Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Στο ολόλευκο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου του Καλοκαιρινού, στον Πάνορμο της Τήνου, επέλεξε το Πολιτιστικό και Πνευματικό Κέντρο «Γιαννούλης Χαλεπάς» να τιμήσει τον Γιώργο Δεσπίνη, έναν από  τους κορυφαίους αρχαιολόγους και ερευνητές με διεθνή αναγνώριση. Και ο λόγος; Ο Γιώργος Δεσπίνης γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου στις 16 Απριλίου του 1936. Και ο Πάνορμος ήταν το καταφύγιο του. Ο αγαπημένος του τόπος όπου έβρισκε την γαλήνη στα τελευταία χρόνια της ζωής του μα και νωρίτερα, στις διακοπές του όπου ηρεμούσε και αντάμωνε με τους απλούς συμπατριώτες τους και τους ψαράδες του Πανόρμου.

Έτσι γέμισε η πλατεία το βράδυ της 2ας Ιουλίου από ανθρώπους που τον γνώριζαν, που έχουν ανταλλάξει την καλημέρα τους, που τους ένωναν προσωπικές μνήμες μα και από επισκέπτες του νησιού που ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τον διεθνούς φήμη αρχαιολόγο μα και για τον Άνθρωπο Γιώργο Δεσπίνη.

Προσκεκλημένοι της εκδήλωσης για να μιλήσουν για την μεγάλη αυτή προσωπικότητα ήταν οι Ακαδημαϊκοί Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Μανώλης Βουτυράς, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η ομότιμος καθηγήτρια στο Ε.Μ.Π. Μάχη Καραλή και ο ιστορικός και συγγραφέας Κώστας Δανούσης.

Ο Μανώλης Σώχος, πρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου «Γιαννούλης Χαλεπάς» καλωσόρισε τους προσκεκλημένους και τους παρευρισκόμενους ενώ η Κυριακή Οριάνου διάβασε το βιογραφικό του και συντόνισε την εκδήλωση.

Το λόγο πήρε η κ. Αλεξάνδρα Γιουλάκη-Βουτυρά, η οποία συγκινημένη για την πρόσκληση, μίλησε για την γνωριμία της με τον Δεσπίνη. Είπε μεταξύ άλλων, «Ότι είχε καθηγητές τον Μ. Ανδρόνικο, τον Γιώργο Δεσπίνη, και τον Δημήτρη Παντερμαλή, τον Ν. Πλάτωνα και Χρ. Χρήστου, ότι δούλεψε με τον  Δεσπίνη και ασχολήθηκε  ιδιαίτερα με την μελέτη του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά, με το εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής του πατέρα του, του Ιωάννη Χαλεπά και με Τηνιακούς γλύπτες.” Ενώ, όσο οι  φωτογραφίες  εναλλάσσονταν στον προντζέκτορα από τα χρόνια γνωριμίας, σπουδών και μελέτης δίπλα στον μεγάλο δάσκαλο, μας αφηγήθηκε προσωπικές αξέχαστες ιστορίες δίπλα του».

Ακολούθησε ο σύζυγός της και καθηγητής του ΑΠΘ, Μανώλης Βουτυράς, ο οποίος μίλησε για τις επιστημονικές ανακαλύψεις του Δεσπίνη. Είπε μεταξύ άλλων, «Ήταν ένας από τους κορυφαίους ερευνητές διεθνώς στην μελέτη της αρχαιοελληνικής γλυπτικής και αρχιτεκτονικής. Ήταν δάσκαλος πολλών αρχαιολόγων της νεότερης γενιάς που τους μετέδωσε την αγάπη του για την έρευνα και  μελέτησε σε βάθος τα μυστικά της κλασικής τέχνης. Ήταν ο επιστήμονας που έλυνε όποιο γρίφο αντιμετώπιζαν οι μαθητές του και όχι μόνο. Καταλογογράφησε μαζί με την ερευνητική ομάδα του κατά την περίοδο 1997-2010 το σύνολο των γλυπτών στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε τρεις τόμους. Συμμετείχε και σε ένα αντίστοιχο έργο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, όπου πρόλαβε να δει τον πρώτο τόμο να εκδίδεται. Σημαντικές του συνεισφορές είναι αυτή κατά τη δεκαετία του 1970 σχετικά με τον αρχαίο γλύπτη Αγοράκριτο ο οποίος ήταν μαθητής του Φειδία και συγκεκριμένα τη Νέμεση της Ραμνούς. Επίσης η κεφαλή Δεσπίνη ονομάστηκε έτσι μετά την ταυτοποίηση του γλυπτού από τον Δεσπίνη πως αποτελούσε μέρος του αγάλματος της Άρτεμις Βραυρωνίας του Πραξιτέλη. Σε αρκετές άλλες περιπτώσεις οι ταυτοποιήσεις αρχαιολογικών ευρημάτων επέτρεψαν τον επαναπατρισμό αρχαίων έργων τέχνης στην Ελλάδα, όπως συνέβη και με επιτύμβια στήλη του 4ου αιώνα π.Χ. που ανακαλύφθηκε στο Πόρτο Ράφτη και η οποία ταυτοποιήθηκε πως αποτελούσε μέρος εκθέματος το οποίο στεγάζονταν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, κάτι που οδήγησε στην επιστροφή του στην Ελλάδα το 2008.Ήταν ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της αρχαίας ελληνικής πλαστικής στον κόσμο, ενώ με τις ταυτίσεις αρχαίων θραυσμάτων που πέτυχε βοήθησε στην αναγνώριση, ακόμα και στον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων. Μια τέτοια περίπτωση επιτυχίας ήταν η ταύτιση χρόνια επιτύμβιας στήλης του 4ου αιώνα π.Χ. από το Πόρτο Ράφτη με αντίστοιχο κομμάτι του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, το οποίο και επαναπατρίστηκε το 2008. Ακόμα, η αναγνώριση της κολοσσικής κεφαλής αγάλματος από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ως το λατρευτικό άγαλμα της Αρτέμιδος Βραυρωνίας, που βρισκόταν στο ομώνυμο ιερό κάτω από την Ακρόπολη και το οποίο αποδίδεται στον Πραξιτέλη, ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα έργα του καλλιτέχνη. Από τις σημαντικότερες συμβολές του ήταν και η ταύτιση θραυσμάτων από το άγαλμα της Νέμεσης στον Ραμνούντα της Αττικής, που φιλοτέχνησε ο μαθητής του Φειδία Αγοράκριτος, και η αναγνώριση του αγαλματικού τύπου σε μια σειρά από αντίγραφα των ρωμαϊκών χρόνων.Τιμήθηκε το 2007 με το αργυρό μετάλλιο Γραμμάτων και Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών για τη συμβολή του στην αρχαιολογική επιστήμη. Με τις μελέτες, την διδασκαλία και την εργασία του προήγαγε σημαντικά την επιστήμη της αρχαιολογίας,  συνέβαλε καθοριστικά στην ανάδειξη, την προστασία αλλά και τον επαναπατρισμό σημαντικών αρχαιοτήτων».

Ακολούθησε η κ. Μάχη Καραλή, ομότιμη Καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η οποία είναι ανιψιά του Γιώργου Δεσπίνη και μας μίλησε για τον άνθρωπο Γιώργο Δεσπίνη. Μοιράστηκε με τους παρευρισκόμενους προσωπικές μνήμες που έχουν χαραχθεί στην μνήμη της, που έκαναν την βραδιά πιο όμορφη και νοσταλγική για τους παλαιότερους Πανορμίτες που τον γνώριζαν σε απλές καθημερινές στιγμές του. Μίλησε για την βοήθεια που έδωσε ως παιδί όταν του έραβαν τα γράμματα στο εσωτερικό του παλτού του για να τα μεταφέρει στους αντάρτες, μικρός ων δεν θα κινδύνευε και άλλες περιπτώσεις που τον καθόρισαν αργότερα στον χώρο της Αριστεράς.

Είπε ότι ήταν ένα πολύ ζωηρό παιδί, ότι οι γονείς του ήταν δάσκαλοι που σήμαινε ότι «έτρωγε» τιμωρίες γιατί έπρεπε να δίνει το καλό παράδειγμα. Για την διατριβή της ακόμη για τις αγροικίες της Τήνου που οφείλει σε εκείνον την επιτυχία της αφού την βοήθησε με τις γνώσεις που της μετέφερε, Μίλησε για την σύντροφο της ζωής του, Αικατερίνη Κώστογλου-Δεσπίνη, που ήταν επίσης αρχαιολόγος και έκλεισε την ομιλία της για το σπίτι του στον Πάνορμο το οποίο δώρισε στην κοινότητα για να γίνει Ναυτικό Μουσείο με την ευχή να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του, «Να μην ξεχαστεί και καταλήξει όπως πολλά άλλα. Ας βοηθήσουν όλοι εθελοντικά κι ας μην μείνουν στα λόγια. Οι μνήμες και η αγάπη που του έδειχναν όλοι τους όσο ζούσε,  πρέπει να πάρει σάρκα και οστά. Του το οφείλουμε».

Ακολούθησε ο ιστορικός ερευνητής Κώστας Δανούσης ο οποίος είπε πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για την ζωή του Γιώργου Δεσπίνη όπως, «Το φιλότεχνο αυτό οικογενειακό κλίμα, μέσα στο οποίο μεγάλωσε ο Γιώργος Δεσπίνης συμπλήρωνε η μουσική των μαντρακάδων από τα πολυάριθμα εργαστήρια του χωριού του. Μεγαλώνοντας κανείς σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα ήταν δύσκολο να μην κοινωνήσει με τις υψηλές αξίες της πλαστικής έκφρασης. Έτσι, όταν η μοίρα τον έφερε απέναντι στο Χρήστο και τη Σέμνη Καρούζου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, δρόμος ήταν ήδη ανοιχτός… Ο καθηγητής Δεσπίνης ήξερε να διδάσκει σε κάθε στιγμή. Ήξερε επίσης να επαινεί με διάκριση — «η νεώτερη ιστορία της Τήνου βρίσκεται σε καλά χέρια», δήλωσε επιγραμματικά σε μια συνάντησή μαζί του και μαζί με την κ. Καραλή πριν λίγα χρόνια στον Πάνορμο—, πλην όμως η ευφορία που προκαλούσε ο έπαινός του γρήγορα μετατρεπόταν σε άγχος, μόλις ο επαινεθείς συνειδητοποιούσε το βάρος της ευθύνης του καλού λόγου. Δε θα τολμούσα επ’ ουδενί να θεωρήσω τον εαυτό μου μαθητή του. Όμως ήταν για μένα η λυδία λίθος, η οποία δοκίμαζε τη σκέψη και τη δουλειά μου…. Ο καθηγητής Δεσπίνης έφυγε για τα Ιλίσια πεδία. Ολοκλήρωσε το έργο του; Αν ρωτήσετε όλους τα παροικούντας στα νεκροταφεία του κόσμου, ελάχιστοι θα σας απαντήσουν «Τον αγώνα τον καλόν ηγώνισμαι, τον δρόμον τετέλεκα». Και ένας απ’ αυτούς θα είναι και ο Γιώργος Δεσπίνης. Ήταν έτοιμος από καιρό, είχε αποχαιρετήσει έγκαιρα και αντρίκια την Αλεξάνδρεια που έφευγε. Γνώριζε καλά, αρχαιολόγος ο ίδιος, τη μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως γνώριζε και το ελιξίριο της ζωής: τη δημιουργική διέξοδο. Και έζησε ως την τελευταία του στιγμή δημιουργώντας υπέροχος αυτός συντοπίτης μας, έχοντας βαθιά γνώση των συντεταγμένων της πρόσκαιρης επίγειας παρουσίας μας, έχτισε σεμνά, σιωπηλά και με ξεχωριστή σοφία την ύπαρξή του με όρους αισθητικούς, ως έργο τέχνης».

Στο τέλος της όμορφης αυτής εκδήλωσης, ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού και Πνευματικού Κέντρου «Γιαννούλης Χαλεπάς» και αντιδήμαρχος Πολιτισμού Μανώλης Σώχος, ενημέρωσε τους παρευρισκόμενους για τις διαδικασίες που έχουν γίνει μα κι αυτές που θα ακολουθήσουν ώστε να πραγματοποιηθεί το όνειρο του μεγάλου συντοπίτη αρχαιολόγου Γιώργου Δεσπίνη. Το Ναυτικό Μουσείο. Επίσης ζήτησε  από τους Πανορμίτες να βοηθήσουν εθελοντικά με φωτογραφικό υλικό κι όχι μόνο για την τελειοποίηση του στόχου…

«Έργον», λοιπόν, «περικαλλές εξεποίησ’ ουκ αδαής».