Βιβλίο Η κληρονομιά του Βυζαντίου - Γεωπολιτική της ορθοδοξίας
Συγγραφέας Francois Thual
Κατηγορία Δοκίμιο Γεωπολιτικής
Εκδότης Ροές
Συντάκτης-ρια Δημήτρης Μπουζάρας

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Ο Γάλλος François Thual είναι ένας συγγραφέας το έργο του οποίου δεν είναι ευρέως γνωστό στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Για ποιους λόγους θα έπρεπε; Αφενός, διότι οι σπουδές του στην ιστορία και κοινωνιολογία, οι υψηλές γνώσεις του σε θέματα γεωπολιτικής, καθώς και όλη του πορεία ως συνεργάτη πολλών κυβερνήσεων της χώρας του, σε συνδυασμό με τη θέση του ως Διευθυντού του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και την ακαδημαϊκή του καριέρα, τον καθιστούν καθ’ ύλην αρμόδιο για το θέμα που πραγματεύεται στο υπό εξέταση βιβλίο.

Αφετέρου, διότι η ευχέρεια της γραφής, η επιλογή θεμάτων τα οποία αφορούν άκρως σημαντικά ζητήματα, ο απλός μα συνάμα επιστημονικός του λόγος διαμορφώνουν ένα αναγνωστικό περιβάλλον εξαιρετικά ευχάριστο για τον αναγνώστη.

Στο συγκεκριμένο δοκίμιό του, ο Thual εστιάζει το ενδιαφέρον του στη σημασία που έχει το θρησκευτικό στοιχείο στη δημιουργία εθνικών κρατών, ανιχνεύοντας τις ρίζες αυτής της κατάστασης στο παρελθόν, αναγνωρίζοντας προφανώς και τη σημαντικότητα άλλων παραγόντων, όπως ο γεωπολιτικός χώρος, η γλώσσα και η παράδοση κτλ.

Υπογραμμίζει, παράλληλα, τόσο τις διαφορές όσο και τις ομοιότητες που υπήρξαν και υπάρχουν στις Ορθόδοξες κοινωνίες της Βαλκανικής και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αναλύει τους παράγοντες που επανακαθόρισαν μια συλλογική ταυτότητα τον 19ο αιώνα και εξετάζει, παρουσιάζει, το πολιτικό, οικονομικό και θρησκευτικό πλαίσιο, πάντα παρατηρώντας τη μεγάλη εικόνα της εποχής, στης οποίας το κάδρο κατείχαν –όπως και κατέχουν– σημαντικό ρόλο οι εκάστοτε μεγάλες δυνάμεις.

Ευρισκόμενη ακριβώς πάνω στο «σεισμικό» ρήγμα ανταγωνιστικών ιδεολογικών και στρατιωτικών συμμαχιών και αντιπαλοτήτων, η περιοχή των Βαλκανίων έζησε και ζει διακρινόμενη από εθνική, πολιτισμική και θρησκευτική πολυμορφία, και προσφέρεται ιδιαιτέρως για μελέτη.

Είναι η περιοχή που αναδεικνύει την Ιστορία ως ζωντανό κομμάτι των ταυτοτήτων και των αποφάσεων οι οποίες συνοδεύουν τα βήματα των λαών από το παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον. Ο συγγραφέας, με αφετηρία ιστορικά, κοινωνικά και πολιτιστικά στοιχεία, εξετάζει τις χώρες των Βαλκανίων και εκείνες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης την καθεμιά ως κάτι ξεχωριστό, αλλά και όλες μαζί ως ένα ενιαίο σύνολο.

Το βιβλίο «Η κληρονομιά του Βυζάντιου: Γεωπολιτική της Ορθοδοξίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροές και βρίσκεται ήδη στην τρίτη έκδοση. Το βιβλίο αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια, τα οποία ουσιαστικά είναι προϊόν της ύλης σεμιναρίων που παρέδιδε ο συγγραφέας, διδάσκοντας Γεωστρατηγική σε ανώτατο επίπεδο.

Αρχής γενομένης από το πρώτο κεφάλαιο εξηγεί όρους όπως: Αρχαιολογία, αυτοπροσδιοριστική σύγκρουση και διαδικασία, χειραγώγηση, Ιστορία, Μαρξισμός, Ορθοδοξία, αυτοπροσδιοριστικός πόλος, Ουνιτισμός, πόλη κτλ. Συνεχίζοντας στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζει τις απόψεις και αντιλήψεις ερευνητών περί εθνικισμού. Στο κεφάλαιο τρία –που αφορά την Ελλάδα– γίνεται παρουσίαση της πρώτης ιδέας της Αικατερίνης Β΄ και της επιδίωξης της να ιδρύσει μια νέα βυζαντινή αυτοκρατορία η οποία θα ήταν υποτελής στη Ρωσία.

Ένα από τα θετικά του βιβλίου είναι πως αναδεικνύει –και απαντά– πλήθος ερωτημάτων τα οποία δημιουργούνται κατά την ανάγνωση – ή δημιουργήθηκαν στην πορεία της αναγνωστικής μας ζωής με αντίστοιχης θεματολογίας βιβλία. Ερωτήματα πάντα επίκαιρα, για μια περιοχή η οποία συνεχίζει να ακροβατεί ανάμεσα στο φως και το σκότος.

• Τι ιδιαιτερότητες παρουσιάζει το όρος Άθως και για ποιους λόγους επιλέχθηκε, σε μια συγκεκριμένη χρονική συγκυρία;
• Τι είδους δεσμοί υπήρχαν με τη Ρωσία;
• Πώς η Ρωσία το χρησιμοποίησε;
• Ποια μοναστήρια πρωτοστάτησαν και ποιος ο ρόλος των μοναχών;
• Σε ποιους επέλεξε να στηριχθεί η Μεγάλη Αικατερίνη και για ποιους λόγους;
• Για ποιους λόγους το μεγάλο σχέδιο της Αικατερίνης δεν πραγματοποιήθηκε και τι αποδεικνύει το γεγονός αυτό;
• Ποιος ο ρόλος των Φαναριωτών;
• Ποιο ήταν το βασικό αγκάθι σε μια Ελλάδα πανορθόδοξη και πολυεθνική;
• Ένιωθαν αλληλέγγυοι οι Έλληνες με το νέο κράτος;
• Ποιες οι δυσκολίες του νέου εθνικού ιδεώδους, το οποίο προδιέγραψε την πορεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έως το 1922;
• Ποια τα κέρδη της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα;
• Πότε και υπό ποιες συνθήκες ξεπρόβαλε η αυτοπροσδιοριστική αναδιαμόρφωση του ελλαδισμού που έγινε γνωστή ως «Τρίτος ελληνικός πολιτισμός;»
• Μέσα σε τι κλίμα έφτασε η Ελλάδα στον Β΄ Π.Π.;
• Ποιος ο ρόλος της Κύπρου;
• Υπό ποιες πολιτικές προέκυψε το Κυπριακό;

Στα επόμενα κεφάλαια, εξετάζονται κατά τον ίδιο τρόπο η Σερβία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Ρωσία, η Ουκρανία, η Λευκορωσία, η Γεωργία, η Αρμενία, ο Λίβανος και οι Άραβες Χριστιανοί.

Στο κεφάλαιο επτά, εξετάζονται και παρουσιάζονται οι μη τυπικές καταστάσεις και επεξεργασίες μιας εθνικής βαλκανικής ταυτότητας αλλά και της εδαφικής της πραγμάτωσης, της Μακεδονίας, όπου η κατάσταση κάποιας ταυτότητας κατέληξε στην απόκτηση μιας νέας εδαφικής περιοχής και μιας κρατικής υπόστασης.

• Τι σήμαινε ο θάνατος της γιουγκοσλαβικής εκδοχής του ενωτικού στοιχείου;
• Ποια η κύρια πρόκληση της νέας Σερβίας;
• Πώς φτάσαμε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας;
• Ποιος ο ρόλος του Κοσόβου;
• Κινδυνεύουν με αποσταθεροποίηση τα Βαλκάνια; Ποιο το αίτιο του κινδύνου αποσταθεροποίησης;
• Σερβία, Μαυροβούνιο: διαφορές και ομοιότητες – πώς αυτονομήθηκε το Μαυροβούνιο;
• Ποιος ο ρόλος της σερβικής εκκλησίας;
• Ποιοι οι λόγοι της σερβικής εξέγερσης και ποιες οι σχέσεις με την Ελλάδα;
• Τι ιδιαιτερότητες είχε η περιοχή της Τρανσυλβανίας;
• Ποιες οι συνέπειες της εδραίωσης της Ουνιτικής εκκλησίας;
• Πότε προέκυψε η αυτοπροσδιοριστική ιδεολογία του ρουμανικού εθνικισμού;
• Πότε και για ποιους λόγους ξεκίνησε η σοβιετικοποίηση της χώρας;
• Ποιος ο ρόλος του κομμουνισμού;
• Πού οφειλόταν η εδαφική και αυτοπροσδιοριστική διαδικασία η οποία κατέληξε στο σχηματισμό της μεγάλης Ρουμανίας;

