Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ο Αντώνης Χαριστός, πολυγραφότατος συγγραφέας με επιμέλειες πολλών συλλογικών τόμων αλλά και δικών του βιβλίων, που όσα διάβασα μέχρι σήμερα, μ’ έχουν κερδίσει, έρχεται με την «Αγία Οικογένεια», από τις εκδόσεις Γράφημα, να ταρακουνήσει τα ήσυχα νερά της εκδοτικής παραγωγής. Ένα βιβλίο που εκτυλίσσεται στη Σουηδία του 1970, και περιστρέφεται γύρω από την πράξη της παιδεραστίας.

Γιατί όμως μας ταρακουνά; Γιατί το επίκεντρο είναι η καθολική Εκκλησία αλλά και η πολιτική εξουσία. Μπλέκονται πολλά πρόσωπα της καλής κοινωνίας της χώρας. Ψυχολογικό, ψυχογραφικό μυθιστόρημα, που πολλές φορές σταμάτησα να ηρεμήσω από τις εκτενείς αφηγήσεις, αλλά κι από τη σωματική, ψυχική βία που βίωσαν τα θύματα. Καλύτερα όμως να τα πει ο ίδιος ο συγγραφέας, που σίγουρα θα είναι πιο πειστικός από μένα. Τα τεράστια «γιατί» απαντώνται.

Κύριε Χαριστέ ευχαριστώ που ξανά-ανταμώνουμε για να μιλήσουμε για το τελευταίο βιβλίο σας που εκδώσατε πρόσφατα από τις εκδόσεις Γράφημα. Ξεχωριστό κι αυτό, όπως οι «Μαστοί των Αθηνών». Ένα «γιατί» γεννιόταν όσο το διάβαζα. Γιατί γυρίσατε τόσο πολύ πίσω ενώ στις μέρες μας, δυστυχώς η παιδεραστία υφίσταται;

Η τιμή της φιλοξενίας όλη δική μου. Όσον αφορά το ερώτημά σας, επί της ουσίας, δεν επιστρέφω σε παρελθοντικό χρόνο για να περιγράψω ένα γεγονός που ανήκει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Κατασκευάζω το αναγκαίο χρονικό πλαίσιο για να αναπτύξω περαιτέρω τις πτυχές μίας ιστορικής προοπτικής τού ανθρώπου σε ένα περιβάλλον ολικής απονέκρωσης της βούλησης για ζωή. Επομένως, με δεδομένη τη θέση τού ατόμου εντός του κοινωνικού συνόλου ως προέκταση του πολιτιστικού φαινομένου, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή κι αν ενέτασσα τα γεγονότα, σίγουρα με διαφορετική μορφική έκφραση, θα ήταν κοινός ο παρονομαστής των αποτελεσμάτων. Είναι διαχρονικό το νόημα του έργου και δεν επιδέχεται χωροχρονική ανακατεύθυνση.

Γιατί οι εκπρόσωποι επί της γης, απαλλάσσονται από τις αμαρτίες; Γράφετε στη σελίδα 97 πως «δεν υπάρχει αμαρτία υπό την παρουσία Του. Ότι όλα είναι καμωμένα από αλήθεια». Το συναντούμε προκλητικά σε πολλά σημεία του βιβλίου.

