"Συμβασιλεύουσα" της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς το 1430, η Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα είναι, όπως πολλές άλλες πόλεις του κράτους των Οθωμανών σουλτάνων, πολυφωνική: μουσουλμάνοι, χριστιανοί, εβραίοι, αλλά και κάθε λογής Λεβαντίνοι συνθέτουν ένα έμψυχο "μωσαϊκό", χαρακτηριστικό του οθωμανικού αστικού τοπίου. Κατά τον 19ο αιώνα των Μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ), εκτός από θέατρο των βαλκανικών εθνικισμών, η Θεσσαλονίκη προβάλλεται και ως πόλη-βιτρίνα του οθωμανικού εκσυγχρονισμού.

Βασιζόμενο κυρίως σε οθωμανικά τοπικά αρχεία, το παρόν πόνημα προσδιορίζει και αναλύει τους παράγοντες -χωρικούς, πολεοδομικούς αλλά και κοινωνιοοικονομικούς- που προκάλεσαν την αλλαγή.

Εκτός από το έργο της πρώτης οθωμανικής Δημαρχίας, τη δημογραφική αύξηση, την ανάπτυξη νέων μέσων επικοινωνίας, η μελέτη αναφέρεται και στους τεχνίτες της αλλαγής (τοπικοί άρχοντες, φιλανθρωπικές οργανώσεις, κοσμικοί κύκλοι), ενώ ένα μέρος της αφιερώνεται στις ατομικές διαδρομές των ανωνύμων, το οικιακό τους περιβάλλον, τις οικογενειακές και κοινωνικές τους σχέσεις.

Για την εξέταση τόσο των πολεοδομικών εξελίξεων όσο και των κοινωνικών μετασχηματισμών, χρησιμοποιήθηκε μια αντιθετική μέθοδος, που αντιπαραβάλλει τη Θεσσαλονίκη του 1830 προς αυτήν των αρχών του 20ού αιώνα.