Βιβλίο Μοτέλ Μορένα
Συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης
Κατηγορία Κοινωνικό μυθιστόρημα
Εκδότης Καστανιώτης
Συντάκτης-ρια Τόλης Αναγνωστόπουλος

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

ΥΠΟΘΕΣΗ

Ένας πενταμελής θίασος με επικεφαλής τους πρωταγωνιστές Ρομάν, σκηνοθέτη-συγγραφέα, και τη σύντροφό του Θίντα, πρώην σταρ του σινεμά, φτάνει στον τελευταίο σταθμό της περιοδείας του, σ’ ένα παράξενο νησί με ψηλούς βράχους αλλά και οργιώδη βλάστηση. Όσα ακολουθούν στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο αλλόκοτα από το απόκοσμο έργο που ο θίασος θα ανεβάσει μπροστά σε ένα εντελώς ιδιόρρυθμο κοινό. Δυνάμεις υπόγειες, αρχέγονες αλλά και διαχρονικές αρχίζουν να εμφανίζονται για να αμφισβητήσουν κάθε ορθολογισμό.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Από την αρχή που ο θίασος επισκέπτεται το περίεργο νησί, τέχνη και πολιτισμός δοκιμάζονται, ο αναγνώστης εισέρχεται μαζί του σε ένα άλλο κόσμο όπου θα πρέπει να ανακαλύψει το νόημα κάποιων συμβολικών αξιωμάτων που τις περισσότερες φορές αντιπροσωπεύονται από μορφές ζώων. Η ίδια η φύση που οργιάζει στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού κρύβει κρυφούς συμβολισμούς που χρήζουν ερμηνείας. Το αυτοκίνητο που μεταφέρει τα μέλη του θιάσου χτυπάει ένα ελάφι. Η επιλογή του ζώου δεν είναι τυχαία. Το ελάφι αντιπροσωπεύει την ομορφιά και την αγνότητα. Τα κέρατά του συμβολίζουν την ανάπτυξη του δένδρου της ψυχής μέχρι τον ουρανό λειτουργώντας σαν ενδιάμεσος μεταξύ ουρανού και γης. Στη γλώσσα των ονείρων σημαίνει εξέλιξη, ευτυχία και ανύψωση. Ο τραυματισμός του ελαφιού που έχει φωνή και εκδηλώνει την απέχθειά του για «το δίποδο ζώο που σκορπάει φωτιά και αίμα», μας προϊδεάζει για την μεγάλη πτώση.

Προειδοποιητικές βολές οι αλλόκοτοι άνθρωποι, το περίεργο τοπίο αλλού κατάφυτο αλλού γεμάτο ψηλούς βράχους, η ξαφνική ασθένεια του Λεό που επιστρατεύει ξανά στο σανίδι το σκηνοθέτη Ρομάν. Το όλο σκηνικό στήνεται ιδανικά από τον Σταμάτη μεταλλάσσοντας ρόλους στην ιστορία του. Γράφει: «Αναρωτιέμαι ποιοι είναι οι θεατρίνοι εδώ πέρα. Αν προσέξεις τους νησιώτες μοιάζουν σαν να μην έχουν συναίσθημα. Σα να συμμετέχουμε σε μια τραγωδία».

Τα μέλη του θιάσου ψάχνουν την ανύψωση μέσω του θεάτρου και των παραστάσεων, την εκμάγευση, να ξεφύγουν από τα δικά τους «πριν». Αντίθετα για τους ντόπιους δεν υπάρχει ανύψωση, «καμιά οδός σωτηρίας, η πραγματικότητα τα τσακίζει όλα».

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ-Η ΠΛΟΚΗ

Το θέμα της παράστασης είναι το τέλος του πολιτισμού. Ο Ρομάν θέλει να διδάξει πολιτισμό στους άξεστους όπως λέει: «Είναι η ιστορία, του κόσμου τους δείχνω από μέσα πως δουλεύει η μηχανή και το παίζουμε στους άξεστους που την καταστρέφουν καθημερινά». Παραδέχεται πως όπου παίζουν όλοι χειροκροτούν αλλά «μόνο το δέκα τοις εκατό καταλαβαίνει».

Στην παράσταση στο νησί δεν χειροκροτεί κανείς. Για αυτούς δεν υπάρχει καταστροφή, απλά ο κόσμος αλλάζει αφήνοντας πίσω τα περιττά, δεν αναζητούν λύση στην Τέχνη (το θέατρο είναι νεκρό υποστηρίζουν) αλλά στην ουσία του ανθρώπου.

«Εμείς θέλουμε ένα πραγματικό πλιάτσικο των αισθήσεων» λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου.

Και όμως αυτή η στάση των κατοίκων δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει τους θεατρίνους. Ο Ρομάν με προβλήματα υγείας, η Θίντα αγκιστρωμένη στον Ρομάν, ο Λεό νέος ηθοποιός και πονεμένος, η Σόφι με μια ζωή με αίμα και πόνο επίσης, «γελάει και γαμιέται, τίποτα άλλο», και ο Βίκτορ ο φωτιστής που έχει χάσει γυναίκα και παιδί βρίσκει καταφύγιο στην κοκαΐνη.

