Βιβλίο Σέρρα, η ψυχή του Πόντου
Συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος
Κατηγορία Κοινωνικό μυθιστόρημα
Εκδότης Ψυχογιός
Συντάκτης-ρια Ευδοκία Φανερωμένου

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Ένα ακόμη μεγαλούργημα του Γ. Καλπούζου, με φόντο τον Πόντο και το αιμάτινό του στίγμα που απλώνεται μέσω των ανθρώπων του  μέχρι τη Σοβιετική Ένωση την εποχή του Στάλιν, τα στρατόπεδα εργασίας στη Σιβηρία και τις στέπες του Καζακστάν. Ό ίδιος ο συγγραφέας έχει δηλώσει πως δε θεωρεί τα βιβλία του ιστορικά μυθιστορήματα, αλλά μυθιστορήματα σε ιστορικό φόντο. Ένα φόντο όμως κατακτημένο με επίμονη μελέτη που καταλήγει ως βιωματική εναπόθεση μέσα από τη μέθεξη του συγγραφέα με το θείο πυρ τη έμπνευσης. Γιατί ο Γιάννης Καλπούζος, χαρισματικός  αναμφισβήτητα, βαδίζει τα χνάρια της Ιστορίας με απόλυτο σεβασμό και απαλλαγμένος από την εμπάθεια του όποιου, έστω και υπολανθάνοντος μίσους απέναντι  στις αδικίες της.

Ο Γαληνός Φιλονίδης, ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, με γενέθλια γη την Τραπεζούντα στις αρχές του περασμένου αιώνα  είναι ένας μορφωμένος άνθρωπος που αγαπά την πυγμαχία και  τρέφει όνειρα για τη ζωή. Ώσπου οι θύελλες στη ζωή του έρχονται να τον δοκιμάσουν και να ανατρέψουν τα πάντα. Ένας δαίμονας και ένας καταδότης. Ο έρωτας και η ηθική. Δυο γυναίκες. Η δική του επιλογή. Η απρόσκλητη μοίρα που τον μπλέκει στα γρανάζια μιας άλλης ζωής, την οποία μπορεί να μην ονειρεύτηκε, αλλά βρήκε τη δύναμη να τη φορτώσει με την επιμονή ενός ανθρώπου που πορεύεται φιλιωμένος με το αναπάντεχο. Και στο βάθος  η Ιστορία που αρέσκεται να βγαίνει στο προσκήνιο και να μονοπωλεί τη σαστιμάρα του απροσδόκητου στο θέατρο του παραλόγου.

Οι ήρωές του, για κάποιο πάντα λόγο έχουν να αφηγηθούν τη δική τους προσωπική ιστορία, οι εκτιμήσεις όμως και η γνώση ανήκουν στον αναγνώστη. Και αυτή η ελευθερία που δίνει ο Καλπούζος στον  αναγνώστη - συνοδοιπόρο του είναι πέρα για πέρα εκτιμητέα ως στάση προσέγγισης.

Το "σέρρα" όμως είναι αριστουργηματικό για έναν ακόμη λόγο. Θα μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει ως μία κιβωτό αναγνωστικών εκπλήξεων. Η μεστότητα του Καλπούζου πλέον, παίζει με αφοπλιστική άνεση ανάμεσα στις αμέτρητες και απρόσμενες-μια που είναι άριστα δουλεμένες-ανατροπές που διατηρούνται σταθερά μέχρι  την τελευταία σελίδα, τις εναλλαγές αφηγηματικών τρόπων και προσώπων, τον εγκιβωτισμό άλλων λογοτεχνικών ειδών -θέατρο, ποίηση-και την καλοδουλεμένη, βασανισμένη γλώσσα, ακόμη και στην επιλογή των ονομάτων των ηρώων,  που όπως πάντα ταιριάζει στο ύφος της εποχής και του τόπου. Και όλα αυτά δε μπορούν παρά να θεωρηθούν πολιτιστική κατάθεση και τέχνη υψηλής αξίας. Και εάν στο "Σάος" ο Καλπούζος  καλλιτεχνούσε με το χρωστήρα των λέξεων και με την άνεση ζωγράφου  έναν πίνακα ζωγραφικής, στο "σέρρα" τον βλέπουμε να καταθέτει το θεατρικό του μονόπρακτο  με την άνεση ενός φτασμένου θεατρικού συγγραφέα.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος, άτλαντες της Ιστορίας και του πεπρωμένου τους, καλούνται να διαχειριστούν το βάρος της  ακουμπώντας το στο βράχο της προσωπικής τους σοφίας ή να λυγίσουν από αυτό και να συνεχίσουν σκυφτοί και μοιραίοι τη ζωή τους. Όποια όμως και να είναι η επιλογή τους, η κάθαρσή τους είναι παρούσα στην κατάλληλη στιγμή, ως καθρέφτης των πεπραγμένων τους χωρίς διάθεση τέλεσης μνημοσύνων πράξεων. Δύσκολο εγχείρημα για έναν συγγραφέα, αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι χειρουργικό: τομή της μυθιστορίας, ράψιμο με την Ιστορία και τ' ανάποδο. Ο Καλπούζος δεν είναι ένας απλός παραμυθάς. Είναι ο παραμυθάς που έχει ομιλήσει με τον Ξενοφώντα και τους "Μυρίους" του και φτάνει στο σήμερα για να τους ξανασυναντήσει αφηγηματικά με άλλα ονόματα, αλλά την ίδια περπατησιά στα ίδια μέρη.  Για την "περπατησιά της ζήσης" κάνει λόγο, ποιητικά διακείμενος συχνά στο κείμενό του, και αυτό είναι  ίσως και το κλειδί που ανοίγει τα μυθιστορήματα του Καλπούζου, και ακόμη περισσότερο το"σέρρα", στην απλότητα και την  απόλαυση της ανάγνωσης. Ο βηματισμός των ηρώων,  οι παραβιάσεις τους, οι αντοχές των ορίων τους, η δύναμή τους να αναγεννιούνται , να οργώνουν τις στέρφες εκτάσεις της ζωής τους που έχει λεηλατηθεί, ο  έρωτας και η ηθική που  τον συρρικνώνει, η αλήθεια του ως νωπογραφία που αντέχει στο χρόνο, τα διλήμματα και οι αποφάσεις, άλλοτε γρήγορες και αποτελεσματικές και άλλοτε προκύπτουσες έξωθεν, τα έθιμα, η γη που γεννά  τους ανθρώπους της και τους ξερνά απρόσμενα, η προσφυγιά, η ακρότητα και η βαναυσότητα  που   ως καταρράκτης επιβάλλεται νομοτελειακά  στην κοίτη  των ήσυχων νερών αθώων ανθρώπων, ο αποχωρισμός και το σμίξιμο, οι σχέσεις ζωής, οι απώλειες και οι εισβολές χαράς.  Όλα αυτά τα τόσο σύνθετα δίνονται απλά και συνάμα με μια δύναμη φλόγας που σε συνεπαίρνει, όπως ο πυρρίχιος χορός. Και πλάι τους διακριτικά, ένα ακόμη μεγαλείο  του Καλπούζου: η φιλοσοφική του σταλαματιά, ευρηματικά στην αρχή κάθε κεφαλαίου, εν είδει εισαγωγικού σχολίου, μπολιασμένη στα λόγια των ηρώων με κάθε αφορμή και ολοφάνερη στο τέλος, ως πεμπτουσία της αναγνωστικής κορύφωσης.

"Κοιτάς μπροστά όταν δεν ξεχνάς από που έρχεσαι"... Και το λόγο παίρνει ο χορός.

Ταίριαζαν οι βηματισμοί τους με το άγριο των βουνών, το άγριο της ζωής τους και με τα πολεμικά τεχνάσματα που παρίστανε ο πυρρίχιος, ο αρχαίος χορός, κι ας μη βαστούσαν ασπίδες και δόρατα. Επίθεση, άμυνα, παραφύλαξη, απειλή, οπισθοχώρηση, ελιγμό, κάλυψη, όλα τα περιέκλειε ο χορός τους. Όμως δεν ήταν μόνο τούτα. Έσφιγγαν τα χέρια τους, καθώς δένουν τα κλωνάρια στον κορμό, σ’ ένα αντάμωμα συντρόφων, ζωντανών και αποθαμένων. Κι έσκαβαν με τις μπότες τη γης, θαρρείς κράζοντάς της ότι την πατούν και συγχρόνως σάμπως ν’ αφουγκράζονται όσους τους φώναζαν από κάτω, γενιές και γενιές πρωτύτερες. Χόρευαν κι έδειχναν να υπερίπτανται του κόσμου. Να κάθεται ο Θεός μέσα στον άνθρωπο κι ο άνθρωπος ν’ αρπάζεται απ’ τον Θεό. 

Η περιγραφή του χορού Σέρρα, περιγραφή τριών ολόκληρων σελίδων, από τον Γιάννη Καλπούζο  αποκαλύπτει την  εκστατική συνάντηση όλων των συναισθημάτων όσων σφίγγουν τα χέρια  κρατώντας μια σκυτάλη. Τη σκυτάλη που το βάρος της Ιστορίας και η ανάσα εκείνων που τη συνάντησαν με το σκληρό της πρόσωπο της δόθηκε άφατη κληρονομιά και όρος συνέχισης της αλήθειας τους. Και είναι η αφήγηση  τέτοια σε ένταση που μοιάζει να φέρει τη λαλιά και την περηφάνια του πατήματος ενός γένους που οργώνει τη γη και θερίζει τη θεία πνοή της σε κάθε δόσιμο του χεριού, πριν ο κεμετζές και το νταούλι ελευθερώσουν την κραυγή τους  στα πέρατα της γης.

Δικαιωματικά, λοιπόν, ο  Γιάννης Καλπούζος, έχει χαρακτηριστεί από πολλούς "Ό άγιος Δαίμονας της γραφής".  Γιατί μόνο μια δαιμονισμένη αγιοσύνη μπορεί  να χορέψει στη φωτιά με κάτι τόσο ισχυρό. Το βάρος της Ιστορίας και εκείνων που μας την ψιθύρισαν κομμάτι κομμάτι... Αυτά τα κομμάτια η μαεστρία της γραφής του μας τα χαρίζει σε ένα βιβλίο παρακαταθήκη μαζί  μια πρόσκληση:  να "χορέψουμε"  έναν αλλιώτικο χορό: τον χορό της φωτιάς.