Αν το 1850 θεωρείται, από πολλούς, σημείο εκκίνησης του επίσημου πνευματικού βίου της νεότερης Θεσσαλονίκης εξαιτίας της ίδρυσης του πρώτου ελληνικού τυπογραφείου στην πόλη από τον Μιλτιάδη Γκαρπολά, πράξη που είχε θετικές επιπτώσεις στην εκδοτική δραστηριότητα, το βιβλιοεμπόριο, την παιδεία και τη λογοτεχνία, άλλο τόσο σημαντικό σημείο αποτελεί η απελευθέρωση της πόλης και η ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος το 1912, χρονολογία-κλειδί για τις αλλαγές που θα ακολουθήσουν.
Έτσι, η παρούσα εργασία κινείται ανάμεσα σ\' αυτούς τους δύο πόλους, περιγράφοντας και αναλύοντας τη λογοτεχνική δράση των ελλήνων δημιουργών. Ωστόσο, για λόγους φιλολογικούς, αλλά και οικονομίας, εξαιτίας του μεγάλου χρονικού διαστήματος που έπρεπε να καλυφθεί, προτιμήθηκε ο περιορισμός της αναλυτικής περιγραφής στο διάστημα 1897-1912, ενώ στο πρώτο μέρος της μελέτης περιγράφονται σύντομα τα φαινόμενα του χρονικού διαστήματος 1850-1896. Άλλωστε, το 1897 αποτελεί σημαντική καμπή για όλο τον ελληνισμό, για τη Θεσσαλονίκη, και την αρχή ενός μεσοδιαστήματος αυξημένων δυσχερειών, εξαιτίας του ελληνοτουρκικού πολέμου, της αναστολής της έκδοσης της εφημερίδας "Φάρος της Θεσσαλονίκης" και, κυρίως, της σταδιακής έναρξης του Μακεδονικού Αγώνα και της έξαρσης των εθνικοπατριωτικών αισθημάτων του ελληνισμού της Μακεδονίας. Τα αισθήματα αυτά θα ενταθούν κατά τη διάρκεια της ένοπλης φάσης του Αγώνα (1904-1908), ανάκλαση των οποίων εμφανίζει και η λογοτεχνική δημιουργία της εποχής.
Πηγές για την περιγραφή αυτής της πορείας αποτέλεσαν οι διάσπαρτες δημοσιεύσεις των δημιουργών της εποχής στον τύπο και τα περιοδικά, καθώς και οι σχετικά λίγες αυτοτελείς δημοσιεύσεις τους. Επίσης αποδελτιώθηκαν, κυρίως από τον τύπο και τα περιοδικά, ειδήσεις σχετικές με τα πρόσωπα και τα γεγονότα της εποχής, που βοηθούν στη σύνθεση του ολοκληρωμένου πνευματικού προσώπου της Θεσσαλονίκης. Φυσική χρησιμοποιήθηκε και όλη η έως τώρα φιλολογική κτλ. βιβλιογραφία. [...]

(από τον πρόλογο του βιβλίου)