Βιβλίο Ιδέες της σκληρότητας και της καλοσύνης
Συγγραφέας Παντελής Βουτουρής
Κατηγορία Δοκίμιο ιστορίας & πολιτικής
Εκδότης Καστανιώτης
Συντάκτης-ρια Ανδρέας Καπανδρέου

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Ένα βιβλίο με φιλοσοφικό, κοινωνικό, πολιτικό αλλά και λογοτεχνικό ενδιαφέρον που προσπαθεί να αναλύσει το πως οι άνθρωποι του πνεύματος στην Ελλάδα (και όχι μόνο) αντιλαμβάνονταν όρους όπως «σοσιαλισμός», «εθνικισμός», «σκληρότητα», «καλοσύνη» κ.α.

Η ρευστότητα των ιδεολογικών όρων κατά την περίοδο που εξετάζεται στο βιβλίο (1897-1922) είναι μεγάλη και πολλές φορές δυσνόητη για τον σημερινό αναγνώστη.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Παντελής Βουτουρής, προσπαθεί μέσα από αναλύσεις και αντιπαραθέσεις πρωτότυπων κειμένων, να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τον τρόπο σκέψης και δράσης πολιτικών και λογίων της εποχής.

Έτσι, μέσα από το βιβλίο ο συγγραφέας εξετάζει ζητήματα όπως:

• Πως αντιλαμβανόταν την σκληρότητα της εποχής του ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
• Γιατί «ο σημαντικότερος λόγιος της εποχής, ο Κ. Παλαμάς, ενώ γράφει θαυμαστικά κείμενα για τον Ζαν Ζωρές, τον «περίφημο αρχηγό των σοσιαλιστών της Γαλλίας», ιδρυτή της Humanite και θύμα του φιλοπόλεμου παροξυσμού, εξυμνεί συγχρόνως σε άλλες επιφυλλίδες του τον Μπενίτο Μουσολίνι και τον εθνικοσοσιαλισμό του Αδόλφου Χίτλερ;»
• Τις απόψεις του Κωστή Παλαμά για τον Φρίντριχ Νίτσε.
• Τη σχέση του Νίτσε με τον Ναζισμό και τις επιρροές του Νίκου Καζαντζάκη από τη φιλοσοφία του Νίτσε.
• Τις καταβολές και την εξέλιξη των όρων «Μεγάλη Ιδέα» και «Μεγάλη Ελλάδα».
• Τις «σκληρές» φιλοπολεμικές απόψεις του πρωτοπόρου Έλληνα σοσιαλιστή – μαρξιστή Γεώργιου Σκληρού, αλλά και τις ρατσιστικές του αντιλήψεις έναντι των Βυζαντινών και των Ασιατών.
• Τη συνύπαρξη σοσιαλιστών και εθνικιστών στο ίδιο στρατόπεδο υπέρ της Δημοτικής Γλώσσας.
• Τον τρόπο που αντιμετώπιζαν οι σοσιαλιστές της εποχής τους τους εθνικιστές Ίωνα Δραγούμη και Περικλή Γιαννόπουλο αλλά και την άποψη του Οδυσσέα Ελύτη για τον Δραγούμη.
• Τον εθνικισμό όπως τον αντιλαμβανόταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου αλλά και ο Περικλής Γιαννόπουλος.
• Το ζήτημα της φυλετικής καθαρότητας, τις θεωρίες του Jakob Philipp Fallmerayer για την καταγωγή των Ελλήνων και τις απαντήσεις από τον Κωνσταντίνο Παπαρργόπουλο.
• Τις φυλετικές θεωρίες των Gobineau και Chamberlain καθώς και τις επιρροές τους ανάμεσα στον ελληνικό πνευματικό κόσμο.
• Τον γεωγραφικό ντετερμινισμό του Περικλή Γιαννόπουλου αλλά και τον φυλετικό ντετερμινισμό του Πέτρου Βλαστού, ο οποίος υποστήριζε την επαναφορά της πολιτικής του Καιάδα (της εξόντωσης των αδυνάτων και ανήμπορων):

«Ό,τι γεννιέται σάπιο κι αδύνατο, να μη ζη. Να μη σώζουμε με τη φιλανθρωπία μας όσους αφάνισε η αρρώστια κι η κακομοιριά και που δεν έχουν ελπίδα να γειάνουνε ποτέ. Θ’ αδικηθούνε μερικοί, μα θα ωφεληθεί δίχως άλλο η φύτρα. Αν ο άνθρωπος δεν ήτανε κοινωνικό ζώο, τ’ απορριξίματα και οι σακάτηδες θα πεθαίνανε σίγουρα. Εμείς τους βοηθούμε να ζήσουνε για να πολλαπλασιάζουνε του αδύνατους, τους αρρωστιάρηδες και τους μισερούς».

Την ευγονική θεωρία του Πέτρου Βλαστού και την άποψή του πως η καταστροφικότερη περίοδος για τον ελληνισμό, δεν ήταν η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Μωαμεθανούς το 1453, αλλά η επανάκτηση της Πόλης από τους Παλαιολόγους και η εκδίωξη των Φράγκων το 1261 (θεωρεί πως «αν έμεναν οι Φράγκοι το σαξονικό αίμα θα [εμβολίαζε το αίμα των Ελλήνων και θα] γινόταν το προζύμι της φυλετικής αναγέννησης»).

Το χρονολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το βιβλίο, δεν είναι τυχαίο. Τοποθετείται ανάμεσα σε δύο μεγάλους καταστροφικούς και την Ελλάδα πολέμους (τον Ατυχή Πόλεμο του 1897 και την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922). Σταματά στο 1922, λίγο πριν την εμφάνιση του φασισμού στην Ελλάδα.

Το εξώφυλλο του βιβλίου αποτελείται από 3 φωτογραφίες παρμένες από το εμβληματικό χαρακτικό του Φρανσίσκο Γκόγια «Ο ύπνος της λογικής ξυπνάει τέρατα».

Περιεχόμενα:

• ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ - ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
  ΕΙΣΑΓΩΓΗ: "Τι απαίσιο πράγμα αυτές η νέες φιλοσοφικές ιδέες της σκληρότητας..."
  ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑΣ
  Η σκληρότητα του Φρειδερίκου Νίτσε -- Εγωισμός ή αγάπη;
  Γερμανία ή Γαλλία; Το ζήτημα του Παγγερμανισμού -- Ο Μαξ Νορντάου και η θεωρία του εκφυλισμού -- Εκφυλισμένη τέχνη και "ντεκαντέντσα". Το ζήτημα του Αισθητισμού -- Ο Ν. Καζαντζάκης συναντά τον Φρ. Νίτσε στο Παρίσι
  Πόλεμος ή ειρήνη; -- Η σκληρότητα του Γ. Σκληρού. "Η φιλοσοφία του πολέμου και της ειρήνης".
• ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ
  Οι καταβολές: με οδηγό τη Μεγάλη Ιδέα -- Η σημασία των λέξεων "έθνος" και "εθνικισμός" -- "Αν τώρα ζούσε ο Δραγούμης..." -- Εγκώμιο του εθνικισμού από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου -- Ο γεωκλιματικός εθνικισμός του Περικλή Γιαννόπουλου
• ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΦΥΛΕΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
  Ρωμιοσύνη: "Το νέον τούτο προϊόν της αλληλουχίας των Αιώνων". Το ζήτημα της φυλετικής καθαρότητας -- Joseph Arthur Comte de Gobineau και Huston Stewart Chamberlain -- Στοιχεία για την πρόσληψη στην Ελλάδα των φυλετικών θεωριών του Gobineau και του Chamberlain -- Έλληνες και Αλβανοί -- Η ευγονική θεωρία του Πέτρου Βλαστού -- Γ. Σκληρός: "Καθαρίζοντας τη φυλή μας από τα απαίσια ασιατικά στίγματα...". Οι φυλετικές εμμονές ενός σοσιαλιστή

Στα τέλη του 13ου αιώνα εισβάλλουν και ευδοκιμούν σε μιαν ηττημένη και ταπεινωμένη Ελλάδα οι νέες ιδέες της σκληρότητας: οι αφορισμοί του Φρειδερίκου Νίτσε για τη δύναμη, τα δόγματα του κοινωνικού δαρβινισμού για το δικαίωμα του ισχυρού να υποτάσσει τους ανίσχυρους, και οι εμπνευσμένες από τον Joseph Arthur Comte de Gobineau και τον Huston Stewart Chamberlain φυλετικές και ευγονικές θεωρίες. Κατά τη διάρκεια της εικοσιπενταετίας ανάμεσα στους δύο ανυπολόγιστους σε καταστροφές πολέμους [1897-1922], κορυφώνεται το δημοτικιστικό κίνημα, αναζωπυρώνεται η Μεγάλη Ιδέα, αναβιώνει ο μεσσιανισμός, εκδηλώνεται ο εθνικός διχασμός και αναλαμβάνονται σταυροφορίες για την ανόρθωση της χώρας, την κάθαρση και την αναγέννηση τόσο της πολιτικής όσο και της πνευματικής ζωής. Πρόκειται για μια περίοδο, με άλλα λόγια, δοκιμασίας και μεγάλων ιδεολογικών αναμετρήσεων. Το βιβλίο αυτό εντάσσεται στο σχετικά ανεξερεύνητο -στην ελληνική βιβλιογραφία- πεδίο της ιστορίας των ιδεών και εστιάζει στις σημαντικότερες ιδεολογίες της εποχής: τον εθνικισμό, τον σοσιαλισμό και τον ρατσισμό.