Γεμάτοι αδιέξοδα στις ζωές τους έχουν συνηθίσει να μην χειροκροτεί κανείς για τις πράξεις τους. Επιζητούν τη σιωπή εκτός θεάτρου αυτή μόνο τους λυτρώνει. Η Σόφι και η Θίντα κλείνουν πολλές φορές τα αυτιά τους να μην ακούνε το θόρυβο και τις φασαρίες στο σπίτι.

Ο Ρομάν ζητά από τη συνοδό που του παρείχαν για ερωτική απόλαυση,σιωπή για να φτάσει στην κορύφωση και μετά να εξαφανιστεί, «όπως τότε την πρώτη φορά με τη Θίντα».

Ο Βίκτορ σνιφάρει συνέχεια την άσπρη σκόνη, «για να σε ανεβάζει λένε αλλά εμένα με κάνει να έχω καλύτερης ποιότητας σιωπή».

Σιωπή και σκοτάδι εκτός σανιδιού.

Στο θέατρο αντίθετα αναζητούν το φως, το έχουν εξάλλου πάντα πάνω τους από τον Βίκτορ. Η Θίντα που πολλές φορές «φαινόταν στη σκηνή όχι όμως στους θεατές» το λέει και στην παράσταση: «Δεν χρειάζομαι τίποτα άλλο. Φως και ένα σώμα». Ο Λεό «σβήνει» από την ασθένεια αλλά βλέπει ένα έφηβο πλημμυρισμένο με αίμα και ένα απόκοσμο φως.

Ψευδαίσθηση όπως και για τους νησιώτες που μη μπορώντας να βρουν άλλη διέξοδο ανύψωσης πιστεύουν στο φως του Ήλιου. Δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στη γιορτή των θεατρίνων στο σανίδι, εκείνες τις μέρες αυτοί συμμετέχουν ενεργά σε Διονυσιακές, Καρναβαλικές εκδηλώσεις προς τιμήν του δικού τους θεού.

Με το χορό, την ομαδική υποβολή, τις μεταμφιέσεις, γίνεται ο ποθητός διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα και η ένωσή της με το θεό Ήλιο, η Διονυσιακή έκσταση επιτυγχάνει την απόδραση από την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα

αποτελεί και μια συμβολική νίκη απέναντι στο θάνατο. Δεν υπάρχει θάνατος για αυτούς αλλά κατάργηση της ζωής.

Η ζωή ηγείται.

Η συμφιλίωση με το θάνατο επιτυγχάνεται με την παράλληλη παρουσία μιας άλλης θεότητας της Μορένα που ζει στο παλάτι των Καθρεπτών. Το μοτέλ που καταλύει ο θίασος μόλις φθάνει στο νησί έχει αυτό το όνομα. Είναι άραγε το μοτέλ του θανάτου; Είναι νεκροί οι θαμώνες του και δεν το ξέρουν;

Και όταν δύο μόνο μέλη του θιάσου καταφέρνουν να μείνουν ζωντανοί,ο Ρομάν και η Θίντα, συμμετέχουν σε μια τελετή προς τιμήν του Ήλιου ανεβαίνουν το δικό τους «Γολγοθά». Φθάνουν στην κορφή του λόφου συνοδεία των νησιωτών που είναι μεταμφιεσμένοι σε ζώα.

Όταν όλα είναι ένα ατέλειωτο καρναβάλι τότε δεν υπάρχει αληθινό καρναβάλι.

Και εκεί αυτό που δεν πρέπει επουδενί να συμβεί όπως λέει η Θίντα είναι «να χαθεί το πριν». Το πρόβλημα δεν είναι το τώρα ή το μετά αλλά το πριν που δημιουργήθηκε με προσωπικές θυσίες, μυστικά που θάφτηκαν και υλικά που άντεξαν στον χρόνο. Αυτό το πριν δε θα θυσιαστεί με τίποτα σε αυτό το απόκοσμο μέρος. Για αυτό και η Θίντα πείθει τον Ρομάν να υποκύψει στη θυσία που του ζητάνε, κανένας από τους δύο δεν πρέπει να χαθεί. Το ελάφι επιστρατεύεται πάλι από τον συγγραφέα ως παρομοίωση: « Στα ελάφια το ζευγάρι αγαπιέται τόσο πολύ ώστε αν σκοτωθεί το ένα το άλλο μπορεί να πεθάνει από μαρασμό». Και η ίδια «γκρεμοτσακίζεται» μπαίνοντας μέσα σε μια φορεσιά ζώου για να αποδράσει από τα «θηρία». Γίνεται και αυτή θηρίο για να γλιτώσει, κάνει μια μικρή έκρηξη από αυτές που ο Ρομάν ξέρει ότι μπορεί να πετύχει στο θέατρο αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να απεγκλωβίσει.

ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ VS ΡΟΜΑΝ

Κυβερνήτης και σκηνοθέτης αναμετρόνται και μαζί ο πολιτισμός με την τέχνη. Το θέμα του έργου του Ρομάν είναι ίδιο με τις τελετές των νησιωτών. Ο πολιτισμός πέθανε ζήτω ο πολιτισμός πρέσβευε ο Ρομάν έχοντας πάντα την ελπίδα που έπεφτε από το φως του Βίκτορ στη σκηνή.

Αποστολή του καλλιτέχνη είναι να μην αφήσει τον πολιτισμό να πεθάνει.

Ο πολιτισμός πέθανε τον θυσιάζουμε, τον ενταφιάζουμε και κοιτάμε ψηλά στο φως του Ήλιου πρέσβευε ο Κυβερνήτης.

Ακόμα και το πρωτοπαλίκαρο του Κυβερνήτη ο Γελάσιος έχει συμβολικά τη μορφή λύκου (από τη λέξη «λύκη» που σημαίνει φως).

Όσο και αν ο Ρομάν αισθάνεται ξένος σε αυτό το απάνθρωπο μέρος ο Κυβερνήτης τον προσγειώνει: «Δεν είστε ξένοι, είστε ξενιτεμένοι από την πραγματική ζωή».

Ο Κυβερνήτης αντίθετα υποκύπτει στον εκβιασμό για χάρη της κόρης του Ηλιοδώρας και ο συνειρμός είναι άμεσος: το δώρο του Θεού που πιστεύει, είναι ένα παιδί με σύνδρομο.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Η γραφή του Σταμάτη με βασικά στοιχεία το όνειρο, την καταβύθιση στο ασυνείδητο, τους ελεύθερους συνειρμούς και μια κινηματογραφική ματιά αλά Κιούμπρικ σε συνδυασμό με το στήσιμο του σκηνικού σε μια αρχέγονη κοινωνία καταδεικνύει την υπερρεαλιστική του ματιά και άποψη. Όπως εύστοχα λέει η Αφροδίτη Αθανασοπούλου (Ο Υπερρεαλισμός από σημερινή σκοπιά): «Το ενδιαφέρον των υπερρεαλιστών για τις πρωτόγονες κοινωνίες και τα συμβολικά τους συστήματα μας επιτρέπει ακόμη, περισσότερο από ό,τι το όνειρο ή το ασυνείδητο, να αντιληφθούμε ότι το πεδίο αναφοράς, άρα και το βεληνεκές της υπερρεαλιστικής ουτοπίας, δεν είναι η ατομικότητα (η ατομική ονειροπόληση, η ατομική ψυχή) αλλά η συλλογικότητα (το «κοινό βάθος ψυχής»).

Ο Σταμάτης συνθέτει ένα ακόμα εξαιρετικό πόνημα, ανοιχτό σε ερμηνείες, με τα συνήθη για αυτόν συστατικά: τον έρωτα, το θάνατο και το νερό. Ο έρωτας διαχέεται σε όλο το έργο με την παρουσία μιας γυναίκας-νεράιδας που ο άνδρας-μέντοράς της, τη θαυμάζει διαρκώς, της γράφει ακόμα και σημειώματα:

Αγάπη μου είσαι τα πάντα για μένα. Σε θέλω για πάντα σε θέλω απεριόριστα...

Αλλά και αυτή τον σκέφτεται συνέχεια όταν λείπει: «Να ακούω το νερό όταν πλένεσαι, το ασανσέρ όταν έρχεσαι, να νιώθω την καρδιά σου.».

Ο θάνατος παραμονεύει παντού. Κάποιοι από το θίασο ίσως τον επιζητούν και αφήνονται σε αυτόν πολεμώντας έτσι τους φόβους τους. Ο Λεό σβήνει από το δικό του ιό φωνάζοντας το όνομα ενός νεαρού που προφανώς τον καλεί, η Σόφι καταβροχθίζεται ως άλλη Κοκκινοσκουφίτσα από τον Κακό Λύκο αλλά τον θέλει μέσα της για «να καθαρίσει από τα μαύρα δάκρυα των στεναγμών της ζωής και να αδειάσει από τους φόβους της».

Και το νερό και εδώ -όπως και στο «Βιβλίο της Βροχής»- λυτρωτικό ή καταστροφικό (όπως το δει κανείς) θα ρίξει το «πραγματικό φως». Ρομάν και Θίντα θα καταδυθούν σε ένα άλλο κόσμο. Θα καταφέρουν να αναδυθούν ξανά στην επιφάνεια, «αναστημένοι», «καθαρισμένοι» από τα δαιδαλώδη «πριν»; Το σημαντικό είναι ότι όταν το νερό υποχωρεί παραμένουν μαζί, δυο ψυχές σε ένα σώμα, μια κοινή ύπαρξη, ένα σύμπλεγμα ανδρός-γυναικός. Και όταν κάνει την εμφάνισή του το πρώτο φως και το νησί χάνεται στην ομίχλη η Θίντα λέει στο Ρομάν: «Κοίτα ο Ήλιος είναι διάφανος». «Σαν τον άνθρωπο» της απαντά αυτός. Και ο πολιτισμός ; Η τέχνη;

Όπως συνηθίζει να λέει ο συγγραφέας:

Η τέχνη είναι μια απολογία. Ποτέ δεν σου έχει ζητηθεί.