Ασφαλώς, η έκταση του θέματος είναι τέτοια που καθιστά αδύνατη την παρουσίαση στο βιβλίο όλων των σχετικών στοιχείων και γεγονότων· κι όμως, ο όγκος και η ποιότητα των τεκμηριωμένων πληροφοριών που λαμβάνει ο αναγνώστης είναι πέρα για πέρα ικανοποιητικός.

• Ποιος ήταν ο πληθυσμός των Αρουμάνων, ποιος ήταν ο ρόλος τους;
• Ποια η πρωτοτυπία της βουλγαρικής εθνικής αφύπνισης;
• Ποιος ο ρόλος της εκκλησίας;
• Ποιος ο ρόλος του μοναχού Παϊσίου Βελιτσκόφσκι;
• Πότε, και για ποιους λόγους, ξεκίνησε η βασική προσπάθεια αφελληνισμού;
• Τι ρόλο έπαιξε η υιοθέτηση της Ορθοδοξίας, στα 989 μ.Χ., στην πορεία της Ρωσίας;
• Ποιες οι συνέπειες της πρώτης στην ιστορία επέκτασης της Ρωσίας προς τις θάλασσες του Βορρά;
• Πότε αφυπνίστηκαν οι αλβανικές φυλές και απέκτησαν εθνική συνείδηση, για ποιους λόγους αυτό περιέπλεξε περαιτέρω την κατάσταση;
• Ποιες οι δυσκολίες της οικοδόμησης εθνικής ταυτότητας στην Αλβανία και ποιος ο ρόλος της θρησκείας;
• Ποιος είναι, και εδώ, ο ρόλος του κομμουνισμού;
• Ποια μορφή πήρε η Βοσνία-Ερζεγοβίνη το 1991, μέσα σε ένα αντίξοο περιβάλλον, και μέσω ποιων ζυμώσεων διαμορφώθηκε η μοίρα της;
• Πώς έγινε η Ρωσία αυτοκρατορία με παγκόσμια αποστολή;
• Από πότε μπορεί να μιλήσει κανείς για την Ουκρανία ως εθνικό φαινόμενο;
• Πώς διαμορφώθηκε ο λευκορωσικός αυτοπροσδιορισμός;
• Ποια ήταν η κατάσταση και τι είδους ζυμώσεις έλαβαν χώρα στη Γεωργία;
• Πώς ο έξαλλος γεωργιανός αυτοπροσδιορισμός κατέστρεψε αυτή τη χώρα;
• Πώς η Αρμενία βρέθηκε εγκαθιδρυμένη σε ρευστότητα;
• Πώς ξεκίνησε και πώς εξελίχθηκε η αρμενική τραγωδία στο Καραμπάχ;
• Ποιος ο ρόλος των Χριστιανών της Ανατολής, των Αράβων χριστιανών;
• Ποια τα χαρακτηριστικά της περίπτωσης του Λιβάνου;

Το βιβλίο προσφέρει μια πρωτότυπη πολυπρισματική θεώρηση του ρόλου που διαδραμάτισε το θρησκευτικό στοιχείο στη δημιουργία εθνικών κρατών, παρακολουθώντας τους παράλληλους «βίους» και μετασχηματισμούς τους σε ποικίλα πεδία. Στόχος του δεν είναι μια πλήρης παρουσίαση των γεγονότων, στόχος είναι να μελετηθούν οι παράγοντες της εξέλιξης, της δημιουργίας των εν λόγω κοινωνιών, λαμβάνοντας υπόψη το ρόλο της Ορθοδοξίας και την εθνική ιδεολογική τους διάσταση. Επιπλέον, να αναλύσει το πλαίσιο των σχέσεων που οδήγησε τους πρωταγωνιστές σε συγκεκριμένες επιλογές, δίχως να αγνοηθεί πως αυτή η πολιτική των αυτοπροσδιορισμών και του επανακαθορισμού της συλλογικής ταυτότητας εντάσσεται σε μια δέσμη κοινωνικο-οικονομικών και άλλων συνθηκών. Ακόμα, να εκτιμηθεί το πώς αυτές επέδρασαν στη γένεση των κρατικών οντοτήτων όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, με το επιχείρημα της πολιτικής ανεξαρτησίας.

Τονίζεται πως η κληρονομιά του Βυζαντίου –η οποία ενόχλησε και ενοχλεί ακόμη τη Δύση, όπως και αυτό καθαυτό το Βυζάντιο– δεν είναι πια εκείνη η αίσθηση της οικουμενικότητας και το αρραγές μέτωπο κράτους και εκκλησίας, που έκανε άλλοτε μεγάλο τον βυζαντινό πολιτισμό, αλλά παραχώρησε τη θέση της σε ένα άθροισμα εθνικών εγωισμών και παθών που, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, διαχωρίστηκαν, διαχωρίζουν και συνεχίζουν να παράγουν μίση. Δεν πρόκειται για ένα βιβλίο που απλά επιχειρεί μια ιστορική γεωπολιτική αναδρομή, θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως μια «πολιτική ψυχοθεραπεία» του συγκεκριμένου χώρου, ο οποίος συνεχίζει να δημιουργεί, υπό κατάλληλες συνθήκες, σκοτεινή ιστορία.

Το βιβλίο –πέραν του ότι ο αναγνώστης, μέσα από  τις σελίδες του, θα μπορέσει να κατανοήσει σε βάθος το υπό πραγμάτευση θέμα, να εξαγάγει τα δικά του συμπεράσματα και σίγουρα να αναπτύξει  προβληματισμούς οι οποίοι θα τον ωθήσουν σε περαιτέρω ερεύνα και μελέτη– συνεισφέρει μ’ έναν μοναδικό τρόπο στην ελληνική βιβλιογραφία και στην κατεύθυνση της κατανόησης των ζυμώσεων του πολυσύνθετου σύμπαντος των Βαλκανίων, υπό τη μορφή ενός «διανοητικού και λεπτομερούς χάρτη» από μια μεγάλη μορφή της γαλλικής σκέψης.

Εξαιρετικά πλούσιος και μεστός λόγος, πλήρως κατανοητός, με σαφήνεια στις εκφράσεις, διαύγεια και προσιτότητα. Ύφος απλό και ανεπιτήδευτο, προσφέρει ένα απολύτως απαραίτητο ιστορικό και πολιτιστικό υπόβαθρο για την κατανόηση της βαλκανικής πολιτικής της εποχής, αλλά και της σημερινής πραγματικότητας, ενώ επιπλέον, μέσα από μια νέα προοπτική, επιτρέπει τη θέαση μιας νέας εικόνας των σχέσεων αυτής της περιοχής με την Ευρώπη συνολικά.

Επίσης σημαντικό είναι πως διαλύει τα τρέχοντα κλισέ της Δύσης για τα Βαλκάνια και, αντί να αναπαράγει τα στερεότυπά της, περιγράφει με ζωηρότητα και αντικειμενικότητα πώς και υπό ποιες συνθήκες διαμορφώθηκε η πορεία των κρατών αλλά και η ζωή των κατοίκων της περιοχής.

«Γράφοντας» με μοναδική ευστροφία και λεπτότητα, η ελεύθερη και δημιουργική κίνηση του βλέμματος του Thual από το τοπικό και το εθνικό, και όχι μόνο, μας αποκαλύπτει ιδιαίτερες τροπές της βαλκανικής ιστορίας, από τη γένεση των εθνικισμών ως σήμερα. Ο συγγραφέας προβαίνει διαρκώς σε διαφωτιστικές συνδέσεις αλλά και συγκρίσεις και, τέλος, δεν διστάζει να προβάλει τις δικές του ξεκάθαρες κρίσεις, να υπερασπιστεί με σθένος και τεκμηριωμένα επιχειρήματα τις προσωπικές του απόψεις.

Μια καλή ευκαιρία για τον αναγνώστη ο οποίος θέλει να εμβαθύνει στο θέμα, καθώς οι λεπτομερείς πληροφορίες που παρέχει είναι σημαντικές και δυσεύρετες όλες μαζί σε έναν μόνο τόμο. Μια καλή ευκαιρία για δημιουργική μελέτη ενός θέματος το οποίο βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα.

Ένα γοητευτικό ιστορικό και ερευνητικό ταξίδι, στα νεότερα και σύγχρονα, απλά και πολύπλοκα, σκοτεινά και φωτεινά Βαλκάνια...