Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε Facebook άλμπουμ.

Άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου του Νικολάου Γύζη έμαθαν όσοι παραβρέθηκαν στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό και πολιτιστικό Κέντρο «Γιαννούλης Χαλεπάς» στον Πύργο της Τήνου ενώ την επόμενη ημέρα, η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Σκλαβοχωριό, το χωριό του ζωγράφου. Στο τόπο καταγωγής του πραγματοποιήθηκε τρισάγιο στη μνήμη του και ακολούθησε επίσκεψη στο σπίτι του όπου οι επισκέπτες άκουσαν τους ομιλητές βγάζοντας στο φως πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του περίφημου Τηνιακού καλλιτέχνη και είδαν τις οικογενειακές φωτογραφίες οι οποίες σώθηκαν και διατηρούνται στο μουσείο του.

Από τους επιφανέστερους Έλληνες ζωγράφους της περίφημης λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου», ο Γύζης γεννήθηκε το 1842 στο Σκλαβοχωριό της Τήνου και πέθανε το 1901, στα 59 του, στο Μόναχο, όπου και ενταφιάστηκε, αφήνοντας όχι μόνο ένα πλούσιο εικαστικό έργο, αλλά, όπως φαίνεται από τις εν λόγω επιστολές, κι ένα είδος γραπτής παρακαταθήκης. Χαρακτηρίστηκε ως  «κορυφαίος του χρωστήρα», «ζωγράφος-φιλόσοφος», «διδάσκαλος διεθνής της τέχνης» και «ζωγράφος του μαρμάρου και αλαβάστρου». Εκτός όλων αυτών των χαρακτηρισμών, τον βρίσκουμε να γράφει επιστολές οι οποίες παραμένουν στην αφάνεια εδώ και 63 χρόνια. Είχαν πρωτοκυκλοφορήσει το 1953, στο περιοδικό «Εκλογή» της εφημερίδας «Καθημερινή». Στις επιστολές διακρίνεται ο ευαίσθητος χαρακτήρας του, η αγάπη για τους γονείς του, η νοσταλγία για τη Τήνο και την Ελλάδα, η οικογενειακή ζωή και οι στοχασμοί του.

Στην εκδήλωση όπου η επιμέλεια και η παρουσίαση έγινε από τον δημοσιογράφο Γιώργο Βιδάλη, έγινε ανάγνωση των επιστολών από τη στεντόρεια φωνή του ηθοποιού Γιώργου Κέντρου ενώ ο αρχιτέκτονας-ερευνητής Γιάννης Ιγγλέσης αναφέρθηκε στα πρώτα έργα του στο Παλατάκι Χαϊδαρίου και στη σχέση του Χαϊδαρίου με τον Νικόλαο Γύζη.

Από τον Γιάννη Ιγγλέση, πληροφορήθηκε το κοινό ότι με το τέλος των σπουδών του, γνωρίστηκε με τον πλούσιο φιλότεχνο Νικόλαο Νάζο, στον οποίο ανήκε το Παλατάκι από τότε που έφυγαν οι Οθωμανοί. Με την μεσολάβηση του Νάζου μετά τη σύσταση από τον φίλο, συμπατριώτη και ομότεχνο Νικηφόρο Λύτρα, έλαβε υποτροφία από το Ευαγές Ίδρυμα του Ναού της Ευαγγελιστρίας της Τήνου, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου.

Τηνιακός και ο ίδιος ο Νάζος, στήριξε τον ζωγράφο στις σπουδές του. Ο Γύζης έγινε αργότερα γαμπρός του αφού παντρεύτηκε την Άρτεμη Νάζου. Ακολούθησε μια περιεκτική μα ουσιαστική αποτίμηση του έργου του από τον ιστορικό τέχνης Κωνσταντίνο Διδασκάλου ο οποίος παρέδωσε στον πρόεδρο του Πνευματικού και Πολιτιστικού Κέντρου Μανώλη Σώχο τρία αντίτυπα της διατριβής του στη γερμανική γλώσσα για τη ζωή και το έργο του μεγάλου ζωγράφου.

Για τη πατρίδα του τη Τήνο έγραψε:

«Αχ, να ήταν η Τήνος μας πιο κοντά!»
«Επεθύμησα να καθήσω εις τις δροσοκαμάρες του χωριού μου»

Παραθέτω αποσπάσματα των  επιστολών προκειμένου να κατανοήσουν οι αναγνώστες την λογοτεχνική τους αξία.

«Σήμερον έχομεν ωραίον καιρόν και πρέπει να ωφεληθώ της περιστάσεως, πρέπει να εργασθώ. Ω, αν ήξευραν οι Έλληνες τι θησαυρόν έχουν με το ωραίον κλίμα και το λαμπρόν φως! Και το αφήνουν να παρέρχεται χωρίς να κάμνουν πρέπουσαν χρήσιν αυτού. Τι κρίμα!»

«Είμαι πολύ συγχυσμένος. Είμαι πολύ ανήσυχος με την κατάστασιν εις την Ελλάδα. Τι αξιολύπητον, ότι ένας λαός τόσον προικισμένος πρέπει να υποφέρει υπό τον ζυγόν βαρβάρων λαών».

«Η κατάστασις της Πατρίδας μας με λυπεί πολύ. Μας πήραν στο λαιμό τους οι προστάτιδες Δυνάμεις»

«Με ονομάζουν δε όλοι εδώ κύριε Προφέσορ και εγώ λησμονών ότι είμαι ο ίδιος τοιούτος, κοιτάζω εις το πλάγι μου, μήπως ιδώ κανέναν άλλον».

«Ωραία τέχνη η ζωγραφική, αλλ’ ευτυχώς δύσκολος, και λέγω ευτυχώς, διότι αν δεν ήτο δύσκολος, θα ήσαν όλοι ζωγράφοι».

«Σας βεβαιώ, Κύριε Νάζε, ότι δεν είμαι διόλου σπάταλος. Ζω με την μεγαλυτέραν οικονομίαν, αλλά τα έξοδα της τέχνης μου, και προ πάντων τα μοδέλα, κοστίζουν φρικτά και άνευ αυτών δεν ημπορώ να κάμω βήμα. Εις την αρχήν ήμουν εις μικροτέρας σχολάς, όπου τα μοδέλα επληρώνοντο από την Ακαδημίαν, αλλ' αφ' ότου εμβήκα εις την σχολή των συνθέσεων, τα πληρώνω ο ίδιος και διά τούτο έπεσα έξω. Έγραψα και θα γράψω πάλιν προς την επιτροπήν της Ευαγγελιστρίας διά τους μισθούς μου...»

Επιστολή προς τον πεθερό του Νικόλαο Νάζο, 3 Ιουνίου 1873

«Πόσον πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι του ποιητού! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός.»

Επιστολή προς τον Νικόλαο Νάζο, 7 Απριλίου 1875

Για να μη χαθεί λοιπόν αυτό το πολύτιμο ιστορικό υλικό στο πέρασμα του χρόνου, το Πνευματικό Κέντρο Πανόρμου αποφάσισε ότι θα πάρει την πρωτοβουλία έκδοσης σε βιβλίο των Ανέκδοτων Επιστολών Νικολάου Γύζη και θα ζητήσει την οικονομική συνδρομή του Δήμου Τήνου και του Πανελλήνιου Ιδρύματος Ιερού Ευαγγελιστρίας Τήνου. Το Bookia εύχεται στο Πνευματικό και Πολιτιστικό Κέντρο του Πανόρμου να συνεχίζει τη προβολή, τη διάσωση και τη διάδοση του έργου των μεγάλων καλλιτεχνών που γεννήθηκαν από τα σπλάχνα του νησιού της Τέχνης, της Πέτρας και του Μαρμάρου και μας έκαναν όλους παγκόσμια περήφανους.