Οι μεταρρυθμίσεις σ\' έναν ελεύθερο λαό δεν επιβάλλονται δια της βίας (ή της συγκυριακής πλειοψηφίας), είναι δική του εκούσια επιλογή. Διαφορετικά, δύσκολα ριζώνουν και καρποφορούν, μοιάζουν σαν το έλατο στην άμμο που μαραίνεται και φθίνει. Η "οικολογία των μεταρρυθμίσεων" έχει τους κανόνες και τις αρχές της, ιδίως αν πρόκειται όχι απλά για τεχνολογικές μεταβολές, αλλά για αλλαγή θεσμών, νοοτροπίας και παραδόσεων, ηθών και εθίμων ενός λαού και μιας κοινωνίας.

Κάτι ανάλογο ισχύει, ωστόσο, και για τις αντιμεταρρυθμίσεις· εκδηλώνουν συμπεριφορές και αντιλήψεις δογματικά προσκολλημένες σαν το στρείδι πάνω στον βράχο του χθες, αδυνατώντας ν\' αντιληφθούν ότι τα πράγματα άλλαξαν και παρήλθε πια η εποχή που θαρρούσαν ότι θα διαρκούσε αιωνίως. Η στατικότητα ισοδυναμεί με ματαιοπονία, όταν ο ρους της ιστορίας τα συμπαρασύρει όλα στο πέρασμά του.

Ιδού, λοιπόν, η αδιέξοδη νεοελληνική μας "τραγωδία" - μια παλινδρόμηση ανάμεσα σε μεταρρυθμίσεις, που γίνονται συχνά αντιληπτές από υποστηρικτές ή και αντιπάλους τους ως επαναστάσεις χωρίς να είναι, και αντιμεταρρυθμίσεις, που άλλοτε διαιωνίζουν την παράδοση και τη νοοτροπία του παλαιότερου στο νεώτερο, του αυτόχθονος και οικείου στο επείσακτο και ανοίκειο, και άλλοτε προβάλλουν ως ασπίδα προστασίας των πιο αδύναμων και ευάλωτων στα πιο εξελιγμένα όπλα των ισχυρών που επελαύνουν ακάθεκτα.