Επειδή το βιβλίο του Μιχάλη Μπουναρτζίδη Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΒΙΟΛΙΟΥ είναι ένα από τα πιο όμορφα, τα πιο συγκινητικά, τα πιο γοητευτικά βιβλία νέας ελληνικής λογοτεχνίας που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια, παίρνω το θάρρος, ως φιλόλογος (το χούι φεύγει τελευταίο) αλλά κυρίως ως αναγνώστρια που έχει αναγάγει την ανάγνωση σε σωτηρία της ψυχής, να γράψω μερικά σχόλια σχετικά με την συγκεκριμένη αναγνωστική εμπειρία. Την ένταση της γοητείας που μου ασκήθηκε θα την καταλάβαιναν όσοι έτυχε να βιώσουν στα εφηβικά τους χρόνια κορυφαίες αναγνωστικές συγκινήσεις Τότε που νόμισαν ότι συνέλαβαν ξαφνικά το νόημα του κόσμου και μπορούσαν με μία σπρωξιά να κάνουν τη γη να γυρίσει πιο γρήγορα! Κάπως έτσι, σχεδόν "αποκαλυπτικά" βίωσα την ανάγνωση "της περιπλάνησης" (και παρακαλώ ας μη θεωρηθεί υπερβολή).

Φυσικά στο κέντρο κάθε αφήγησης βρίσκεται ο μύθος και τα συγγραφικά ευρήματα που τον αφορούν. Πώς όμως, στη σημερινή εποχή, το μυθιστόρημα, έχοντας διαγράψει μία μακρά πορεία μπορεί ακόμα να γοητεύει; Πώς μπορεί να συνθέτει το "μύθο" του με παλιά χιλιοχρησιμοποιημένα υλικά (προσφυγιά, φτώχια, αγώνας για επιβίωση, έρωτες, πόλεμοι, θυσίες, φιλίες, ελπίδες, διαψεύσεις, απώλειες) και να τον καθιστά και πάλι μεγάλο και άξιο να διαβαστεί; Η απάντηση, όσον αφορά το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μπουναρτζίδη, για μένα είναι προφανής: Ο συγγραφέας καταφέρνει να κοιτάξει τον κόσμο με "αγαθό ήθος", το ήθος που μοιράζεται και με τους ήρωές του. (Έξοχο παράδειγμα η μάνα του Θωμά, που παραβλέποντας τα βάσανα της ίδιας και της οικογένειάς της μπορεί ακόμα και πάντα να "ευλογάει τη βροχούλα").Έτσι καταφέρνει ο Μιχάλης Μπουναρτζίδης και φτιάχνει ένα κόσμο που ισορροπεί ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο ηρωικό, ακριβώς όπως και στους αρχαίους μύθους. Με τον ίδιο τρόπο αποκτούν νόημα και οι χαρακτήρες των ηρώων του. Τα πρόσωπα ενός μυθιστορήματος καμία αξία δεν θα είχαν απλώς φορτωμένα με τις περιπέτειες του βίου τους, αν δεν κατοικούσαν σ' αυτά οι αξίες του συγγραφέα, όπως συμβαίνει στο μυθιστόρημα του Μιχάλη, που γι' αυτό το λόγο είναι βαθύτατα πολιτικό.

