Γράφει: Αγγελική-Ειρήνη Μήτση

Ταυτότητα της παράστασης «Kafka's Freaks»

Σύνθεση -Διασκευή- Σκηνοθεσία- Ερμηνεία: Nικόλας Βαγιονάκης
Μετάφραση: Παναγιώτης Κατσώλης || Χορογραφίες: Νικόλας Βαγιονάκης || Σύμβουλος κίνησης: Paul Blackman || Eπιμέλεια φωτισμού: Αποστόλης Τσατσάκος || Φωτογραφίες παράστασης: Μαριλένα Σταφυλίδου || Τρέιλερ 2017: Κωνσταντίνος Οικονόμου
Trailer 2017: https://www.youtube.com/watch?v=lUyDf_wp9GE
fb page: https://www.facebook.com/Nikolas-Vagion-presents-Kafkas-freaks-1678915505665597/
Παραστάσεις: κάθε Παρασκευή στις 21:15 (από 3/11 έως 8/12/2017)
Θέατρο Φούρνος: Μαυρομιχάλη 168, Εξάρχεια, τηλ. κρατήσεων: 210-6460.748

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

Ο Κάφκα είναι ένας συγγραφέας που παρουσίασε το γραφειοκρατικό και βάναυσο σύστημα που δημιούργησε ο Δυτικός άνθρωπος, με ανατριχιαστική ακρίβεια. Είναι γνωστός στους περισσότερους από τα μυθιστορήματα “Η Δίκη” και “Ο Πύργος” τα οποία έχουν μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Όμως τα διηγήματά του περιγράφουν την αντίσταση του ανθρώπου ή του ζώου απέναντι στη σκληρή κοινωνία με πιο ενεργητική και αρκετές φορές ελπιδοφόρα ματιά, μέσα από τη συγκλονιστική γραφή του. Άλογα, ποντίκια, σκύλοι, τυφλοπόντικες, πίθηκοι: ζώα εμφανίζονται στα περισσότερα κείμενα του Κάφκα, αναλαμβάνοντας συχνά πρωταγωνιστικούς ρόλους, είτε συνυπάρχοντας –πάντοτε δύσκολα– με τους ανθρώπους είτε ζώντας σε έναν δικό τους, αμιγώς ζωικό κόσμο. Η διαπραγμάτευση της καθημερινής μεταμόρφωσης του ανθρώπου σε άτομο, σε ζώο και πάλι σε άνθρωπο! Η καθημερινή πάλη που συντελείται στο μυαλό μας για να νιώθουμε ότι ζούμε και όχι απλά επιβιώνουμε!

Πολλές οι εκδόσεις των έργων του: “Η Μεταμόρφωση” από Εκδοτική Θεσσαλονίκης σε μετάφραση Βασίλη Τομανά. “Ο καλλιτέχνης της πείνας και άλλα διηγήματα” από τις εκδόσεις γράμματα σε μετάφραση Κώστα Προκοπίου. “Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματα” από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Αλεξάνδρας Ρασιδάκη.

Το ενδιαφέρον με την τελευταία αυτή έκδοση είναι ότι η μετάφραση της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη βασίζεται στην κριτική έκδοση της Φρανκφούρτης και όχι σε “ομαλοποιημένες” εκδόσεις του Μαξ Μπροντ, του φίλου του Κάφκα τον οποίον είχε επιφορτίσει με το έργο της καταστροφής των χειρογράφων του. Παρατηρούμε να χρησιμοποιεί πιο προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, να είναι πιο ποιητικός ο λόγος και πιο περιεκτικός.

Ο πρόλογος έχει ενδιαφέρον, ενώ το επίμετρο του βιβλίου “Τα ζώα του Κάφκα” τοποθετεί τους ζωικούς πρωταγωνιστές του Κάφκα στο πλαίσιο του καφκικού έργου, αλλά και της ευρωπαϊκής γραμματείας, αναδεικνύει βασικούς προβληματισμούς και ιδιαιτερότητες και προτείνει ερμηνευτικά ανοίγματα –παράθυρα για τον αναγνώστη– στο πολυσχιδές έργο του μεγάλου Τσέχου συγγραφέα.

Σφυρίζουν, ερευνούν, σέρνονται, τραγουδούν ή νηστεύουν – ζώα εμφανίζονται με εντυπωσιακή συχνότητα στα κείμενα του Κάφκα, αναλαμβάνοντας συχνά πρωταγωνιστικούς ρόλους ... Το ζώο στα κείμενα του Κάφκα λειτουργεί επομένως ως σημείο διαφορετικότητας και η αντιμετώπισή του από τους ανθρώπους αποτελεί δείκτη της ανοχής τους απέναντι στο άλλο, το διαφορετικό.

“Ο Καλλιτέχνης της πείνας” αποκαλύπτει το καλοστημένο σύστημα του κάθε ιμπρεσάριου που κερδίζει από την Τέχνη ενός ανθρώπου που Ζει για την Τέχνη!

Έτσι ζούσε με μικρά και κανονισμένα διαστήματα ανάπαυλας πολλά χρόνια, στη φαινομενική λάμψη, τιμημένος από τον κόσμο, αλλά συνάμα βουτηγμένος στη θλίψη που όλο και γινόταν μεγαλύτερη, γιατί κανείς δεν ήθελε να την πάρει στα σοβαρά ... Πάντως όπως και να 'χει το πράγμα, ο καλλιτέχνης της πείνας είδε μια μέρα τον εαυτό του εγκαταλειμμένο από το άπληστο πλήθος, που τώρα προτιμούσε άλλα θεάματα ... Αυτός που χιλιάδες άνθρωποι τον είχαν χειροκροτήσει ... άλλο επάγγελμα δε μπορούσε να κάνει, γιατί ήταν ηλικιωμένος και προσηλωμένος μόνο στην πείνα ... Τα παιδιά βέβαια, μια που ήταν απροετοίμαστα από το σχολείο και τη ζωή, στέκονταν εκεί χωρίς να καταλαβαίνουν -τι καταλάβαιναν αυτά από πείνα;- αλλά το ερευνητικό τους βλέμμα είχε κάτι που σε πήγαινε σε μελλοντικούς χρόνους νέους και πιο ευνοϊκούς.

Το διήγημα “Αναφορά προς μια Ακαδημία” είναι οι σκέψεις περί συμβατικής ελευθερίας από έναν πίθηκο!

Επίτηδες δεν μιλώ περί ελευθερίας ... Παρεμπιπτόντως: στο θέμα της ελευθερίας πλανώνται οι άνθρωποι πολύ συχνά ... Όχι, ελευθερία δεν ήθελα. Μονάχα μια διέξοδο, δεξιά, αριστερά, οπουδήποτε, δεν είχα άλλες απαιτήσεις, κι ας ήταν η διέξοδος μονάχα μια πλάνη.

“Η Μεταμόρφωση” μιλάει για τη μετάλλαξη του Γκρέγκορ Σάμσα σε αποκρουστική κατσαρίδα. Ουσιαστικά μια μετάλλαξη εσωτερική του νεαρού, λόγω των ΠΡΕΠΕΙ που αναγκάζεται να ακολουθεί μέσα στην οικογένεια. Αυτός επωμίζεται το ρόλο του προστάτη για να μπορεί η οικογένεια να ξεχρεώσει, αφήνοντας σκέψεις για προσωπική απόλαυση της αδελφής του -η οποία αγαπάει τη μουσική- και του εαυτού του, στην άκρη. Βλέποντας ότι δεν έχει δικαίωμα σε όνειρα αντιλαμβάνεται ότι η μόνη διέξοδος -άθελά του- είναι να μεταμορφωθεί σε κατσαρίδα. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να παραιτηθεί από τη ζωή που του επιβάλλουν.

Το μεγαλύτερο παράπονό τους, όμως, ήταν ότι δεν μπορούσαν να αφήσουν το διαμέρισμα, που σήμερα τους παράπεφτε μεγάλο, γιατί δεν μπορούσαν να φανταστούν πώς θα μετακόμιζαν τον Γκρέγκορ. Ο Γκρέγκορ, όμως, καταλάβαινε καλά ότι δεν ήταν αυτός που εμπόδιζε τη μετακόμιση, γιατί θα μπορούσαν εύκολα να τον μεταφέρουν μέσα σ' ένα κασόνι που θα 'χε μια-δυο τρύπες για να παίρνει αέρα. Αυτό που πραγματικά τους εμπόδιζε να μετακομίσουν ήταν μάλλον η απελπισία τους και η πεποίθηση ότι τους χτύπησε μια δυστυχία που δεν είχε πέσει ποτέ σε κανένα συγγενή και σε κανένα γνωστό τους ...

“Πρέπει να φύγει”, φώναξε η αδερφή του Γκρέγκορ, “αυτή είναι η μόνη λύση πατέρα ... Τα βάσανά μας τα οφείλουμε στο ότι πιστεύαμε για τόσο καιρό πως είναι ο Γκρέγκορ ... Αν αυτό ήταν ο Γκρέγκορ, θα είχε καταλάβει από καιρό ότι οι άνθρωποι δε μπορούν να συμβιώσουν μ' ένα τέτοιο πλάσμα και θα 'χε φύγει μοναχός του. Τότε δε θα 'χαμε ούτ' εγώ αδερφό, ούτε κι εσείς γιο, μα θα μπορούσαμε να εξακολουθήσουμε τη ζωή μας και να κρατήσουμε τιμημένη τη μνήμη του.

Όποιο βιβλίο του Κάφκα και να επιλέξετε να διαβάσετε, ένα είναι σίγουρο, ότι θα μπείτε σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας!

“...η επιδέξια καφκική γραφή επιτρέπει την ταλάντευση του αναγνώστη μεταξύ μιας μεταφυσικής και μιας “κοσμικής” ανάγνωσης.”, όπως αναφέρει και η Αλεξάνδρα Ρασιδάκη στο επίμετρό της.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

“ΝΑ ΜΗΝ ΣΥΝΗΘΙΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ!”, είναι ένα σύνθημα στους τοίχους των Αθηνών αυτές τις μέρες! Να μη συνηθίσουμε στην αδιαφορία, να βρούμε την ενσυναίσθησή μας. Με το λόγο του Κάφκα ο Νικόλας Βαγιονάκης δημιουργεί ένα εφαλτήριο σκέψης: τη performance του, “Kafka's freaks”! Εξάλλου αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξης του Θεάτρου, να αφυπνίσει συνειδήσεις!

Η επιλογή των κειμένων έγινε με μεγάλη επιμέλεια και με στόχο να οδηγηθεί ο θεατής σε έναν εσωτερικό (και όχι μόνο) διάλογο για τη θέση του στην κοινωνία. “ Ο καλλιτέχνης της πείνας” και το “Αναφορά προς μια ακαδημία” είναι έργα του Κάφκα που παρουσιάζουν την εσωτερική πάλη και την αγωνία του ανθρώπου να μη μεταμορφωθεί σε άτομο και ως επακόλουθο να αποκτηνωθεί. Καθημερινά ο άνθρωπος νιώθει το ζωώδες ένστικτό του να ενεργοποιείται, επειδή υπομένει την καταπίεση από την εκάστοτε εξουσία όπως έχει δομηθεί στη Δυτική κοινωνία. Χρέος του είναι όμως πάντα να αντιστέκεται!

Ο τρόπος που κοινώνησε ο performer τον καλλιτέχνη της πείνας και τον ανθρωπόμορφο πίθηκο της Ακαδημίας, μας έβαλε στο μεδούλι του κάθε σύγχρονου ιδεολόγου καλλιτέχνη, του κάθε ενσυνείδητου πολίτη! Οι παύσεις του, τα εκφραστικά του μέσα, το σωματικό θέατρο με καταβολές μίμων, ο ορθά ειπωμένος λόγος, αποτέλεσαν τις σωστές βάσεις για να συγκλονιστούν οι θεατές! Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποίησε το λιγοστό χώρο ήταν δουλεμένος με ρυθμό και μας μετέφερε την έννοια του εγκλωβισμού, του φόβου, της εγκατάλειψης που νιώθει καθημερινά ο άνθρωπος από το συνάνθρωπό του. “Η Μεταμόρφωση” αποκαλύπτεται στο τέλος της παράστασης, για να μας ανατριχιάσει!

Ένας εργάτης της Τέχνης, ο Νικόλας Βαγιονάκης ξεκινώντας από τη Σχολή του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου με δάσκαλο τον Λεωνίδα Τριβιζά, επέστρεψε από το Λονδίνο για να μας καταπλήξει. Μη χάσετε την ευκαιρία να δείτε τη performance “Kafka's freaks”. Θα ακολουθήσει επόμενη παράσταση βασισμένη σε διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε. Την αναμένουμε!

Παρακολουθήστε την ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα με τον performer Νικόλα Βαγιονάκη!

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου του 1883 στην Πράγα από γονείς Εβραίους: από έναν πατέρα αυταρχικό, που κατόρθωσε να γίνει εύπορος υφασματέμπορος, κι από μια μάνα τρυφερή που, αντίθετα με τον πατέρα του, είχε μεγαλώσει μέσα σ' έναν περίγυρο βαθιά μορφωμένων ανθρώπων. Στα τσέχικα, το όνομα Κάφκα (kavka) σημαίνει την κάργια, που αποτέλεσε και το έμβλημα που χρησιμοποιούσε ο Χέρμαν Κάφκα στις επαγγελματικές του επιστολές.

Μητρική γλώσσα του Κάφκα ήταν τα Γερμανικά, επίσημη γλώσσα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, τα οποία μιλούσαν και οι δύο γονείς του. Έζησε στη σημερινή Τσεχία και έγραψε όλα τα βιβλία του στη γερμανική γλώσσα. Τα χρόνια που ακολούθησαν το θάνατό του, εδραιώθηκε η θέση του στην παγκόσμια λογοτεχνία, χαρακτηρίστηκε ως ο σπουδαιότερος μοντερνιστής γερμανόφωνος πεζογράφος

Ο Φραντς ήταν ο πρωτότοκος. Είχε τρεις αδελφές και δύο αδελφούς, οι οποίοι πέθαναν σε βρεφική ηλικία. Οι αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως οι σχέσεις με τον αυταρχικό και άξεστο πατέρα του, στοίχειωσαν τη ζωή του. Μετά το γυμνάσιο, υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα του, ο Κάφκα αφού παρακολούθησε ορισμένα πανεπιστημιακά μαθήματα γερμανικής φιλολογίας, σπούδασε τελικά νομικά. Στο πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με διάφορους γερμανόφωνους εκκολαπτόμενους λογοτέχνες όπως ο Μαξ Μπροντ, που έγινε επιστήθιος φίλος του. Στη συνέχεια εργάστηκε επί δεκατέσσερα χρόνια, πρώτα σε μια ασφαλιστική εταιρεία και μετά στο Ινστιτούτο Ασφάλισης Εργατικών Ατυχημάτων της Βοημίας, όπου παραμένει έως το 1922. Η εργασία του αφορούσε την πρόληψη βιομηχανικών ατυχημάτων και μεταξύ άλλων συνέτασσε έγγραφα σχετικά με την πολιτική της εταιρείας ή τη δημόσια εκπροσώπησή της, επιθεωρούσε εργοστάσια και αντιπροσώπευε την εταιρεία σε δικαστήρια.

Τις νύχτες του αφιερωνόταν στο γράψιμο. Αυτό ήταν το μεγάλο του πάθος. Ήξερε ότι ο προορισμός του ήταν το γράψιμο, αλλά δεν κατάφερε -δεν τόλμησε- να το κάνει επάγγελμά του. Ελάχιστα κείμενά του δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, όπως η περίφημη "Μεταμόρφωση" (1916), "Η αποικία των τιμωρημένων", το "Ένας αγροτικός γιατρός", καθώς και "Το γράμμα στον πατέρα" (1919).

Το 1914 αρραβωνιάστηκε τη Φελίτσε Μπάουερ, την οποία είχε γνωρίσει στο σπίτι του Μπροντ και με την οποία αλληλογραφούσε επί δύο χρόνια, διέλυσε όμως τον αρραβώνα επειδή ένιωθε ανίκανος να αντιμετωπίσει το γάμο. Άλλη μια απόπειρά του να παντρευτεί τη Φελίτσε κατέληξε σε αποτυχία, αφού το 1917 έγινε γνωστό ότι πάσχει από φυματίωση και μπήκε σε σανατόριο -με τη συμπαράσταση της αδελφής του Ότλα. Το 1923, σε ένα ταξίδι του στη Βαλτική, γνώρισε τη χειραφετημένη εβραία νηπιαγωγό Dora Diamant και μετά από λίγο μετακόμισε στο σπίτι της στο Βερολίνο, προσπαθώντας να ξεφύγει από την επίδραση της οικογένειάς του και να αφοσιωθεί στο γράψιμο.

Πέθανε όμως φυματικός στις 3 Ιουνίου του 1924. Γενικά, η ζωή του υπήρξε απλή, χωρίς πολλές μετακινήσεις και μακρινά ταξίδια. Χωρίς "μεγάλες συναντήσεις". Λίγο πριν πεθάνει, παρακάλεσε τον Μπροντ να καταστρέψει τα έργα του, εντολή που αυτός ευτυχώς παράκουσε. Ο Μπροντ επιμελήθηκε τα τρία ημιτελή μυθιστορήματά του και τα εξέδωσε: "Η δίκη" (1925), "Ο Πύργος" (1926), "Αμερική" (1927). Τα έργα του Κάφκα αποτέλεσαν ένα είδος συμβόλου της αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου, μέσω της επαναλαμβανόμενης περιγραφής ενός ασφυκτικού, γραφειοκρατικού και συχνά παράλογου περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωες του. Ο όρος καφκικό, που έχει καθιερωθεί ως ορολογία, συμπυκνώνει την ατμόσφαιρα που αποπνέει το σύνολο του έργου του και χρησιμοποιείται σήμερα για τον χαρακτηρισμό κάθε έργου τέχνης που εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά.

Μ' όλο που έχει διασωθεί ένα πολυσέλιδο ημερολόγιό του (3.000 σελ.), πολλά από τη ζωή του Κάφκα παραμένουν άγνωστα. Τούτο οφείλεται ιδιαίτερα τα πολιτικά γεγονότα μεταξύ 1933 και 1945: Στο Βερολίνο, στο σπίτι της Dora Diamant, της πιστής φίλης του στα ύστερα χρόνια της ζωής του, κατασχέθηκε από τη Γκεστάπο μια δέσμη από χειρόγραφά του που θεωρούνται σήμερα χαμένα. Το 1935 απαγορεύτηκε η δημοσίευση των έργων του. Οι μάρτυρες της ζωής του, οι τρεις αδελφές του, φίλοι, συγγενείς, θανατώθηκαν από τους Ναζί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα αρχεία καταστράφηκαν. Η βιβλιοθήκη και πολλά γράμματά του χάθηκαν. Το έργο του, αρχικά γνωστό σ' ένα μικρό μόνο λογοτεχνικό κύκλο της Γερμανίας, διαδόθηκε μετά το θάνατό του στη Γαλλία, χάρη στους H. Breton, A. Camus και J. P. Sartre, ύστερα στην Αγγλία και Αμερική και τελευταία στη Ρωσία. Οι πρώτες μεταφράσεις στα Τσεχικά δημοσιεύτηκαν το 1957 στην Πράγα.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Αγκαλιάστηκε, εκτιμήθηκε και δικαιώθηκε από το κοινό, εντός και εκτός Ελλάδας. Το «Kafka's Freaks» κλείνει τον κύκλο των παραστάσεών του στο θέατρο Φούρνος από τις 3 Νοεμβρίου 2017, μόνο για 6 παραστάσεις κάθε Παρασκευή (έως τις 8 Δεκεμβρίου).

Μία συγκλονιστική performance του Νικόλα Βαγιονάκη εμπνευσμένη από τα διηγήματα «Αναφορά σε μια Ακαδημία», «Ο Καλλιτέχνης της Πείνας» και «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα, ενός συγγραφέα ορόσημο για τη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα.

Μέσα σε ένα κλουβί τσίρκου τρία καφκικά πλάσματα -για κάποιους freaks, καταγγέλλουν ένα ολόκληρο σύστημα και, αψηφώντας τον φόβο της προσωπικής και κοινωνικής απομόνωσης, αντιστέκονται στις συνθήκες που τους έχουν επιβληθεί. Ένα συμπαγές καφκικό τρίγωνο που αναφέρεται στη πορεία της ανθρώπινης ύπαρξης και «θέτει» έννοιες όπως εγκλωβισμός, φόβος, εκβιασμός, ταπείνωση, απόρριψη, δύναμη αυτοσυντήρησης.

Οι ήρωες του Νικόλα Βαγιονάκη λειτουργούν με καυστικό χιούμορ, δύναμη και σαρκασμό. Με μοναδικό τους όπλο την αυτογνωσία, βρίσκουν την μοναδικότητά τους και γίνονται υπερβατικοί αφού ξεπερνούν τον φόβο και κατακτούν την απόλυτη ελευθερία.

Τελευταία ευκαιρία για το Αθηναϊκό κοινό να δει μια πρωτοποριακή δουλειά, η οποία, με βασική «παρτιτούρα» τον Κάφκα, είναι ένας ύμνος στην ελευθερία.

Ενημερώνουμε το κοινό ότι δεν θα γίνει παράταση, καθώς ακολουθεί μια καινούργια παράσταση του Νικόλα Βαγιονάκη, πάνω σε διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε.