Την απόφαση έκδοσης του Λεξικού έλαβε ομόφωνα η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών τον Ιούνιο του 2003. Τη Συμβουλευτική Επιτροπή αποτέλεσαν οι ακαδημαϊκοί Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Νικόλαος Ματσανιώτης, Γρηγόριος Σκαλκέας, Νικόλαος Κονομής, Σπύρος Ιακωβίδης, Αθανάσιος Καμπύλης και Βασίλειος Πετράκος. Επιστημονικός υπεύθυνος ανέλαβε ο Γενικός Γραμματεύς της Ακαδημίας Νικόλαος Ματσανιώτης (2003-2010) τον οποίον διαδέχθηκε ο Βασίλειος Χ. Πετράκος (2010 κ.ε.). Επιστημονικός συντονιστής ορίστηκε ο καθηγητής Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.

Το " Χρηστικό λεξικό" στηρίζεται σε πολύχρονη πρωτογενή έρευνα. Παρουσιάζεται σε ένα συνεχές σώμα κειμένων τριών εκατομμυρίων λέξεων ο θησαυρός της νεοελληνικής γλώσσας στη σημερινή δυναμική της μορφή. Αναπτύσσονται με ακρίβεια και πληρότητα περίπου 75.000 λήμματα, σύμπλοκα και στερεότυπες εκφράσεις από τα 120.000 που υπάρχουν στην ηλεκτρονική βάση. Το επιστημονικό λεξιλόγιο, το οποίο κατηγοριοποιείται σε 103 γνωστικούς τομείς, καταλαμβάνει τη θέση που του αξίζει, καθώς διαμορφώνει την Κοινή Νεοελληνική του μέλλοντος.

Έχουν καταγραφεί 5.000 νεολογισμοί, που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο νεοελληνικό λεξικό (π.χ. αναγνωρισιμότητα, αναρτητέος, αντικαπνιστής, αξιολογητής, γενόσημα, ιός έμπολα, αγγλ. Ebola virus, 1976, μπότοξ, πέλετ, σι ντι ες, σκάιπ, αγγλ. skype, 2003), πολλοί από τους οποίους αποτελούν διεθνισμούς υπό μορφή μεταφραστικών δανείων. Αναλύονται εκατοντάδες αθησαύριστοι ως τώρα επιστημονικοί κλάδοι, όπως γεωπληροφορική, ιχυθυοπαθολογία, μουσειογραφία, ψυχοφαρμακολογία.

Η έννοια "Χρηστικό Λεξικό", σε αντιδιαστολή με το "Ιστορικό Λεξικό", αποκτά εδώ ευρύτερη σημασία. Η Ακαδημία Αθηνών έθεσε ψηλότερα τον πήχη