Ανήκω στη γενιά που έχει την πεποίθηση ότι σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής εμπεριέχεται η πολιτική: Από το πώς λες την "καλημέρα", αν την λες, μέχρι το πού αγοράζεις το ψωμί σου...Θέλω να πω ότι το βιβλίο του Μιχάλη είναι πολιτικό, όχι μόνο γιατί τον ίδιο τον βασανίζουν οι πολιτικές ιδέες και η εξέλιξή τους (βλ. σελ.177 "... η μουσική δεν τον πρόδωσε ποτέ, οι ιδέες, κάθε στιγμή και μια προδοσία απ' αυτούς που τις πουλούσαν. Με όσα είχε ζήσει τόσα χρόνια, χώνεψε μέσα του πως δεν ήταν οι ιδέες το μπέρδεμα, αλλά οι άνθρωποι που τις πρόδιναν. Και όχι μόνο τις ιδέες αλλά και τους άλλους, και τον εαυτό τους τον ίδιο, κι ας μη το καταλάβαιναν. Δεν τις παράτησε παρ' όλα αυτά, έψαχνε να βρει τον παράδεισό του...") αλλά γιατί και το τσουκάλι που βράζει με νερό και δύο χόρτα για λόγους αξιοπρέπειας, πολιτική είναι (σελ. 35).Γιατί και το να ταιριάζουν τα βήματά τους δύο γείτονες περπατώντας στην ανηφόρα ("ταίριασαν το βήμα τους ο ένας το άργεψε, ο άλλος έβαλε ακόμα λίγο ζόρι" σελ.33), πολιτική είναι. Γιατί και το να περιμένει ο γέρο βιολιτζής "ήσυχα και σεβαστικά" τον γκαϊτατζή να τελειώσει για πάρει σειρά ο ίδιος (σελ.36) πολιτική είναι επίσης. (Πρόκειται για το ήθος της επιλεγμένης από τους ανθρώπους τάξης, όχι της επιβεβλημένης από την εξουσία, ως μέσο ομαλής συμβίωσης με τους άλλους.) Πολιτική τέλος είναι ο διωγμένος από την πατρίδα του Αλέκο -εφέντης στον τόπο της προσφυγιάς του, τη Θεσσαλονίκη, να πίνει τον καφέ του στον καφενέ του Οσμάν ("δεν μ' έδιωξε ο Οσμάν", έλεγε...σελ.44).

Στην ελκυστικότητα της αφήγησης σημαντική είναι η συμβολή του γλωσσικού ήθους και πλούτου στον οποίο έξοχα συνδράμει η ανάκληση "ξεχασμένων" λέξεων της θρακικής ντοπιολαλιάς μας, που ζωντανεύουν τον κόσμο των παππούδων μας.

Πολλά μπορούν να ειπωθούν ακόμα για ένα τέτοιο μεγάλο εγχείρημα... Ωστόσο για την οικονομία του χώρου και του χρόνου σας σταματώ.

Αγαπητέ Μιχάλη, γι' αυτή τη μοναδική "περιήγηση" που μας πρόσφερες, σε ένα ευρύ φάσμα της Ιστορίας με τρόπο τόσο ζωντανό και αποκαλυπτικό, σαν να ήταν απολύτως βιωματικός (αυτός είναι ο πραγματικός πνευματικός άνθρωπος: αυτός που η ενσυναίσθηση του κόσμου του δίνει τη δύναμη και τη διορατικότητα να σκέφτεται και να γράφει για όλα, σα να έχει λάβει μερίδιο βίου σ' αυτά...), σ' ευχαριστώ!

Λόγω έλλειψης χρόνου διάβασα το βιβλίο « Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΒΙΟΛΙΟΥ» στο Μετρό. Το άρχισα και το τελείωσα στη διαδρομή από το σταθμό του Αιγάλεω στην Εθνική ‘Άμυνα και αντίστροφα.

Κράτησε μήνες το διάβασμα ώσπου το ολοκλήρωσα. Το εντυπωσιακό ήταν ότι θυμόμουν και δεν έχανα τη συνέχεια. Η ιστορία ξετυλιγόταν λες και διάβαζα το βιβλίο αυθημερόν.

Αυτό δείχνει ότι ο Μιχάλης Μπουναρτζίδης, ωρίμασε ως συγγραφέας και απέκτησε την τέχνη και την τεχνική του γράφειν.

Δεν είναι μόνο η πλοκή ενός μυθιστορήματος. Δεν είναι μόνο τα βιωματικά στοιχεία που καταθέτει ο συγγραφέας. Δεν είναι τα ευρηματικά τρικ που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Αυτό που σε κατατάσσει σε ώριμο συγγραφέα είναι και ο τρόπος που αραδιάζεις τις λέξεις.

