Το θέμα της πάλης και η επιθυμία για δικαίωση ενός αγώνα παρουσιάζουν ποικίλες όψεις στο δημοτικό τραγούδι και αρκετά συναφή μοτίβα επιβιώνουν σε διαφορετικές κατηγορίες ασμάτων. Στην παρούσα δοκιμή επιχειρείται να συζητηθεί πώς ένα τραγούδι με καθαρά τοπικό χαρακτήρα, ξεκινώντας από τα Λευκά Όρη, γνώρισε τελικά πανελλήνια διάδοση, αλλάζοντας ταυτόχρονα σημασία, ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία. Ως περίπτωση μελέτης χρησιμοποιείται το πασίγνωστο ριζίτικο "Πότε θα κάνει ξαστεριά", του οποίου οι ετερόκλητες χρήσεις αναδεικνύονται, εντασσόμενες εντός διαφορετικών κοινωνικών, ιστορικών, πολιτικών και οικονομικών συμφραζομένων, από τα χρόνια του Βυζαντίου ίσαμε τη σύγχρονη "μνημονιακή" καθημερινότητα. Με τον τρόπο αυτό, κατ\' ουσίαν καταδεικνύονται οι πολλές μορφές που μπορούν να λάβουν η πάλη και οι προσπάθειες για δικαίωση, ενώ ανιχνεύονται οι προσαρμογές τους στα δεδομένα της κάθε περιόδου, σε τοπικό αλλά και σε πανελλήνιο επίπεδο, και αναζητούνται οι ιδεολογικές παράμετροι που τις συνοδεύουν κάθε φορά. Στην περιήγηση δε αυτή, πολύτιμη και ουσιαστική υπήρξε η επισήμανση συναφούς υλικού, προερχόμενου όχι μόνο από επιτόπια έρευνα για εντοπισμό προφορικής ύλης ή από βιβλιογραφική αναζήτηση τεκμηρίων μέσω τυπωμένων πηγών και δευτερογενούς βιβλιογραφίας, αλλά και από πολύωρες και διεξοδικές πλοηγήσεις στο Διαδίκτυο και στα λεγόμενα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.