Ντούμπραβκα Λάλιτς-Ύβρις- εκδόσεις Θίνες

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

«Αγάπη μου, η πατρίδα μας είναι μέσα στις φλέβες μας. Διαποτίζει όλο το σώμα μας, το νου. Δεν μπορείς να την αποβάλλεις από μέσα σου, να την πετάξεις. Απλά είναι ριζωμένη μέσα μας…»

Μ’ αυτά τα λόγια προσπάθησε να γλυκάνει τον πόνο της Γιέλενας η μητέρα της στην τελευταία επίσκεψη της πρώτης στο Σεράγεβο. Η πρόσφυγας Γιέλενα, η ηρωίδα του βιβλίου «Ύβρις» της Σερβίδας συγγραφέως Ντούμπραβκα Λάλιτς, πρώτη φορά διαβάζω βιβλίο της, αφού πρώτη φορά μεταφράστηκε στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Θίνες. Έχει γράψει βιβλία στη Σερβική και Αγγλική γλώσσα και ζει στην Ελλάδα από το 1992, λίγο μετά από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Θα τολμούσα να πω όπως το διάβασα, πως το μυθιστόρημα της, «Ύβρις» έχει πολλά προσωπικά βιώματα που τα περνά έντεχνα στη ψυχή και τη φωνή των ηρώων της. Μου άρεσε γιατί είναι γραμμένο στο πρώτο πρόσωπο που το κάνει άμεσο και ολοζώντανο στον αναγνώστη. Μιλά για την προσφυγιά, τη φιλία, τον πόλεμο, τους πρόσφυγες, τη ξενιτιά, τον πόνο, την αρρώστια, τον θάνατο, την καταπίεση, την ασυνεννοησία των δύο φύλων, την παγκοσμιοποίηση και ενεργοποιεί τη σκέψη σε όλους εμάς που δεν ζήσαμε αλλά τα διαβάζουμε ως παρατηρητές. Αλλά και για την Ύβρη, επηρεασμένη από την Ελληνική μυθολογία,. την Άτη, τη Νέμεση και τη Τίση που όπως δηλώνει είναι τα στάδια της καταστροφής του ανθρώπου. Από την αρχική αλαζονεία, που θεωρούμε πως μπορούμε να ξεπεράσουμε τα όρια και είμαστε παντοδύναμοι, περνούμε στη Νέμεση, στη θεία δικαιοσύνη και κατ’ επέκταση περνούμε στην Τίση, την τιμωρία δηλαδή και την αποκαθήλωση του ανθρώπου από τα ψηλά στον γκρεμό. Η Νέμεση μπορεί να γίνει και εκδίκηση. Το ζούμε στην καθημερινότητα μας αλλά δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν μαθαίνουμε, δεν την εγκαταλείπουμε την αλαζονεία. Όπως πχ πάμε να παραβγούμε τη φύση. Να την τιθασεύσουμε μα πάλι θα έρθει η στιγμή που θα τιμωρήσει τους υπεράνθρωπους. Αλλά και την ανώτερη δύναμη, το Θείον που γνωρίζει πολύ καλά και πώς θα κάνει την παρουσία του. Αυτά είναι τα στάδια λοιπόν που δοκιμάζει η συγγραφέας τους ήρωες της. Η Γιέλενα, η πρωταγωνίστρια, η πρόσφυγας από το Σαράγιεβο, μιλά για τη ζωή της και κυρίως για τον πόλεμο της Βοσνίας, που τη χωρίζει από την πόλη της, που την αναγκάζει να παραμείνει ουσιαστικά πρόσφυγας στην Ελλάδα, που της παίρνει τον αδελφό της, ο οποίος σκοτώνεται κάτω από άγνωστες συνθήκες. Η πρωταγωνίστρια Γιέλενα θυμώνει, θέλει να ξεχάσει τον τόπο της, το μίσος τη διαλύει και την απομακρύνει απ’ αυτόν. Κόβει τους δεσμούς της γιατί νιώθει την αδικία, τη βία και τη στέρηση. Γίνεται το κεντρικό πρόσωπο μιας γυναικοπαρέας: την Μπέριλ από την Αγγλία, την Φλορ από την Ολλανδία, την Άλεξ από τη Μικρά Ασία, την Ελένη την Ελληνοαμερικάνα, την Αζαντέχ από το Ιράν. Και την Κατερίνα, την κόρη της που εκπροσωπεί τη νεότερη γενιά, που γεννήθηκε στην Ελλάδα κι αυτή θεωρεί πατρίδα. Ψάχνοντας να ισορροπήσει στο χθες, το παρόν και το μέλλον.