Η ικανότητα αυτή φαίνεται απλόχερα μέσα στις 467 σελίδες του βιβλίου. Κατά τη δική μου κρίση θεωρώ ότι το βιβλίο είναι ιστορικό, περιπετειώδες και ρομάνζο. Ένας παιδικός έρωτας ανάμεσα στο Θωμά και στην Ελβίρα ξεδιπλώνεται όσο ξεδιπλώνεται και το ΕΠΟΣ των εμφυλίων στην Ευρώπη στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Στις τρεις γωνιές της Ευρώπης- Ελλάδα, Ισπανία και Ρωσία- καθώς και στην καρδιά της, τη Γερμανία, εκκολάπτεται το αυγό του φιδιού, ο Ναζισμός.

Ορθόδοξος Χριστιανός ο Θωμάς και η Ελβίρα Εβραιοπούλα. Και θέλω εδώ να εκμυστηρευτώ κάτι. Ο Μιχάλης και εγώ, αν και μεγαλύτερος από εμένα- δεν του φαίνεται βέβαια- αφού η Ρένα, η γυναίκα του, τον προσέχει καλά- μεγαλώσαμε στην ίδια γειτονιά, στον Άγιο Ελευθέριο στην Ξάνθη. Στην ίδια γειτονιά έμενε και μια οικογένεια Εβραίων με το γιο τους το Λαζαράκο που παίζουμε μαζί. Η μάνα του είχε ένα τατουάζ με τον αριθμό του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Την είχε γλιτώσει την τελευταία στιγμή. Ίσως η αγάπη του για το δράμα του εβραϊκού λαού να οφείλεται σ’ αυτό. Και στο πρώτο του βιβλίο « ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ» αναδεικνύει τη συμπάθειά του στους Εβραίους.

Δε θα ασχοληθώ άλλο με το βιβλίο αλλά θα ήθελα να καταθέσω κάποιες δικές μου αυθαίρετες σκέψεις, όχι κατ’ ανάγκη αντιφατικές και αντικρουόμενες, από τα μηνύματα που εκπέμπει το βιβλίο.

1η σκέψη: Ο έρωτας θριαμβεύει. Μπαίνει πάνω από θρησκείες, παραδόσεις, ιδεολογίες και λογική. Ο έρωτας γίνεται κυβερνήτης της ζωής.

2η σκέψη: Η φύση έχει τη δική της αρμονία. Ο άνθρωπος τη διαταράσσει και με προσπάθεια συντηρεί τη διαταραχή αυτή. Αν σταματήσει να το κάνει, η φύση αποκαθιστά την αρμονία της. Για παράδειγμα εγκαταλελειμμένες πόλεις, κτήρια, δρόμοι γίνονται ξανά δάσος.

Η φύση όμως του ανθρώπου είναι αυτοκαταστροφική και ίδια για όλους τους ανθρώπους. Τιθασεύεται μόνο από το κοινωνικό περιβάλλον με κανόνες και νόμους. Αν αφεθεί αχαλίνωτη η αυτοκαταστροφή είναι εμφανής, δείτε τη Συρία…

3η σκέψη: Η ιστορία γράφεται από προσωπικές επιθυμίες. Ηγέτες φορτισμένοι από συναισθήματα επιλέγουν τον έναν ή τον άλλο δρόμο αφού ο καθένας οδηγεί σε διαφορετικά αποτελέσματα.

Εν κατακλείδι τα συμφέροντα εκπροσωπούνται από ανθρώπους και κάθε φορά φοράνε το κουστούμι των συναισθημάτων τους.

Τα βιβλία ταξιδεύουν ανάλογα με τον ψυχισμό των αναγνωστών τους. Διατηρούν την περιπλάνησή τους στο χρόνο με τον αξιακό πλούτο που κουβαλούν. « Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΒΙΟΛΙΟΥ» φέρει τεράστιο αξιακό πλούτο και είμαι βέβαιος ότι θα μακροημερεύσει. Είμαι βέβαιος ότι θα είναι καλοτάξιδο¨.

Σε αυτό το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται η ζωή του Θωμά που αγάπησε ένα βιολί και το μετέφερε παντού μαζί του. Ένα κείμενο γεμάτο περιπέτειες ενός παιδιού που επέζησε από την πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη το 1916, πολέμησε στην Ουκρανία, έζησε το σκληρό ρωσικό μέτωπο στις εμφύλιες διαμάχες της εποχής και κατέληξε στη Βαρκελώνη που αναλώνεται σε έναν ανελέητο εμφύλιο. Παράλληλα, εκτυλίσσεται η πορεία της αγαπημένης του Θωμά, της Εβραίας Ελβίρας, από την οποία αποκόπηκε βίαια όταν κλήθηκε να υπηρετήσει στον στρατό και δεν κατάφεραν να ανταμώσουν ποτέ ξανά. Ώσπου στη Βαρκελώνη....

Οι πρώτες σελίδες μέχρι το έτος 1918 με κράτησαν και διάβασα το κείμενο απνευστί. Πολύ ωραία τοποθετημένη η οικογένεια του Αλέκο εφέντη, οι δυσκολίες του στην Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία, ο αγώνας του στη Θεσσαλονίκη. Καλογραμμένες οι ζωές των πρωταγωνιστών και ο έρωτας με την Ελβίρα ακριβοδίκαιος. Το λεξιλόγιο του συγγραφέα, τα καλολογικά στοιχεία, η τοποθέτηση στον χώρο και τον χρόνο ήταν άψογα. Παράλληλα με την ιστορία της Θεσσαλονίκης εξελίσσεται και η ιστορία της Βαρκελώνης, οπότε ήθελα να μάθω πώς κατέληξε εκεί ο Θωμάς, πώς βρέθηκαν με τον Ρώσο Μαξίμ σύντροφοι στις μάχες. Η κηδεία του Χοσέ Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, αναρχικού του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, ήταν πολύ παραστατική.

Δυστυχώς όμως από κει και πέρα το κείμενο δε με τράβηξε καθόλου. Πολεμικές συρράξεις, μάχες, χιλιάδες ιστορικά στοιχεία για τη Ρωσία και την Ουκρανία, τη στρατιωτική και πολιτική τους διοίκηση, πάμπολλες πληροφορίες για την ιστορία της Ευρώπης και πάρα πολλές λεπτομέρειες γύρω από τα πρόσωπα και τα πράγματα του ισπανικού εμφυλίου που αναλύθηκε ενδελεχώς! Δεν εντόπισα σκηνές που θα με βοηθούσαν να πάρω μια ανάσα από τα δρώμενα, σε πολλά σημεία μάλιστα υπήρχαν μακροσκελέστατες παράγραφοι. Ο Θωμάς και η Ελβίρα ήταν λες και έπαιζαν πίσω από μια κουρτίνα που δε με άφηνε να απολαύσω και να ζήσω την ιστορία τους. Σαφέστατα σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να υπάρξουν και πληροφορίες για τον τόπο και τον χρόνο, όχι όμως εις βάρος της πλοκής και όχι σε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες που ένας μέσος αναγνώστης δεν μπορεί να χωνέψει. Ειδικά από τη στιγμή που στο μυθιστόρημα αναφέρονται ιστορίες και γεγονότα λιγότερο γνωστά στο ελληνικό κοινό (εμφύλιος Ισπανίας και η Ρωσία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση) και ίσως τολμήσω να πω και ξένα ως προς τη δική μας ιστορική πορεία, πρέπει να υπάρχει κάτι, μια σπίθα, ένα «δώρο» σε όποιον θελήσει να διαβάσει αυτό το μυθιστόρημα. Τρομερή η μελέτη του συγγραφέα, σίγουρα επίπονη η διαδικασία να τιθασευτεί το υλικό, αξιέπαινο το παράρτημα που τοποθετεί σε ενιαία αλφαβητική σειρά τα πρόσωπα και τις οργανώσεις που περνάνε από το μυθιστόρημα, προσωπικά όμως δεν εξέλαβα κάτι ιδιαίτερο και αναγκάστηκα να σταματήσω το διάβασμα πολύ πριν τελειώσει το βιβλίο.

Απλα υπεροχο!!!