Η «Αγία Οικογένεια» περιστρέφεται γύρω από την έννοια της ιδιωτικής και της δημόσιας ηθικής. Το άτομο, επί της ουσίας, δεν αντανακλά το περιεχόμενο των δύο επιπέδων διαμόρφωσης του υποκειμενικού και του συλλογικού Λόγου. Με άλλα λόγια, ολόκληρο το έργο αρχίζει και ολοκληρώνεται μέσα σε ένα πλέγμα δομών του Λόγου και του Σώματος. Η θρησκευτική εξουσία, τόσο ως θεσμικός φορέας ιδεολογίας εντός της σουηδικής κοινωνίας, όσο και ως ερμηνευτική προσέγγιση του δόγματος, αποτελεί μία εκ των πλευρών αυτής της «αλήθειας» των πραγμάτων. Η εκάστοτε «αλήθεια» στο συλλογικό ασυνείδητο εκπροσωπείται από μορφές έκφρασης και ειδολογικής αναφοράς δίχως να υπεισέρχεται σε μία μονοδιάστατη σχέση εξουσίας με ιεραρχικά προσδιορισμένες ταυτότητες. Δηλαδή, δεν επρόκειτο για μία καθετοποιημένη σχέση θύτη-θύματος, αλλά για μία ολοκληρωτική σύνδεση των ατόμων στην ίδια νόρμα αναπαραγωγής των συνθηκών παραβίασης των όρων ηθικής διαπαιδαγώγησης. Υπεύθυνοι για την εξέλιξη πορείας των γεγονότων είναι συνολικά οι πρωταγωνιστές, ανεξαρτήτου κοινωνικής αφετηρίας. Όλοι συμβάλλουν στη δομική αναπαράσταση του συστήματος αξιών, στο πλαίσιο του οποίου συμπεριλαμβάνεται η έννοια του εγκλήματος ως παρέκκλιση.

Ο πρωταγωνιστής, που έγινε παιδίατρος αργότερα, τιμωρήθηκε βάναυσα στο οικοτροφείο όπου μεγάλωσε. Ακόμη κι από τη μητέρα του, που τον οδήγησε βίαια σε άλλους δρόμους. Πώς μπορεί ένας γονιός να επιτρέπει και να συμφωνεί με την εκκλησία, για όσα παθαίνει το παιδί του;

Η μητέρα του πρωταγωνιστή στο έργο δεν εκπροσωπεί τη συμβατική αποδοχή τής οικογενειακής απόκρισης. Δεν είναι η μητέρα με την εικόνα που σχηματίζουμε καλοπροαίρετα στο νου, μητέρα η οποία, στον κοινωνικό ρόλο που της αναλογεί, αναλαμβάνει τη φροντίδα και της διαπαιδαγώγηση του τέκνου της. Αντίθετα, στη συγκεκριμένη περίπτωση η γυναίκα καλείται να υιοθετήσει έναν ρόλο για τον οποίο τη «προετοίμασε» το δικό της οικογενειακό περιβάλλον, ρόλος υποτακτικός έναντι του συζύγου και ολικής υποδούλωσης στα πλαίσια του αστικού συστήματος σχέσεων εξουσίας, εντός του ιδιωτικού χώρου τού οίκου. Μόλις το κενό του ανδρός εκλείπει, αντικαθίσταται από τον μοναδικό φορέα άμεσου ελέγχου, αυτόν της καθολικής εκκλησίας. Συντηρεί τον ιδεολογικό δεσμό ανάμεσα στον πνευματικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό ετεροπροσδιορισμό προκειμένου να παραμείνει στην επιφάνεια αναγνώρισης εαυτόν. Η μητέρα στον κοινωνικό ρόλο τον οποίο κλήθηκε να υπηρετήσει, μετασχηματίζεται σε προέκταση της κεντρικής δομής εξουσίας του δημοσίου Λόγου, αποτελώντας, με τη σειρά της, δείκτη ηθικής επιβεβαίωσης του ατομικού της Εγώ. Δραστηριοποιείται για τη δημόσια επιβράβευση και την αποδοχή από τους κύκλους της εξωτερικής αναφοράς, δίχως να γνωρίζει όρια στην εφαρμογή των υποκειμενικών μεθόδων πειθάρχησης και επιβολής. Είναι και η ίδια θύτης και θύμα, ταυτόχρονα, σε μία εκ των προτέρων δεδομένη κατάσταση εναλλαγής θέσεων.