Μια γυναικοπαρέα λοιπόν που χτίζει μια φιλία πάνω σε διαφορετικά πολιτισμικά, θρησκευτικά και ηλικιακά στηρίγματα αλλά παρ’ όλα αυτά η μία στέκεται στυλοβάτης της άλλης. Τις ενώνουν δυο κοινά: μια καινούρια πατρίδα και αποκτούν μεταξύ τους σχεδόν συγγενικούς δεσμούς: η Άλεξ θεωρείται «γιαγιά» της μικρής Κατερίνας. Και το γράψιμο. Στην παρέα μπαίνουν και Έλληνες οι οποίοι τους υποστηρίζουν: η Πόπη, ο Μήτσος και ο Παναγιώτης. Οι αντρικοί χαρακτήρες του βιβλίου διακρίνονται πίσω από τις γυναίκες χωρίς πρωταγωνιστικό ρόλο. Αδύναμοι θα έλεγα μεταφέροντας τις αγωνίες τους, τις επιτυχίες και τα λάθη τους μέσα στα σπίτια και τις ζωές τους. Η βία, η συμμετοχή σε οργανώσεις skinheads, η επαγγελματική επιτυχία και η απόκτηση χρημάτων, η θρησκεία και η συμβίωση, που θέλουν να έχουν τον πρώτο ρόλο, είναι αυτά που τους απασχολούν, που μερικές φορές κατορθώνουν να ανταποκριθούν αλλά άλλες ρίχνονται ως λύση στο αλκοόλ, στην απομόνωση και στη κατάθλιψη. Η Γιαλένα βρίσκει ως καταφύγιο ένα ημερολόγιο που κρατά ζωντανή τη μνήμη του παρελθόντος και αποτυπώνει την καθημερινότητα αλλά και τα όνειρα της. Την αρρώστια της αλλά και την πάλη της να βγει νικήτρια από τη μεγάλη δοκιμασία.

Θέλω να κλείσω ευχόμενη καλοτάξιδο και με μερικές προτάσεις που ειπώθηκαν από στόματα των ηρώων ή σκέψεις τους που γράφτηκαν στο ημερολόγιο.

«Ύβρις. Είναι η λέξη που η απλότητα της αποκρύπτει τη μοίρα μας.»

[…]πού είναι η πατρίδα μου; Και τι ακριβώς είναι η πατρίδα; Το μέρος της καταγωγής σου με το οποίο δένεσαι με τις βαθύτερες αναμνήσεις; Ή μήπως μπορεί να είναι κάθε τόπος που νοιώθεις αποδεκτός και ασφαλής;

«Ο καθένας έχει τη δική του κρυψώνα. Η δική μου το γράψιμο. Καμουφλάρομαι καλά, σαν πληγωμένος Λύκος μέσα στη σπηλιά…. Γλείφω τις πληγές μου υπομονετικά. Μόλις γιατρευτούν, να’ μαι πάλι έξω για να παλέψω»

«Γράφω σημαίνει θυμάμαι. Σημαίνει ότι εισχωρώ σιγά – σιγά στο σκοτεινό βυθό της ανάμνησης. Εκεί που το σκούρο μπλε χρώμα μετατρέπεται ανεπαίσθητα σε μαύρο. Γράφω σημαίνει αποκαλύπτω τα βάθη».