Ο Βασιλιάς της Αβάνας είναι μια νουβέλα που περιγράφει την εξαθλίωση και τη φτώχεια στη Κούβα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90΄ μέσα από τα μάτια ενός νεαρού άντρα, του Ρεϊνάλδο. Ο χαρακτήρας είναι ένας αγροίκος που έχασε την οικογένεια του μετά από ένα τραγικό περιστατικό. Παρόλα αυτά μέσα στην αγριότητα και στην απελπισία ανακαλύπτει κατά διαστήματα τη σπίθα της αγάπης και συνεχίζει να πορεύεται εντός αυτής της χαώδους και ελεεινής κοινωνίας. Το βιβλίο έχει ένα αμάλγαμα χαρακτήρων. Πρόκειται για μια παρέλαση από πόρνες, τραβεστί, ηλικιωμένους που έχουν χάσει το νόημα της ζωής, μεθύστακες, εξαθλιωμένους και διάφορους άλλους απόκληρους. Τον Ρέι μπορεί κάποιος να τον συμπαθήσει, μπορεί και όχι, η μοίρα του φαίνεται προδιαγεγραμμένη. Προσωπικά δεν μπόρεσα να τον συμπαθήσω επειδή παρατηρούσα τις ευκαιρίες που του έριχνε η ζωή και αυτός δεν τις άρπαζε, απ' την άλλη πλευρά τον δικαιολογώ λόγω της παιδικής του ηλικίας. Είναι προφανές ότι οι συνθήκες της ανατροφής παίζουν τεράστιο ρόλο στη κατοπινή συμπεριφορά και ζωή του κάθε ανθρώπου. Το ίδιο δείχνει και ο συγγραφέας διαμέσου του Ρέι, ένα ψυχικό τραύμα που δεν μπορεί να το ξεπεράσει, προμηνύματα του τραγικού τέλους και ένα επίλογος που συγκλονίζει.

Μερικοί θα πουν ότι ο συγγραφέας είναι πορνογράφος. Πράγματι ορισμένες σκηνές θα σοκάρουν τους σεμνότυφους και τις αρσακειάδες αλλά σκοπός της λογοτεχνίας δεν είναι να μας παρουσιάσει μια όμορφη πραγματικότητα αλλά να μας δείξει τη σκληρή αλήθεια και να μας κάνει να νοιώσουμε, να αισθανθούμε, να βιώσουμε με σφοδρότητα τα συναισθήματα του άλλου και του διαφορετικού μέσα σε έναν κόσμο, στον οποίον γινόμαστε όλο πιο ψυχροί, κλεισμένοι στον υπολογισμό και τον εγωισμό μας. Ο σαρκικός έρωτας έχει τη θέση μιας βραχυπρόθεσμης ανάπαυλας μέσα στο δράμα της ζωής στο έργο του Γκουτιέρεζ, μόνο εκεί πέρα μπορεί ο άνθρωπος να ξεχάσει τη φτώχεια ακόμα και τη πείνα του. Ο Γκουτιέρεζ μας δείχνει με αδρό τρόπο ότι το σεξουαλικό ένστικτο ξεπερνάει και κατανικάει ακόμα και αυτό το ένστικτο της επιβίωσης. Μέσα στην αγριότητα και στο πρωτογονισμό μπορεί μια καρδιά να σκιρτήσει και ν' αγαπήσει πραγματικά.

Η νουβέλα όμως αυτή δεν γράφτηκε μονάχα για τον έρωτα αλλά και για τη φτώχια. Δεν είναι ένα δριμύ κατηγορώ ενάντια στο πολιτικό σύστημα του κομμουνισμού - αν και θα μπορούσε να είναι - διότι ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται για τη πολιτική, ο Γκουτιέρεζ περιγράφει απλά αυτό που βλέπει, δίχως φτιασίδια. Εδώ βλέπει την αθλιότητα, τη βρώμα και τη δυστυχία ενώ οι φευγαλέες ματιές στον έρωτα και στην ομορφιά φωτίζουν για λίγο αυτό το τοπίο της ωμότητας, ωστόσο δεν μπορούν να το μεταβάλλουν. Φαίνεται στ' αλήθεια πως οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι σ' αυτόν το κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Η αγάπη δεν είναι παρά μια εκλέπτυνση, μια ευαισθησία του ανθρώπινου όντος, το οποίο για να επιβιώσει πρέπει να υιοθετήσει την απάθεια και την στωικότητα απέναντι σε μια ζωή που τον γεμίζει συνεχώς με προβλήματα και στεναχώριες. Ο άνθρωπος αναγκάζεται να καταστεί στωικός, απαθής και καρτερικός. Ουσιαστικά συνηθίζει ακόμη και τα χειρότερα, αρκεί να θέλει, αρκεί να παραιτηθεί. Μήπως ο δρόμος αυτός είναι το κλειδί της ζωής ; Σίγουρα ο κεντρικός χαρακτήρας δεν επέλεξε αυτόν το δρόμο, αποφάσισε να κάνει το δικό του και ίσως αυτή η ύβρις τον οδήγησε και στο τέλος του.

