Βιβλίο Ο "τρελός"
Συγγραφέας Κωνσταντίνος Βλαστάρης
Κατηγορία Παιδικό - Εφηβικό
Εκδότης Πατάκης
Συντάκτης-ρια Τασούλα Τσιλιμένη

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας το σκάκι ως θέμα δεν έχει προσεγγιστεί ιδιαίτερα. Το ενδιαφέρον είναι πρόσφατο, καθώς το 2016 κυκλοφορεί Το μακρινό βασίλειο του κυρίου Σκα της Γ. Πατεράκη (Ψυχογιός).

Αντίθετα η λογοτεχνία ενηλίκων πλουτίζεται από σκακιστικές αναφορές και συμβολισμούς και το σκάκι έχει μια αισθητική παρουσία στην Αναγέννηση και μια δυναμική παρουσία στους μοντέρνους και μεταμοντέρνους συγγραφείς. Αναφέρω ενδεικτικά το θεατρικό έργο του Τόμας Μίντλετον, A Game at Chess.

Ο Φ. Πεσσόα, γράφει το αντιπολεμικό διήγημα Οι σκακιστές (1916), ο Έλιοτ το Μια παρτίδα σκάκι, (1922), κ.α. Στην ελληνική λογοτεχνία ο Μ. Στασινόπουλος δημοσιεύει στη «Νέα Ζωή» το ποίημα του Το Άλογο του σκακιού (1927, ο Κ. Τζάλλας τη νουβέλα το Σκάκι (1976), ο Αλ. Σχινάς την Παρτίδα (1990), ο Ν. Καρούζος, ο Μ. Αναγνωστάκης Το σκάκι…

Ο συγγραφέας Κώστας Βλαστάρης, στο βιβλίο Ο «τρελός», στήνει μια ιστορία με ήρωες τα ίδια τα πιόνια της σκακιέρας και επιχειρεί να μυήσει τον αναγνώστη παιδί σε αυτό το  παιχνίδι σκέψης και στρατηγικής. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής κάμερα, οδηγεί τον αναγνώστη πάνω από μια σκακιέρα στην οποία κινούνται δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τον λευκό «τρελό», που πριν αρχίσει το παιχνίδι επιτηρεί εάν όλα είναι στη θέση τους. Και μέσα από αυτόν τον έλεγχο ο αναγνώστης μαθαίνει τη θέση που έχει ο καθένας στη σκακιέρα: του βασιλιά, της βασίλισσας, των πύργων, πόσα είναι τα τετράγωνα κλπ.

Ο λευκός βασιλιάς στο κέντρο, κορδωμένος δίπλα στην περήφανη βασίλισσα. Στα αριστερά της βασίλισσας στεκόταν αυτός «ο τρελός», κι από την άλλη –δίπλα στον βασιλιά- ο συνάδελφός του. Πλάι τους, χλιμίντριζαν τα ανυπόμονα άλογα. Στις δυο άκρες της παράταξης στέκονταν οι πύργοι…(4).

Οι αναγνώστες μαθαίνουν τους ρόλους που έχει κάθε πιόνι αλλά και τους κανόνες που ορίζουν το παιχνίδι.

Ακολούθησαν τα άλογα, με την περίεργη χαριτωμένη κίνησή τους: δυο βήματα μπροστά κι ένα στο πλάι…(10).

Το βιβλίο συνδυάζει τα χαρακτηριστικά μιας λογοτεχνικής ιστορίας και ενός σκακιστικού αλφάβητου/οδηγού. Η Συγγραφική πρόθεση είναι προφανής: ενθάρρυνση της πνευματικής και πολιτιστικής καλλιέργειας των παιδιών, η αποκόλλησή του παιχνιδιού από το ανταγωνιστικό περιβάλλον και η σύνδεσή του με την ευγενική άμιλλα.

Δεν επιλέγει να περιγράψει την ιστορία μόνο από μια οπτική. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την εξέλιξη και των δυο στρατοπέδων, την κίνηση και των δυο ομάδων. Αποφεύγει τεχνηέντως ο συγγραφέας την πόλωση, καταφέρνοντας ωστόσο να διατηρήσει έντονο το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την εξέλιξη και λήξη της παρτίδας, καθώς παρακολουθεί την προετοιμασία, τη δράση, τις κινήσεις, την τακτική και τα αποτελέσματα τους. Δεν τάσσεται ο αφηγητής υπέρ κανενός. Αφήνει στον αναγνώστη να έχει το ρόλο του θεατή της παρτίδας, να τη ζει, να νιώθει την ένταση όταν έρχεται και να παίρνει βαθιές ανάσες όταν ο κίνδυνος απομακρύνεται.

Μια ιστορία, όπως και το σκάκι, στηρίζεται σε κανόνες….και ο Βλαστάρης εφαρμόζει με επιτυχία τη στρατηγική της τέχνης της γραφής. Ο αναγνώστης απολαμβάνοντας την ιστορία, έμμεσα μυείται στους κανόνες του παιχνιδιού και διαπιστώνει με απλό τρόπο την αξία της σκέψης, της  ετοιμότητας, της αντίδρασης. Μαθαίνει βασικούς κανόνες και δεξιότητες ζωής, όπως την αξία του προγραμματισμού, της συγκέντρωσης, της αναθεώρησης, της αποδοχής, της ήττας και της απώλειας, τρόπους του να πανηγυρίζει και να κερδίζει με σεβασμό. Ο Βλαστάρης στο βιβλίο υπαινίσσεται την κοινωνική οργάνωση, κάνει έναν παραλληλισμό με την ίδια τη ζωή. Η σκακιέρα, τα 64 μαγικά τετράγωνα, τα πιόνια και ο ρόλος που καθένα επιτελεί, η αυτοθυσία, η αντιπαράθεση, ο διανοητικός «πόλεμος», που με τόση επιτυχία θα περιγράψει ο  Τσβάιχ στη Σκακιστική νουβέλα.

«…τα  μαύρα  δεν ξέρουν την επόμενη κίνηση των λευκών, και προσπαθούν συνεχώς να τη μαντέψουν για να αντιδράσουν έγκαιρα, ενώ τα λευκά απ΄τη μεριά τους αγωνίζονται να μαντέψουν τα σχέδια των μαύρων και να τα εξουδετερώσουν…»(83)

Το τέλος της ιστορίας  είναι αποκαλυπτικό. Ξαφνιάζει καθώς ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι την παρτίδα που τόση ώρα παρακολουθούσε την έπαιζαν δυο παιδιά.

- Σαχ και ματ…φώναξαν τα λευκά θριαμβευτικά! Ένιωσε ένα ελαφρύ αεράκι στο πρόσωπό του ο πεσμένος λευκός αξιωματικός, καθώς δυο χέρια ενώθηκαν πάνω από το πεδίο της μάχης…

- Ωραίο παιχνίδι! Είπε το ένα παιδί στο άλλο (31).

Η εικόνα αυτή των παιδιών να ενώνουν τα χέρια τους με το τέλος του παιχνιδιού, αποκαλύπτει την πρόθεση του συγγραφέα. Το παιχνίδι δεν έχει ανταγωνιστικό χαρακτήρα. Ένας σωστός παίκτης μπορεί να ελέγχει τα αισθήματά του, να δέχεται την ήττα, να απολαμβάνει τη νίκη του αντιπάλου του.Αναδεικνύει την ευγενή άμιλλα και κυρίως ρίχνει το βάρος στην απόλαυση του παιχνιδιού. Δεν επιλέγει να τονίσει την αντιπαλότητα, αλλά την απόλαυση που εισπράττουν και τα δυο μέσα από την όλη διαδικασία. Η αποδοχή της νίκης του άλλου και της ήττας του εγώ δεν είναι δεδομένη, ούτε εύκολη υπόθεση να την διαχειριστεί κάποιος στις πραγματικές συνθήκες.

Η αγάπη του ίδιου του συγγραφέας για το σκάκι(για  χρόνια εκπαιδευτής) και η πίστη του ότι ακονίζει το μυαλό, ήταν σίγουρα η πρόθεσή του να γράψει αυτό το βιβλίο, συνδυαστικά με την ιδιότητα του εκπαιδευτικού που ενδιαφέρεται να προτείνει τρόπους άσκησης και εξάσκησης της σκέψης, για τη λύση όχι μόνο μαθησιακών προβλημάτων του σχολείου, αλλά για την ευλυγισία και ευρηματικότητα των παιδιών σε ζητήματα της ζωής. Ο απλός τρόπος περιγραφής του παιχνιδιού σίγουρα θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών και πιθανόν να αναζητήσουν να ασχοληθούν με το επιτραπέζιο αυτό παιχνίδι.