Τα παιδικά μας βιώματα μας ακολουθούν παντού, η μνήμη δε χάνεται. Τη δύναμη της εκμετάλλευσης, της βίας ο πρωταγωνιστής την έζησε στην ψυχή και το σώμα του. Κι αντί να φύγει μακριά όταν ενηλικιώθηκε, συνέχιζε να ζει στους κύκλους της. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Συμβαδίζει με τον αντίστοιχο ρόλο της μητέρας. Ο πρωταγωνιστής στην Αγία Οικογένεια δεν είναι ο AlfredJohansson. Είναι ο κοινωνικός ρόλος, σε πολλαπλές αποχρώσεις, για τον οποίο εκπαιδεύτηκε και γνώρισε την καθολική αποδοχή. Ο ίδιος είναι ταυτόχρονα παιδίατρος, σύζυγος, πατέρας, εραστής, καθολικός στο θρήσκευμα κ.α. Αναπαράγει μεθοδικά τους ρόλους αυτούς δίχως να προσδίδει περιεχόμενο. Ειδικότερα όταν καλείται να τοποθετηθεί δημοσίως για ζητήματα που άπτονται της συλλογικής ηθικής διάστασης συνείδησης και χειραφέτησης, τόσο διαπιστώνει ότι έχει εξελιχθεί σε μία προσωπικότητα άνευ ταυτότητας. Μολονότι καταλήγει να γνωρίσει το αδιέξοδο στο οποίο έχει εισέλθει, ήδη από τα πρώιμα βιώματα της παιδικής του ηλικίας, εξακολουθεί να συμβάλλει με τον τρόπο του στην ανανέωση της μορφής έκφρασης αυτού. Αποτελεί ακραία ομολογία αποτυχίας αυτοπροσδιορισμού του υποκειμένου. Όταν ο ήρωας του δράματος συνειδητοποιεί πως βρίσκεται σε αδυναμία εναλλακτικής επιλογής (καθώς κάθε επιλογή έχει εκ των προτέρων κατασκευαστεί με τις ίδιες ακριβώς ερμηνείες πρακτικής και ιδεολογικής αναπαραγωγής), τότε διαπιστώνει ότι το υποκείμενο, ως έννοια και ως λεκτικό σχήμα, δεν υφίσταται. Γύρω του αναπτύσσονται σειρές από δομές άμεσου και έμμεσου ελέγχου. Τελικός αποδέκτης η ιδιοκτησία ως νομική κατοχύρωση του κοινωνικού συμβολαίου και ως αισθητική επικάλυψη της πραγματικότητας.

Στη σελίδα 145 γράφετε «ο άνθρωπος πίστεψε πως απελευθερώθηκε από τα δεσμά του θεοκρατικού λόγου με τον Διαφωτισμό». Η φιλοσοφία όμως του Χριστιανισμού είναι τελείως διαφορετική από αυτή που ευαγγελίζονται στην εκκλησία όλων των αιρέσεων. Η φιλοσοφία του περισσότερο κλίνει στην αριστερή ιδεολογία παρά στη συντηρητική. Πείτε μου τη γνώμη σας.

Ετοιμάζω τη φιλοσοφική πραγματεία «Η βαρβαρότητα του Διαφωτισμού». Σε αυτήν αναλύω διεξοδικά και λεπτομερώς το μωσαϊκό ανυπαρξίας τού υποκειμένου, ολοσχερώς εγκλωβισμένο και καθυποταγμένο στις νόρμες πρόσληψης της ιδιοκτησίας και των προεκτάσεων στην οικονομική δομή των κοινωνιών. Τα άτομα μετατρέπονται σε τμήματα καθημερινής ισορροπίας ανάμεσα στους πυλώνες παραγωγής οικονομικών όρων σύνθεσης των κοινωνιών και της εξειδικευμένης αναπαράστασης στο εποικοδόμημα των ιδεολογικών κέντρων αμφίπλευρης αναπαραγωγής εαυτόν ως ρόλων και ιδιοτήτων. Με άλλα λόγια, τόσο στο επίπεδο της λογοτεχνίας όσο και της φιλοσοφικής μελέτης εξετάζω το χρονικό ολικής απουσίας του ανθρώπου από τον παράγοντα ιστορία. Ο Χριστιανισμός δεν εξετάζεται σε επίπεδο προθέσεων, αλλά στη βάση των αποτελεσμάτων ώσμωσης της υλικής και πνευματικής εξουσίας επί του ατόμου. Δεν αναγνωρίζω αριστερή ή δεξιά τοποθέτηση επί του κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού πεδίου διαμόρφωσης των κυριαρχικών σχέσεων αλληλοπροσδιορισμού. Κάθε ιδεολογική έκφραση στη συλλογική πράξη ανατρέπει μία δεδομένη κατάσταση οικονομικής δομής, και των σχέσεων που αυτή επιβάλει, για να τη διαδεχτεί μία νέα μορφή σχέσεων εξουσία, υπό διαφορετικές μορφές στην έκφραση όχι όμως και στην ουσία, με κεντρικό παράγοντα τη μεγέθυνση του ζητήματος της ιδιοκτησίας. Ειδικότερα ο 20^ος αιώνας με τις τραγωδίες τις οποίες αποτύπωσε στο διάβα του επιβεβαιώνει τα λεγόμενα. Ο τόμος της φιλοσοφικής αυτής πραγματείας θα κυκλοφορήσει το πρώτο εξάμηνο του 2023. 

Φόβος στον Θεό, φόβος στον θάνατο, φόβο σε κάθε εξουσία. Πού να πιστέψει ο άνθρωπος για να λυτρωθεί και να ηρεμήσει;

Η απάντηση έχει δοθεί ήδη από τον Φρόιντ. Η είσοδος του ανθρώπου στον πολιτισμό έγινε υπό όρους ασφυκτικής απομάγευσης της ατομικότητάς του στο πλαίσιο της φύσης (ως συντριπτικής σχέσης επιβολής της τελευταίας επί του ιδίου). Η αναγκαιότητα αυτή συνοδεύτηκε, πέρα από την απομάγευση του εξωτερικού περιβάλλοντος κόσμου (βλ. μορφοποίηση τοτεμικών και φετιχιστικών αντιλήψεων), με τον περιορισμό και τη διαδικασία της άρνησης εαυτόν, προς όφελος της κοινότητας. «Η ελευθερία του ατόμου δεν είναι αγαθό του πολιτισμού. Ήταν στο μέγιστο σημείο πριν από κάθε πολιτισμό» υποστήριζε και υιοθετώ πλήρως αυτήν τη θέση. Ωστόσο, επεκτείνω περαιτέρω την οπτική μου στο ζήτημα των οικονομικών δομών εξουσίας. Το άτομο αποτελεί την αριθμητική προσμέτρηση στην αναγκαιότητα αναπαραγωγής της κοινωνίας ως οικονομικής επέκτασης επί της φύσης. Δεν υφίσταται άνθρωπος. Βρισκόμαστε ακόμη στο στάδιο της προϊστορίας. Και εκεί θα μείνουμε. Η ιδιοκτησία και οι οικονομικές νόρμες διεύρυνσης θα γιγαντώνονται ολοένα περισσότερο, όσο ο υποκειμενικός παράγοντας ψευδαίσθησης περί ελευθερίας θα μειώνεται, έως ότου εξαλειφθεί ολοκληρωτικά.

Γράφετε για την κατάργηση των αμβλώσεων που ήθελαν να επιβάλλουν η εκκλησία και οι Χριστιανοκοινωνιστές με αυστηρά ποινικά μέτρα, πως η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα της επιλογής το πώς θα ορίσει το σώμα της και ότι είναι παραγωγική μηχανή. Αν ήταν όμως παιδί βιασμού το αγέννητο, θα το «προστάτευε» η καθολική εκκλησία και τα ιδρύματα της. Συγκλονιστικές ιστορίες που ανατριχιάζουν. Είναι αληθινές οι ιστορίες ή μυθοπλαστικές;Να σας συγχαρώ με την ευκαιρία και να ομολογήσω πως σας ζηλεύω για το πλούσιο λεξιλόγιο.

Σε κάθε έργο μου προηγείται εξονυχιστική έρευνα. Ανατρέχω εκτενώς σε βιβλιογραφία. Στην συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε εξαιρετικά χρήσιμη η επιστήμη της ψυχιατρικής, αλλά και της κοινωνιολογίας. Στο τελικό αποτέλεσμα, ωστόσο, επένδυσα όχι στην πιστή αναπαράσταση της εποχής, αλλά στο μυθοπλαστικό πλαίσιο αναφοράς των ειδικότερων αιτημάτων του έργου και των νοημάτων αυτού. Ομολογώ πως καθ’ όλη τη διάρκεια της μελέτης μου συνάντησα περιπτώσεις που μόνο θλίψη και οργή προκαλούσαν για το επίπεδο της ζωώδους φύσης τού ανθρώπου.