Ο Ρέι είναι απ' τους ανθρώπους που δεν μπορούν να κάνουν σχέδια, είναι ανίκανος να δει παραπέρα απ' το τώρα, ζει στο παρόν και αυτό τον κάνει δυνατό αλλά ταυτόχρονα τον οδηγεί και σε συνεχή αδιέξοδα. Ο προγραμματισμός και η μεθόδευση των προσδοκιών είναι βασικό χαρακτηριστικό του κάθε ανθρώπου που θέλει να πορευθεί και να ζήσει καλύτερα. Μολαταύτα αυτή η τάση για προγραμματισμό μπορεί να μας αφαιρέσει τη παρούσα στιγμή. Στα αλήθεια ζούμε στο παρόν, όχι στο παρελθόν, ούτε στο μέλλον, αλλά οι συνεχείς σκέψεις και οι μεθοδεύσεις μας κάνουν να το ξεχνάμε αυτό, δεν απολαμβάνουμε τη ζωή όσο πρέπει, κατασκευάζουμε σχέδια αλλά πολλές φορές η μοίρα ή ο Θεός τα ανατρέπουν.

Ενδιαφέρον προκαλεί το θρησκευτικό στοιχείο που είναι διάχυτο στη νουβέλα αυτή. Ο συγγραφέας παρόλη την αγριότητα και τον σεξουαλικό ρεαλισμό στις σκηνές του αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτόν το κόσμο. Το θείο εμφανίζεται συνήθως διαμέσου διάφορων μορφών που επικρατούν στη συγκριτική θρησκεία της Καραϊβικής, ένας συνδυασμός ρωμαιοκαθολικισμού και αφρικανικών δοξασιών. Άρα το μεταφυσικό είναι παρών, ο Γκουτιέρεζ δεν πλάθει έναν κόσμο, τον οποίο κυβερνά μονάχα η λογική αλλά έναν κόσμο όπου το μεταφυσικό στοιχείο παίζει τον δικό του σημαντικό ρόλο και μπορεί να προειδοποιήσει και να επηρεάσει τα ανθρώπινα όντα. Οι άνθρωποι όμως συνήθως συνεχίζουν να πράττουν ενάντια στο θείο και τελικά οδηγούνται από μόνοι τους στη καταστροφή. Ο ανθρώπινος βίος είναι το πανηγύρι της ανθρώπινης βούλησης και των επιλογών. Τα πάντα έχουν συνέπειες, ακόμη και η μικρότερη μας πράξη, γι’ αυτό ένας άνθρωπος ανίκανος να σχεδιάσει είναι ανίκανος και να ζήσει, αφήνεται έρμαιο τη τύχης, δεν ενδιαφέρεται για του θεούς, όχι επειδή είναι άθεος αλλά επειδή δεν έχει χρόνο να ενδιαφερθεί παρά μόνο για το τώρα, τελικά αυτός ο άνθρωπος καθίσταται μοιραίος, ο μοιραίος είναι ο άνθρωπος του παρόντος, αυτός που δεν προεκτείνει την αντίληψη του προς το μελλοντικό και το ερχόμενο.

Για ορισμένους ανθρώπους δεν μπορεί να υπάρξει σωτηρία. Είναι καταδικασμένοι να ζήσουν στην αθλιότητα ή μήπως όχι ; Υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για τον Ρέι, ίσως αν σκεφτόταν διαφορετικά, ίσως με λίγο περισσότερο προγραμματισμό θα μπορούσε να σωθεί. Οι φευγαλέες όμορφες στιγμές, το σεξ, η αγάπη, το πάθος, η πείνα, όλα συμπλέκονται σ’ αυτό το έργο για να δημιουργήσουν μια δυστοπική εικόνα, μιας πόλης και μιας χώρας που κρύβει μέσα της μια παράλογη βιαιότητα συνάμα με έναν αχαλίνωτο ερωτισμό. Πολλές φορές αυτά τα δύο συμπίπτουν, ο αχαλίνωτος ερωτισμός προκαλεί βιαιότητα και η βιαιότητα ερωτισμό. Τη βιαιότητα και τον ασύδοτο ερωτισμό μπορεί μόνο να τα ξεπεράσει η αγάπη, μια πνευματική ιδιότητα, η οποία γεννιέται απ’ τη σάρκα αλλά αποκτάει δική της υπόσταση στον τόπο της ζωής. Η αγάπη ως αναφυόμενη ιδιότητα του σαρκικού έρωτα είναι τόσο δυνατή που μπορεί να ξεπεράσει και τον σαρκικό έρωτα, να δώσει εντελώς διαφορετικού καρπούς απ’ αυτούς που νομίζουμε. Η αγάπη χαρίζει στον άνθρωπο τη συνέπεια και τη φρόνηση, ούτως ώστε να ξεπεράσει τη στωική απάθεια αλλά και την ασυδοσία. Κρίμα όμως που συνεχώς ρέπουμε είτε στο ένα είτε στο άλλο και κινδυνεύουμε μάλιστα σαν τον Ρέι και εμείς να χαθούμε και από βασιλιάδες να γίνουμε σκόνη.