Έχουν περάσει 63 χρόνια από τη στρατιωτική λήξη του εμφυλίου πολέμου, της πιο τραγικής και πολυαίμακτης πολεμικής αναμέτρησης της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας.

Στην πολιτική επιστήμη Εμφύλιος χαρακτηρίζεται ο πόλεμος κατά τον οποίο μέρη εντός της ίδιας κοινωνίας ή εθνικότητας μάχονται το ένα το άλλο διεκδικώντας τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας ασκώντας παρατεταμένη βία με συμβατικά ή όχι μέσα.

Στην ελληνική περίπτωση οι εμπόλεμοι ήταν αφενός ο Εθνικός Στρατός στον οποίο επιστρατεύτηκαν Έλληνες πολίτες με τακτική στρατολογία με την υποστήριξη της κυβέρνησης υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Οι κυβερνητικές δυνάμεις επικουρούνταν από ένα πλήθος άλλων σωμάτων (Χωροφυλακή, Εθνοφρουρά, ΜΑΥ - ΜΑΔ) και είχαν δυνατότητα χρήσης του Ναυτικού και της Αεροπορίας, με καθοριστική συνεισφορά στην τελική επικράτηση.

Από την άλλη μεριά, βρισκόταν ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στον οποίο συσπειρώθηκαν μέλη και φίλοι του ΚΚΕ, άνδρες και γυναίκες, μεγάλο μέρος των οποίων είχε λάβει μέρος στο αντιστασιακό κίνημα του ΕΑΜ, υπό την εξουσία της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Στην ελληνική σύγκρουση ενεπλάκησαν επιπρόσθετα κράτη - μέλη των δύο αντιμέτωπων στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου συνασπισμών. Η Μ. Βρετανία και οι ΗΠΑ αφενός, η ΕΣΣΔ, η Γιουγκοσλαβία, η Βουλγαρία και η Αλβανία αφετέρου ενίσχυσαν πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά τους αντίπαλους στρατούς, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η βοήθεια που στάλθηκε ήταν ισομεγέθης.

Ο πόλεμος τέλος ενέπλεξε το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Άμαχος πληθυσμός και παιδιά βρέθηκαν στη δίνη των συγκρούσεων, γεγονός με βαρύτατες κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις.

Ο 4ος τόμος της σειράς "Ελλήνων Ιστορικά" παρουσιάζει τις σημαντικότερες μάχες που έκριναν την έκβαση του Εμφυλίου Πολέμου ξεκινώντας με τις στρατιωτικές συγκρούσεις το φθινόπωρο του 1946 και φθάνοντας έως την 29η Αυγούστου 1949 με την κατάληψη από τον Εθνικό Στρατό του τελευταίου υψώματος στον Γράμμο και τη διαρροή των μαχητών του ΔΣΕ στις γειτονικές σοσιαλιστικές χώρες.

Θεωρούμε απαραίτητο να διευκρινίσουμε πως ως ιστορική έκδοση οφείλουμε να τηρήσουμε την επίσημη ορολογία του ελληνικού κράτους που χαρακτηρίζει τους δύο εμπόλεμους ως Εθνικό Στρατό και Δημοκρατικό Στρατό (Νόμος 1863/18.9.89). Άλλοι χαρακτηρισμοί όπως "κομμουνιστοσυμμορίται" και "μοναρχοφασίστες" υπάρχουν στον τόμο μόνο ως αναφορά εγγράφων της εποχής εκείνης και φυσικά ούτε μπορούν ούτε πρέπει να λογοκριθούν.

Περιέχονται τα κείμενα:
- Βαγγέλης Τζούκας, "Η πρώτη περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1947): Οδεύοντας προς τη σύγκρουση. Η συγκρότηση του ΔΣΕ. Η αμερικανική βοήθεια. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του 1947."
- Ραϋμόνδος Αλβανός, "Οι σημαντικότερες συγκρόυσεις του Εμφυλίου Πολέμου το 1948: Οι επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα. Η μεγάλη μάχη του Γράμμου. Ο ελιγμός του ΔΣΕ στο Βίτσι. Οι συγκρούσεις στη Μουργκάνα και το Μάλι Μάδι. Η επίθεση στην Καρδίτσα."
- Γιάννης Σκαλιδάκης, "Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις από τον Ιανουάριο έως τον Ιούλιο του 1949: Οι επιθέσεις του ΔΣΕ σε Καρδίτσα, Νάουσα, Καρπενήσι και Φλώρινα. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Εθνικού Στρατού και το "κύκνειο άσμα" του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο και τη Στερεά. Περιφερειακές εστίες πολέμου."
- Βασιλική Λάζου, "Γράμμος - Βίτσι: Η τελική αναμέτρηση και η λήξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Εμφυλίου Πολέμου: Οι επιχειρήσεις του Εθνικού Στρατού "Πυρσός" Α, Β και Γ. Η ήττα και η υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού. Μαρτυρίες για τις μάχες."
- Κωνσταντίνος Λαγός, "Η δράση της ελληνικής βασιλικής αεροπορίας (ΕΒΑ) στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου: Οι σημαντικότερες αεροπορικές επιχειρήσεις και η καθοριστική συμβολή τους στην έκβαση του πολέμου. Τα Spitfires και η ρίχη ναπάλμ. Η δράση των Helldivers στον Γράμμο."