Το Άουσβιτς, η Τρεμπλίνκα, το Μπιρκενάου αλλά και το Νταχάου είναι τόποι λύτρωσης και αυτογνωσίας; Μας ακολουθεί πάντα το Άουσβιτς;

Ο ήρωάς μας βιώνει την αίτηση για ζωή σε έναν κόσμο που δεν την αποδέχεται. Όχι μόνο δεν την αποδέχεται, αλλά παραγνωρίζει το αίτημα ως ψευδαίσθηση μίας ατελείωτης σειράς εναλλαγών ανάμεσα στο υπερ-Εγώ του ιδίου και τις προκείμενες της αυτοπροβολής σε ένα πλέγμα διαψεύσεων. Ο AlfredJohanssonαναζητά ταυτότητα στους χώρους ήττας του Διαφωτισμού. Εκεί όπου η ανθρώπινη υπόσταση κατέληξε παίγνιο της ίδιας της της φύσης. Η εγκληματική ιστορία των στρατοπέδων συγκέντρωσης και δολοφονίας για τον πρωταγωνιστή δεν είναι μουσειακό έκθεμα, αλλά δοκιμασία ψυχικής οδύνης με συντριπτικά αποτελέσματα. Ο ίδιος αντιλαμβάνεται την παρουσία του στους συγκεκριμένους χώρους ως αυτοθυσία σε μία πορεία άνευ προσδοκίας επίγνωσης και συνειδητοποίησης του μεγέθους της. Η προσωπικότητά του συνθλίβεται κάτω από το βάρος του αδιεξόδου. Συμμετέχει στον μηχανισμό εκμηδένισης του υποκειμένου έχοντας ο ίδιος υποστεί την ίδια διαδικασία. Εκείνο το οποίο επί της ουσίας αναγνωρίζει είναι η έκλειψη του ιστορικού βάθους στον ατομικό μικρόκοσμο.

Γιατί η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης μετονομάστηκε σε Φιλολογικού Ομίλου αφού από τα διηγήματα του τελευταίου υπέροχου τόμου που επιμεληθήκατε, δεν άλλαξε ούτε η γραφή, αλλά ούτε και η γλώσσα;

Οι ανάγκες του εγχειρήματος μας προσπέρασαν και οφείλαμε να λάβουμε τις απαραίτητες αποφάσεις. Στη βάση τής πρώτης υπερρεαλιστικής πνοής, ελάχιστα μέλη ήταν σε θέση να κατανοήσουν το περιεχόμενο αυτής και να συμβάλλουν στο περιεχόμενο του «δομημένου υπερρεαλισμού» με τον οποίο καταπιαστήκαμε. Ένα τόλμημα απαιτητικό και δύσκολο. Έχω αρθρογραφήσει επανειλημμένως για τα περιεχόμενα αυτής της προσπάθειας.Από κει και πέρα, η τριετία 2018-2021 Το συλλογικό εγχείρημα, πλέον, αναλαμβάνει να συγκροτήσει σχολή λογοτεχνίας, να επανεξετάσει τον ρόλο του λογοτέχνη μέσα σε πλαίσια επαγγελματικής προοπτικής, να διαμορφώσει εκείνον τον Λόγο μέσω του οποίου η βιωμένη εμπειρία θα μετατραπεί σε όχημα συνειδητοποιήσεις και κατασκευής της νέας πρότασης, του αντί-λογου στον εξωτερικό περιβάλλοντα κόσμο της υλικής εκμηδένισης. Λογοτεχνία, φιλοσοφία, φιλολογία, ιστορία, κοινωνιολογία και ψυχιατρική/ψυχανάλυση επιστρατεύονται για την τελική δομική οργάνωση του Φιλολογικού Ομίλου. Το αποτέλεσμα αυτού θα δημοσιευτεί εμπράκτως στις αρχές του 2024 και δε θα έχει προηγούμενο στα ελληνικά χρονικά.

Σας ευχαριστώ πολύ κύριε Χαριστέ για το ουσιαστικό αναγνωστικό ταξίδι και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο!