σχεδόν ανάγλυφα και ο τρόμος στο πέρασμά του μεταγγίστηκε υποδόρια ακόμη και σε μένα, όχι μόνο στους εχθρούς του. Είναι ένας ταύρος που μπαίνει σε μια αρένα όχι για να παλέψει ή να επιβιώσει αλλά επιτηδευμένα για να εντοπίσει το κόκκινο πανί και να ερεθιστεί, γιατί τέτοια είναι η φύση του. Φοβάμαι ακόμη περισσότερο όταν αρχίζει να μιλάει ευγενικά και γλυκά, με χιούμορ και όμορφες, ολοκληρωμένες προτάσεις παρά όταν κάνει τις ασκήσεις αυτοελέγχου. Επίσης, το βιβλίο δεν είναι ηθικοπλαστικό, αν και αρκετές προτάσεις αποτελούν διαχρονικά μηνύματα για την ανθρώπινη φύση και ταυτότητα. Όχι, ο Irvine Welsh απέχει από τέτοια κλισέ, απλώς αφηγείται την ιστορία ενός άντρα που αγωνίζεται να ηρεμήσει, να ξαναγίνει άνθρωπος όμως τα γεγονότα ξύνουν την επιδερμική του αυτή επιφάνεια. «Η οργή ήταν δώρο πανέμορφο αλλά αχόρταγο» (σελ. 164).

Οι περιγραφές των φόνων, της αντεκδίκησης, των ασκήσεων πυγμαχίας είναι σοκαριστικές και αιματοβαμμένες, σε σημείο που δυο φορές έπαψα να διαβάζω. Κι όμως δεν είναι γραμμένες επιτηδευμένα για να προκαλέσουν αηδία ή να γεμίσουν σελίδες, οι πράξεις και οι κινήσεις είναι αντίστοιχες των δραστών και αποτελούν μια φυσική συνέχεια στην κουλτούρα τους και στις συνθήκες που καλούνται να επιβιώσουν μες στο κείμενο. Μια απαραίτητη παρένθεση είναι οι περιγραφές της συζύγου του Τζιμ / Φράνκο που ταξιδεύει απρόσμενα στο Εδιμβούργο για να τον βρει και να τον φέρει πίσω, μιας και τον ξέρει πολύ καλά, άλλωστε είναι η γυναίκα που είχε αναλάβει ένα πρόγραμμα καλλιτεχνικής αποθεραπείας στη φυλακή του. Τον αγαπά, τον νοιάζεται αλλά και τον φοβάται. Η τελευταία σκηνή μεταξύ τους πριν ολοκληρωθεί η ιστορία είναι λιτή σε λέξεις και εκφραστικά μέσα αλλά έντονη σε συναίσθημα και ρεαλισμό.

Τέλος, εδώ έχουμε μια εντελώς διαφορετική και απρόσμενη σχέση πατέρα και γιων. Μέσα από τη δίψα του για εκδίκηση, την αδιαφορία και την απάθεια του Τζιμ / Φράνκο απέναντι στον δεύτερο γιο που είχε και με τον οποίο τώρα έρχονται αντιμέτωποι, αναδύεται η άποψη του συγγραφέα για τον δεσμό μεταξύ των μελών μιας οικογένειας και ειδικά του γεννήτορος απέναντι στους απογόνους του. Ο πρωταγωνιστής λέει χαρακτηριστικά κάτι ρηξικέλευθο: «Το μόνο που μπορώ να κάνω γι’ αυτά τα παιδιά είναι να προσπαθήσω να ζήσω τη ζωή μου έντιμα. Να τους δείξω τις διαφορετικές συνέπειες όλων αυτών των πραγμάτων. Να τους δείξω ότι το να φέρεσαι σαν παλαβός σε πηγαίνει σ’ ένα τσιμεντένιο κουτί τρία επί τρία στο Σότον, που δεν είναι και το καλύτερο μέρος στον κόσμο. Αν όμως ανοιχτείς και βρεις σε τι είσαι καλός και εκφράσεις τον εαυτό σου, πηγαίνεις σ’ ένα παραθαλάσσιο σπίτι στην Καλιφόρνια, που σαν μέρος είναι μια χαρά» (σελ. 116).

«Η τέχνη της λεπίδας» είναι ένα βίαιο ψυχογράφημα, γεμάτο εκπλήξεις και ανατροπές, ένα εξαιρετικό παράδειγμα μελέτης της ανθρώπινης ψυχολογίας και ταυτόχρονα ένα μυθιστόρημα για όσους δεν τους αρέσει να τρώνε όταν διαβάζουν.

ΥΓ. Μόλις διαπίστωσα πως πρόκειται για το τέταρτο βιβλίο της σειράς και, αν και το απόλαυσα χωρίς να νιώσω κενά ή ελλείψεις εφόσον δεν έχω διαβάσει τα προηγούμενα, στενοχωρέθηκα γιατί ούτε ακόμη πιο ολοκληρωμένη εικόνα των χαρακτήρων και της εξέλιξής τους έχω ούτε μπορώ τώρα να διαβάσω τα προηγούμενα (Skagboys, Trainspotting, Πορνό, όλα από εκδόσεις Οξύ). Άλλη φορά θα μελετάω πρώτα την εργογραφία και μετά θα διαβάζω!